خبرگزاری شبستان - مهدی رحمانیان| در منظومه امامت، امام سجاد (ع) چهرهای است که هم در عبادت ممتاز است و هم در مدیریت بیصدای یک جریان فکری ـ الهی در دشوارترین شرایط تاریخی. حجتالاسلام سید علی آیتاللهی، استاد حوزه علمیه قم، در تحلیلی پیرامون جایگاه امام سجاد (ع) و نقش محوری او در حفظ و بازسازی تشیع، ابعاد کمتر شنیدهشدهای از شخصیت این امام همام را تبیین کرده است؛ شخصیتی که اگرچه در سایه عاشورا شناخته میشود، اما عمق رسالت او، در پس از عاشورا شکل میگیرد.
زینت عبادتکنندگان در زمانهی تحقیر ایمان
به تعبیر آیتاللهی، امام سجاد (ع) همان تمامیِ عبادت و بندگی است؛ چهرهای که پیامبر اکرم (ص) از او به عنوان «زینالعابدین» یاد کردهاند. در روایت مشهور آمده است که در قیامت، منادی صدا میزند: «أین زینالعابدین؟» و این عنوان اختصاصی، تنها به امام چهارم تعلق دارد. اما زینالعابدین بودن، در دوران پس از عاشورا، نه یک صفت شخصی که نوعی جهاد مستمر، پررنج و پنهان بود.
آغاز امامت در اوج غربت
دوران امامت امام سجاد (ع)، به اذعان بسیاری از مورخان و اندیشمندان، یکی از دشوارترین ادوار امامت در تاریخ شیعه است. آیتاللهی در اینباره تأکید میکند که امام، امامت خود را در شرایطی آغاز کرد که جز شمشیر دشمن، صدای دیگری شنیده نمیشد؛ نه حامی، نه یار، نه فرصت روشنگری آشکار.
اگر امام باقر(ع) توانست صدها شاگرد فقهی و کلامی تربیت کند، این ثمره بذرهایی بود که امام سجاد(ع) در شرایط خفقان کاشت.
به گفته او، امام، جوانی ۲۳ ساله بود که مسئولیت سنگین امامت را در مسیر اسارت به دوش کشید. امام صادق (ع) نقل میکند که در آغاز امامت امام سجاد(ع)، تنها سه نفر به عنوان شیعه در کنارش باقی مانده بودند؛ سه نفر در برابر امپراتوری تبلیغاتی اموی که میکوشید اصل قیام عاشورا را تحریف و اهلبیت(ع) را منزوی کند.
نوسازی اندیشه شیعه در عصر خفقان
نقش امام سجاد (ع) را باید در فرآیند بازسازی مذهب تشیع فهم کرد. استاد حوزه علمیه قم در تحلیل خود به این نکته اشاره دارد که این امام بزرگ، شیعه را احیا کرد، آن را از خاکستر سرکوب اموی بیرون کشید و پایههای جدیدی برای آن بنا نهاد که نتیجهاش در عصر امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نمایان شد. اگر امام باقر(ع) توانست صدها شاگرد فقهی و کلامی تربیت کند، این ثمره بذرهایی بود که امام سجاد(ع) در شرایط خفقان کاشت.
صحیفه سجادیه؛ متن تربیت انسان مقاوم
محور فعالیت امام سجاد(ع)، بر خلاف تصور رایج، تنها دعا و مناجات فردی نبود. آنچه در صحیفه سجادیه ثبت شده، برنامهای بلندمدت برای تربیت انسان مؤمن، عزتمند و آگاه است. به تعبیر حجتالاسلام آیتاللهی، امام سجاد (ع) انسانهایی را تربیت کرد که خود را ارزان نمیفروختند؛ کسانی که برای خود ارزش قائل بودند و در نتیجه، دنیا برایشان بیاعتبار میشد.
امام سجاد(ع) در دوران غربت، انسانهایی را تربیت کرد که توانستند پیکره ازهمپاشیده شیعه را مجدداً سازمان دهند و آن را برای مأموریتهای سنگین بعدی، از جمله نهضت علمی امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، مهیا کنند.
از نظر او، صحیفه سجادیه علاوه بر عرفان شخصی، متنی برای انسانسازی تمدنی است. انسانی که از این مکتب بیرون میآید، عزتمند، مقاوم، بینا و مسؤول است. کسی که با روح بلند تربیتشده در دعا، آماده میشود برای رسالت تاریخی شیعه: استمرار راه حسین (ع) و تحقق عدالت جهانی.
کادرسازی خاموش؛ پایهریزی نهضتهای آینده
در سخنان آیتاللهی، امام سجاد (ع) بهعنوان الگویی فردی برای بندگی و بهمثابه یک کادرساز بزرگ تمدن علوی معرفی میشود. او در دوران غربت، انسانهایی را تربیت کرد که توانستند پیکره ازهمپاشیده شیعه را مجدداً سازمان دهند و آن را برای مأموریتهای سنگین بعدی، از جمله نهضت علمی امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، مهیا کنند.
به باور وی، اگر عاشورا آغاز خروش بود، مدینه امام سجاد(ع)، آغاز تربیت بود؛ تربیتی که در میدان دلها و ذهنها تحقق یافت.
مردی که در سکوت، انقلاب ساخت
در تحلیل پایانی حجتالاسلام آیتاللهی، امام سجاد (ع) را باید مردی دانست که در میان طوفان سرکوب، انقلابی آرام، عمیق و ماندگار را آغاز کرد. انقلابی که با دعا، تربیت، معرفت و خودشناسی رقم خورد.
اگر امروز شیعه در جایگاهی از بلوغ فکری و رسالت جهانی قرار دارد، ریشههای آن را باید در آن سالهای تنهایی و تربیت خاموش جستوجو کرد؛ جایی که زینالعابدین(ع)، زینت تاریخ امامت شد.
نظر شما