به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: اگرچه در بسیاری از فرهنگها تاکید بر مبارزه با ظلم شده است و اساسا ظلم کردن امری نکوهیده تلقی میشود؛ اما ظلمناپذیری و ایستادن مقابل ظالمان؛ خود شجاعتی میخواهد که شاید هرکسی نداشته باشد با این وجود به گواه تاریخ بزرگان بسیاری بودهاند که در برابر ستمگران ایستادهاند و ملتهایی که حاکمان خود را همراهی کردند؛ گاهی این ایستادگی در برابر ظلم همراه با عِده و عُده فراوان بوده و گاهی با جمعیتی قلیل اما تاثیری که بر جای نهاده در تاریخ ثبت شده است.
نمونه بارز این ایستادگی را میتوان در عاشورای حسینی مشاهده کرد که آن حضرت با وجود یاران اندکاش واقعه ای را ثبت کرد که تا به امروز الگوی مظلومان جهان شده است. شیعیان با تاسی از مکتب حسینی هرگز زیر بار ظلم نرفتهاند و این روال تا همین امروز ادامه دارد و از جمله جنگ دوازده روزهای که اسراییل به ایران تحمیل کرد اما مردم ایران با اتکا بر همین فرهنگ حسینی سرسختانه ایستادند و مقابل ظلم سر خم نکردند.
بر آن شدیم مفهوم ظلم ناپذیری در مکتب اسلام و مکتب حسینی را در گفت وگو با دکتر «سیدهادی ساجدی»، عضو هیات علمی دانشگاه تهران به بحث بگذاریم و این موضوع را در تقابل بین دو فرهنگ غربی و اسلامی و به ویژه فرهنگ حسینی بررسی کنیم.
در ادامه حاصل این گفت وگو را می خوانید:
«سید هادی ساجدی» در گفت وگو با خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان، با بیان اینکه فضای برخی اندیشهها و مکاتب اجتماعی غربی مبتنی بر تضاد شکل گرفته است، اظهار کرد: برای مثال نظریات مارکسیستی برگرفته از آراء «کارل مارکس» مبتنی بر تضاد طبقه بورژوا و پرولتاریا، طبقه فرادست و فرودست، طبقه سرمایهدار و طبقه کارگر شکل گرفته، لذا تحلیلهای اجتماعی مبتنی بر تضاد منافع بین این دو طبقه تعریف میشود؛ همچنین نظریاتی مانند نظریه کشمکش مبتنی بر اندیشههای «رالف دارندورف» نمونه دیگری است که معتقد است جامعه گاهی مالامال از کشمکش و گاهی با توافق همراه است و هر دو این رویکردهاست که جامعه را پیش میبرد؛ یا نظریات فمینیستی که به تضاد بین منافع زنانه و مردانه تاکید دارند و همه تلاش خود را معطوف بر رها کردن قدرت مردانه و مردسالارانه در جامعه و فضای زندگی اجتماعی میکنند؛ از این دست نظریات در جوامع غربی فراوان است.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: اگر بخواهیم ریشهیابی کنیم عمده این تضادها مبتنی بر نگاه مادیگرایانه به دنیا است؛ از اساس جهان مادی؛ جهان تضاد و محدودیت است یعنی در یک مکان ثابت و در همان زمان یک چیز بیشتر نمیتواند وجود داشته باشد؛ از آنجا که دنیای مدرن غربی اساس و پایه زندگی اجتماعی و زیست انسانی را بر پایه زندگی دنیایی قرار داده است و در نتیجه طبیعی به نظر میرسد که بسیاری از مکاتب و نظریاتی که از دل این چنین جامعهای بر می آید مبتنی بر تضاد باشد چراکه آنها صرفا به دنبال منافع مادی هستند و این منافع آکنده از تضادند؛ بنابراین وقتی فیلسوفان و نظریهپردازان اجتماعی این جوامع به ارایه نظرات خود میپردازند در نهایت به تضاد می رسند.
