به گزارش خبرگزاری شبستان، امروزه جایگاه مداحی به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای هنری-معنوی در آیینهای مذهبی، بیش از هر زمان دیگر نیازمند صیانت از اصالتها و پالایش از آلودگیهای تقلیدی است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در مجموعهای از رهنمودهای پرمغز، ابعاد گوناگون موسیقی و سبک در مداحی را با دقت و ظرافتی کمنظیر تبیین فرمودهاند؛ نکاتی که علاوه بر مداحان، برای هر دغدغهمند فرهنگ دینی شایسته تأمل است.
ایشان طی سالیان متمادی، با نگاهی دقیق و دغدغهمند، بارها نسبت به کیفیت «لحن»، «آهنگ»، و «محتوای» مداحی هشدار دادهاند؛ هشدارهایی که بیتردید فراتر از توصیههایی ظاهری، حامل مفاهیمی بنیادین درباره نسبت مداحی با جامعه، شرع، هنر و وحدت اسلامی و در سطح راهبردی، نقشه راهی برای تولید «هنر آیینی» در تراز تمدن اسلامی به شمار میرود.
موسیقی اصیل ایرانی؛ امانتدار نوحه و تعزیه
یکی از محورهای بنیادین این رهنمودها، تأکید بر پیوند میان مداحی و موسیقی اصیل ایرانی است. رهبر انقلاب با اشاره به سنتهای کهن تعزیه و شبیهخوانی، این میراث صوتی را حافظ گنجینههای موسیقایی ایرانی دانستهاند. به باور ایشان، آنگاه که نوحهخوانها و موافقخوانها و قاسمخوانها هر یک در دستگاهی خاص هنرنمایی میکردند، در حقیقت به انتقال موسیقی بومی – پیش از آنکه نتنویسی و ضبط دیجیتال رایج شود – یاری میرساندند.
تقلید از آواهای بیگانه؛ انحرافی پنهان
در برابر این اصالت، تقلید از نغمههای غربی و... – آن هم به شکل تحریفشده و نابلد – آفتی است که رهبر انقلاب بارها نسبت به آن هشدار دادهاند. ایشان تصریح میکنند که بهرهگیری از آهنگهایی که در اصل برای محافل لهو یا خوانندگان بیهویت ساخته شدهاند، موجب بیاعتباری مداحی و کاهش تأثیر معنوی آن خواهد شد. از دید ایشان، استفاده از چنین نغمههایی «غلط» بوده و شأن مجلس اهلبیت (علیهمالسلام) را مخدوش میکند و مداحی را از جایگاه قدسی خود به سطح موسیقی مصرفی تقلیل میدهد.
نوآوری بومی، نه واردات صوتی
رهبر معظم انقلاب، در عین حال که از نوآوری در مداحی استقبال میکنند، این نوآوری را محدود به فضای فکری-فرهنگی دینی میدانند. نوآوری برای ایشان بهمعنای ساخت آواهایی متناسب با مداحی – چه در ایام عزا و چه اعیاد – و بهدست هنرمندان متعهد و آگاه است. تأکید معظمله بر این نکته که «خودتان آهنگ بسازید» ، بیانگر اعتماد به ظرفیت هنری داخلی است و دعوتی روشن به تولید زیبایی در چهارچوب ایمان محسوب میشود.
غم و شادی؛ هر یک در جای خود
در بخش دیگری از رهنمودها، رهبر انقلاب تفاوت میان آهنگ عزا و شادی را خاطرنشان میکنند و از ناهماهنگیهای بعضاً خندهدار در اجراهای عیدانه انتقاد مینمایند. وقتی لحن اجرا در روز عید همچون عزاداری باشد، یا حرکات دست بیش از آنکه به شادی شبیه باشد، به سینهزنی شبیه گردد، عملاً «روح عید» در فرم و محتوا گم میشود.
روضه در روز شادی؟
رهبر انقلاب در یکی از مهمترین تأملات خود، نسبت به استفاده نادرست از لحن حزنآلود مداحی در روزهای شادی هشدار میدهند. به تعبیر ایشان، اینکه مداح در روز عید نیز با همان حال و لحن روضهخوانی سخن بگوید، علاوه بر اینکه تناسبی ندارد، تأثیرگذاری پیام را نیز کاهش میدهد. رهبری پیشنهاد میکنند برای این روزها، آهنگهایی «مناسب، غیرمبتذل، غیربازاری و مشروع» انتخاب شود. مراد، یافتن لحنی وزین، فرحزا و در عین حال عفیف و اصیل است.
هر نغمهای، نغمه ذکر نیست
با گسترش جریانهای پاپـگونه و گرایش برخی مداحان جوان به سبکهای عامهپسند، رهبر انقلاب در سالهای اخیر بارها تأکید کردهاند که «هر آهنگی» شایسته عرضه در مدیحهسرایی نیست. حتی اگر برخی از این نغمات بتوانند «چهار نفر» را جذب کنند، اما چنانچه فاقد وزانت و محتوای متین باشند یا خدای ناکرده برگرفته از موسیقیهای لهوی و غیراخلاقی باشند، جایگاهی در هنر آیینی ندارند و موجب انحراف مخاطب و تضعیف شأن مجلس اهلبیت(ع) خواهند شد.
