به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، همزمان با روز هفدهم مرداد ماه و روز خبرنگار به سراغ «اسماعیل علوی»، پیشکسوت روزنامهنگاری دوران دفاع مقدس رفته ایم؛ او که از خبرنگاران همراه عکاسان در مناطق جنگی بود از شرایط ویژه خبرنگاری در روزهای آغازین جنگ تحمیلی و تحولات آن با ما سخن گفت و تجربههای ناب و منحصر به فردی از آن دوران را با ما به اشتراک گذاشت.
خبرنگاری خودجوش در روزهای نخست جنگ
اسماعیل علوی با اشاره به آغاز خودجوش خبرنگاری در ابتدای جنگ، گفت: ابتدا خبرنگاران بدون تشکیلات رسمی و بیشتر به صورت فردی به مناطق جنگی اعزام میشدند، چون همه تصور میکردیم جنگ نهایتاً یک ماه بیشتر طول نمیکشد.» اما با طولانی شدن جنگ و افزایش حساسیتها، سازوکار رسمی و ستادی در خبرگزاریها شکل گرفت که تحت نظارت افراد سپاهی و امنیتی فعالیت میکرد. این تغییر باعث شد نحوه فعالیت خبرنگاران نیز دچار تحول شود و حضورشان محدودتر و هدفمندتر گردد.
نقش عکس در روایتگری جنگ
اسماعیل علوی با تاکید بر اهمیت عکس در دوران جنگ هشت ساله اظهار کرد: در آن زمان خبر بدون عکس ناقص بود و ارزش زیادی نداشت. خبرنگاران معمولاً همراه عکاسان بودند و خود عکاسان نقش پررنگتری داشتند. فیلمبرداران تلویزیونی نیز به دلیل امکان ثبت زنده تصاویر، ازجایگاه ویژهای برخوردار بودند. در روزهای نخست، خبرنگاران صرفاً به گزارش متنی بسنده نمیکردند بلکه تلاش میشد همراه با عکس یا فیلم منتشر شود تا خبر کامل و قابل اعتنا باشد.
تجربه تلخ خرمشهر و زندگی در جبهه
علوی درباره حضورش در خرمشهر گفت: روز دوم جنگ به خرمشهر رفتیم اما راهها بسته شد و مجبور شدیم همانند رزمندگان، سلاح به دست بگیریم و دفاع کنیم.
او از صحنههای تلخ شهادت مردم و کودکان در مدارس و شرایط سخت مردم در محاصره یادکرد و گفت: خبرنگاران در آن دوران بیشتر نقش گزارشگران اجتماعی جنگ را داشتند تا روایتگران عملیاتهای نظامی.
وی خاطر نشان کرد: حضور خبرنگاران در برخی مناطق تحت کنترل و هماهنگی مراکز امنیتی بود و اجازه نداشتند به هر نقطهای بروند.
تشکیلات و قرنطینه خبرنگاران
وی درباره چگونگی اعزام خبرنگاران به مناطق جنگی گفت: بعد از سامانیافتن ستادها، خبرنگاران قبل از اعزام به مناطق عملیاتی در شهرهایی مانند اهواز قرنطینه میشدند و تحت نظارت بودند، اما در روزهای نخست جنگ خودمان با وسایل شخصی به جبهه میرفتیم.
روزنامه جمهوری اسلامی و همسفران جبهه
علوی به سابقه کاری خود اشاره کرد و گفت که در روزنامه جمهوری اسلامی فعالیت داشته است و همراه با افرادی چون حسن باقری، سعید صادقی و غلامحسین افشردی به جبهه اعزام شدهاند.
نگاه هنری و اجتماعی آلفرد یعقوبزاده
او درباره عکاسان برجسته جنگ گفت: آلفرد یعقوبزاده با نگاه هنری و خبری، تصاویر ماندگاری از جنگ گرفت که بیشتر از صرف ثبت صحنههای جنگ، به زندگی مردم توجه داشت. همچنین افرادی مثل محسن راستانی که پیش از جنگ عکاس نبودند ولی به مرور تبدیل به عکاسان برجسته شدند.
این روزنامه نگار پیشکسوت دفاع مقدس تاکید کرد: تفاوتهای اساسی میان خبرنویسی و عکاسی جنگ وجود داشت و خبرنگاران معمولاً نقش راویان اجتماعی جنگ را ایفا میکردند.
خبرنویسی با تمرکز بر روایتهای اجتماعی
اسماعیل علوی درباره روند کار خبرنویسان در دوران دفاع مقدس گفت: با توجه به حساسیت مراکز امنیتی، بیشتر روی موضوعات اجتماعی جنگ کار میکردیم؛ مانند زندگی رزمندگان، روابط انسانی و لحظات روزمره آنها. همچنین در کنار عملیات، راویان همراه فرماندهان، بیسیمهای آنها را ضبط میکردند و خبرنویسان جنگ معمولاً در معرض خطر بیشتری نسبت به عکاسان قرار داشتند.
این روزنامه نگار پیشکسوت دفاع مقدس با نگاهی نقادانه از محدودیتهای سانسور در روایت جنگ یادکرد و اظهار کرد: سانسورها باعث شدند که درک واقعی ما از جنگ و تاریخ آن دچار نقصان شود. مثلاً در موضوعاتی مانند آزادی سوسنگرد و هویزه روایتهای متعدد و گاه متناقض وجود دارد که باعث سردرگمی تاریخی شده است.
شهیدان خبرنویس؛ قهرمانان کمتر دیده شده
وی با تاکید بر این نکته که تعداد شهیدان خبرنویس جنگ بسیار بیشتر از عکاسان بودهاند، گفت: خبرنگاران پای به پای رزمندگان میرفتند و به دنبال سوژه میگشتند، به همین دلیل خطرات بیشتری متوجه آنها بود. روزنامه جمهوری اسلامی حدود ۳۰ شهید خبرنویس داده است، در حالی که عکاسان شهید جنگ به یاد نمیآوریم.
اسماعیل علوی درباره وضعیت فعلی خود به عنوان یک روزنامه نگار پیشکسوت اظهار کرد:چند سالی است بازنشسته شده و ضمن ابراز نگرانی از چالشهای امروز رسانهای، بر اهمیت روایت واقعگرایانه از جنگ تاکید کرد تا حقایق به درستی ثبت و منتقل شوند.
گفتنی است، پیشنهاد روز خبرنگار(۱۷ مرداد) برای اولین بار توسط اسماعیل علوی به انجمن صنفی روزنامهنگاران ایران ارائه میشود که بعد این انجمن طی نامهای آن را به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام و آن وزارتخانه میپذیرد و بعد از آن در تقویم عمومی کشور این روز به ثبت ملی میرسد.
نظر شما