وی گفت: در مقابل در ادبیات دینی تضادی که وجود دارد میان حق و باطل است؛ تضاد میان ظلمات و نور چنانکه خداوند در سوره بقره می فرماید: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّور»؛ جبهه حق جبهه نور و واحد است و تضادی در آن وجود ندارد؛ مومنان در جبهه حق تضاد جدی با یکدیگر ندارند و اگر هم تضادی باشد در نهایت به صلح و سازش می رسند؛ چرا که خداوند بین قلوب مومنان محبت قرار داد؛ اشاره من به این موارد از آن نظر است که بگویم در جهان مبتنی بر خشونت و جنگ غربی تضاد امر منطقی قلمداد شده است زیرا دنیاگرایی و سکولاریسم جز این را نمیطلبد و آنها دنبال سلطه دنیایی هستند و در نتیجه دنبال تعارض و جنگ و درگیری هستند و این مساله برایشان عادی است؛ اما در مقابل در جهان دینیِ مبتنی بر معارف هرگز چنین نگاهی وجود ندارد. بنابراین تمایز دو رویکرد دنیایی و دینی خود را در موضوع تضاد، تعارض و جنگ نشان میدهد.
غرب و ساخت «دیگری» تمدنی: چرا ایران دشمن به حساب میآید؟
این پژوهشگر تصریح کرد: نکته دیگر مربوط به ساخت «دیگری» برای جوامع غربی است. «ادوارد سعید» در کتاب «شرقشناسی» به خوبی به این نکته اشاره دارد که «غرب نیاز به یک دیگری برای خودش دارد»؛ این جمله بدان معناست که اگر غرب مدرن که در دهه های اخیر در آمریکا تجلی مییابد بخواهد وحدتی را برای جامعه خود ایجاد کند نیاز به یک دیگری یا دشمنی دارد تا در مقابلشان بایستد و از این رهگذر بتواند مردم خود را در مقابل آن دشمن به وحدت و یکپارچگی برساند؛ این اتفاق رویکردی بود که در دوران جنگ سرد با بلوک شرق یا جریانهای کمونیستی اتفاق افتاد و غرب و یا آمریکای جدید مقابل شوروی بود؛ در واقع اتحاد جماهیر شوروی آن دیگری و آن دشمنی بود که برای غرب یکپارچگی در هویت ملی و اتحاد بین مردم را به ارمغان میاورد؛ در این میان اگر میخواستند فردی را از خودشان جدا کنند و بگویند او از ما نیست به راحتی به او اتهام گرایشهای مارکسیستی میزدند چنانکه در مورد «چارلی چاپلین» این رویکرد را اتخاذ کردند و او پس از ساخت فیلم «عصر جدید» به دلیل نقدهای موجود به نظام سرمایهداری از آمریکا اخراج و مجبور شد تا آخر عمر در فرانسه زندگی کند.
بعد از جنگ سرد و پایان تعارض بین فضای غرب و شرق و فروپاشی بلوک شرق، مهمترین رقیب اروپاییها جهان اسلام شد و آن دیگری برای غرب جهان اسلام شد و در نتیجه آنها سعی می کنند چه به لحاظ فکری و چه از نظر فیزیکی به جهان اسلام حمله کنند
ساجدی ادامه داد: اما بعد از جنگ سرد و پایان تعارض بین فضای غرب و شرق و فروپاشی بلوک شرق، مهمترین رقیب اروپاییها جهان اسلام شد و آن دیگری برای غرب جهان اسلام شد و در نتیجه آنها سعی می کنند چه به لحاظ فکری و چه از نظر فیزیکی به جهان اسلام حمله کنند تا آن هویت داخلی خود را بازیابی کنند و از سوی دیگر می دانند که تنها تمدن نوین اسلامی است که در صورت بازیابی دوباره، قدرت رویارویی با غرب را دارد، لذا برایشان اهمیت دارد که مقابله کنند؛ این هم وجه دوم برای تقابل و رویارویی غرب با جهان اسلام و بهویژه ایران معاصر که عمیقا به اصول و سنتهای اسلامی پایبند است.
فرهنگ عاشورا، کلید انسجام ملت ایران در جنگ ۱۲ روزه
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه شیعیان در میان مسلمانان به عدلیه معروف هستند، افزود: علت اصلی این شهرت از آن جهت است که تفکر شیعی به پیروی از ائمه علیهم السلام قائل به عدل الهی هستند؛ از سوی دیگر عقل انسان به طور مستقل قدرت تشخیص زیباییها و زشتیها؛ حسن و قبح و خیر و شر را دارد؛ بر این اساس تعامل خداوند با بندگان و جهان عادلانه است و نظام خلقت مبتنی بر عدالت بنیان گذاشته است؛ بنابراین انسان ها بالذات نسبت به یکدیگر برتری ندارند مگر اینکه تقوای بیشتری نسبت به هم داشته باشند چنانکه خداوند فرمود: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَی وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیر» (ای مردم ما شما را از مرد و زنی آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست بی تردید خداوند دانای آگاه است)؛ این آیه ناظر بر آن است که جنسیت، نژاد و قومیت مایه برتری نیست بلکه ارزش انسانها بر اساس تقوا است، بر پایه عدالت و پاکی و محبت است.
وی تصریح کرد: خداوند در سوره «بقره» می فرماید: «لَا تَظْلِمُونَ وَلَا تُظْلَمُونَ»؛ بر اساس این آیه انسان نه حق دارد که ظلم کند و نه حق دارد که ظلم را بپذیرد؛ معیار ظلم نکردن و ظلم نپذیرفتن فهمیدن عدالت است؛ عدالت ارزش فراقومی و فرازبانی است؛ یعنی هر چیزی در جای خودش باشد؛ اما سوال این است که چرا باید پایبند به عدالت باشیم؟ عدالت به ما اجازه نمی دهد که بیشتر از حق خودمان بخواهیم؛ اجازه نمی دهد که کشوری به کشور دیگر حمله کند و ثروت و قدرت آن کشور را به استثمار ببرد پس نباید جنگ و ظلمی در کار باشد، حال اگر کشوری به دیگری حمله کند، کشور مقابل بر اساس همین اصل عدالت نباید زیر بار ظلم برود.
ساجدی با بیان اینکه پذیرفتن ظلم بر خلاف عدالت است چراکه متجاوز از حق خودش بیشتر خواسته و برای چیزی می جنگد و تلاش می کند که حقش نیست، افزود: پس باید مقابل او ایستاد و اجازه تجاوز نداد؛ چنین رویکردی را در مورد امام حسین (ع) و واقعه عاشورا شاهد هستیم چنانکه حضرت(ع) فرمودند: «هرگز کسی مثل من با کسی مثل یزید بیعت نمی کند»؛ سیدالشهدا (ع) خطاب به یزید می فرماید: تو اخلاق و عدالت را زیر پا گذاشتی؛ من، پدر و جد بزرگوارم زندگی مان بر اساس اقامه عدالت بوده است بنابراین هرگز با تو که به دنبال نقض عدالت هستی بیعت نخواهم کرد؛ این تفکر عاشورایی است و همین محور در جریان تجاوز اسراییل به ایران تجلی پیدا می کند و ما به هیچ وجه زیر بار ظلم اسراییل و آمریکا نرفتیم چراکه آنها زیاده طلب بوده و هستند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: آمریکا به کشورهای افغانستان و عراق تجاوز کرد؛ اسراییل به لبنان و غزه و کشور ما حمله کرد؛ در اینجا اشاره می کنم به ماده ۵۱ منشور سازمان ملل متحد که اشاره شده اگر کشوری مورد تجاوز دولت دیگری قرار گرفت می تواند از خود دفاع کند؛ اما با وجود انکه آمریکا و اسراییل مورد تجاوز قرار نگرفتهاند، پیشدستی کرده و تفسیر پیشگیرانه از این ماده طرح کردند تا بتوانند تجاوز خود را توجیه کنند: ایران قدرتی دارد که ممکن است به ما در آینده تجاوز کند در نتیجه به عنوان حمله پیش دستانه به ایران و سایر کشورها حمله می کنند؛ اگر این تفسیر را قبول کنیم هر کشوری می تواند به کشور دیگر حمله کند و قانون جنگل حاکم خواهد شد.
درس کربلا به ما این است که نه ظلم کن و نه زیر بار ظلم برو؛ ظلم ناپذیری و ظلم نکردن به دیگران زمانی می تواند در جامعه منشا کنشگری باشد و افراد از نظام حاکم و نیروهای مسلح در مقابل متجاوز دفاع کنند که این ادبیات میان مردم جا افتاده و به فرهنگ تبدیل شده باشدوی ادامه داد: درس کربلا به ما این است که نه ظلم کن و نه زیر بار ظلم برو؛ ظلم ناپذیری و ظلم نکردن به دیگران زمانی می تواند در جامعه منشا کنشگری باشد و افراد از نظام حاکم و نیروهای مسلح در مقابل متجاوز دفاع کنند که این ادبیات میان مردم جا افتاده و به فرهنگ تبدیل شده باشد؛ یکی از مهمترین مسیرها برای جا انداختن این فرهنگ مراسم عزاداری حسینی و سخنرانیهای مذهبی در ایام محرم و صفر است؛ مأوایی که در طول تاریخ این توان را داشته که این فرهنگ را به عموم مردم و به ویژه جامعه شیعیان منتقل کند که ظلم نکنند و ظلم نپذیرند.
ساجدی تأکید کرد: به همین دلیل است که شیعیان با این مفاهیم و این مجالس انس دارند و ارتباط می گیرند و وقتی که در ایران جنگی رخ داد مردم به جای آنکه به فروشگاه ها هجوم ببرند، داشتههای خود را در اختیار یکدیگر قرار دادند؛ برخی کسبه و مغازهها اعلام کردند که در دوران جنگ هیچ سودی دریافت نمی کنند، برخی کامیونها اعلام کردند که با نرخ بسیار اندک حمل و نقل را انجام می دهند؛ نمونه هایی از این دست در جنگ ۱۲ روزه اخیر فراوان است و نشان می دهد که یک حرکت عظیم اجتماعی منبعث از فرهنگ عاشورایی در ایران شکل گرفت و این همدلی و همراهی مردم به سیاستمداران و نیروهای نظامی کشور انرژی مضاعفی بخشید.
ساجدی تصریح کرد: مردم در این جنگ ۱۲ روزه به درجه بالایی از همبستگی و انسجام رسیدند تا جایی که از تصمیمگیران جامعه مطالبه دفاع و حمله بیشتر به اسرائیل می کنند؛ ایرانیان در طول فتنههای سالهای اخیر هرگز تا این حد انسجام اجتماعی را نداشتهاند تاجایی که مردم با ساختار حاکمیت همراه باشند و بخواهند که حاکمیت ضربات سنگین به اسراییل بزند؛ این درجه از انسجام اجتماعی به شهادت برخی از فرماندهان و ناظران حتی در دفاع مقدس هشت ساله نیز وجود نداشته است؛ اگر آن دوران هشت سال طول کشید تا به آتش بس رسیدیم این بار در طول ۱۲ روز این اتفاق افتاد که نشان دهنده قدرت درونی نظام است و این بیانیه و شعار نیست، این عزم جدی مردم بود که برگرفته از فرهنگ و آموزه های عاشورای حسینی متبلور شد.
نظر شما