در همین چارچوب، تأکید میشود که تقلید از آهنگهای لهوی و «مضلّ عن سبیلالله» ممنوع است. بدین معنا که استفاده از قالب یا ساختاری که سابقهاش در مطربی و موسیقیهای حرام بوده، ولو با محتوای مذهبی، نمیتواند مشروعیت یابد. صراحت لهجه رهبری در این باب، بیانگر آن است که در حوزه مداحی، غفلت از مبانی فقهی و اخلاقی، بهسرعت به آفتی فراگیر میانجامد.
نوآوری در چهارچوب مشروع
با این حال، رهبر انقلاب از نوآوری در عرصه مداحی استقبال کردهاند، به شرط آنکه این نوآوریها در تضاد با اصول شرعی و هنری نباشد. ایشان «ابتکار در سبک، قالب و ملودی» را نهتنها مجاز، بلکه در مواردی لازم میدانند، اما هشدار میدهند که این نوآوری نباید منجر به تشابه با ساختارهای موسیقی لهوی شود. به عبارت دیگر، آنچه مردود است، «تشابه به لهو» است، نه اصل خلاقیت و توسعه هنری.
صدای وحدت، نه طبل تفرقه
یکی دیگر از ابعاد راهبردی در بیانات رهبری، توجه ویژه به «انسجام اسلامی» و پرهیز از تحریک عصبیتهای مذهبی است. ایشان بارها تأکید کردهاند که مداحی نباید بهانهای شود برای شعلهور ساختن اختلافات مذهبی و تحریک احساسات اهلسنت. این هشدار بهویژه در شرایط منطقهای و رسانهای امروز، اهمیت مضاعف دارد.
رهبری در بیانی کمسابقه، «ایجاد تفرقه میان مؤمنین» را یک «کار شیطانی» میخوانند. ایشان بر همدلی میان مسلمانان و پرهیز از لحنهایی که موجب تنش میان مذاهب شود، اصرار میورزند و حتی خواستار «طرد کسانی» میشوند که برخلاف وحدت عمل میکنند. این نشان میدهد که مداحی، کنشی سیاسی و اجتماعی نیز هست که باید در خدمت امت اسلامی باشد، نه علیه آن.
یک بیت اشتباه، میتواند آتشی برافروزد
در بخشی از این بیانات، با نگاهی عمیق به خطر «اختلافافکنی مذهبی» از رهگذر ناآگاهی یا تعصب، رهبر انقلاب متذکر میشوند که ممکن است یک شعر نسنجیده، با نشر در فضای رسانهای، بهانهای شود برای تحریک گروهی جاهل در نقطهای دورافتاده؛ و در نتیجه، جان انسانهای بیگناه به خطر افتد. این هشدار، بهروشنی خط قرمز مداحی را از منظر اجتماعی و امنیتی مشخص میکند: هیچگونه تحریک مذهبی که به افروخته شدن آتش اختلافات شیعه و سنی منجر شود، پذیرفته نیست.
رهبر انقلاب با ارج نهادن به محبت ملت ایران به اهلبیت علیهمالسلام، هشدار میدهند که این محبت، نعمت است، اما شکر آن در تحریک احساسات مذهبی و اختلافانگیزی نیست. تضعیف وحدت اسلامی، حتی بهقصد ابراز عاطفه مذهبی، مطلوب نیست و از اساس انحراف از مسیر عقلانی و شرعی است.
مرز میان شعور و شعار در هیئت: اخلاق، تقوا، تأثیر
از جمله مهمترین محورهای بیانات ایشان در حوزه مداحی، تأکید بر اخلاق فردی مداحان است. به تعبیر معظمله، مداح تنها کسی نیست که صدایی خوش یا شعری پرحرارت دارد؛ بلکه مخاطبان، رفتار شخصی، طهارت باطنی و منش او را نیز بهدقت رصد میکنند. اگر مداح فاقد رفتار دینی و اخلاقی باشد، هنر او نیز در چشم مخاطب بیاعتبار خواهد شد. در مقابل، چنانچه ذاکر اهلبیت(ع)، متخلق به ادب، عفاف، صداقت و تقوا باشد، تأثیر صدای او در دلها چندین برابر خواهد شد.
رهبر انقلاب، سقوط اخلاقی و ظاهرسازی را یکی از آفتهای خطرناک این عرصه میدانند و بر لزوم مراقبت جدی از زبان، دل، چشم و دست تأکید میورزند. ایشان بهصراحت میفرمایند که گویندگان مذهبی، چه روحانی چه مداح، در پیشگاه مردم و خداوند، مسئولیتی مضاعف دارند. این مسئولیت، علاوه بر محتوای شعر و نغمه، بر سلوک شخصی نیز بار میشود.
نصیحت، حلقه مفقوده جامعه امروز
در بخشی دیگر از این بیانات، «نصیحت» بهعنوان نیاز امروز جامعه اسلامی معرفی میشود. در فضای اجتماعی ملتهب، پر از تقابلها، قضاوتها و قساوتها، نصیحتگری با نیت خیرخواهانه و برادری، میتواند گرههای بسیاری را بگشاید. مداحانی که آینهدار اخلاق اهلبیت(ع) هستند، باید نقش خود را در این زمینه پررنگتر ببینند. رهبری با صراحت میگویند: ما امروز بیش از گذشته، نیازمند نصیحت هستیم؛ برای تقویت همدلی، برادری و رفع کینهها.
عبودیت، بنیادِ هنرِ دینی
اوج این سلسله بیانات، تأکید بر «عبودیت» بهمثابه جوهر اصلی فعالیت دینی است. از نگاه رهبری، هر کسی که در میدان مدح و مرثیه قدم میگذارد، باید مسیرش را در راستای عبودیت خداوند تعریف کند. اهل منبر و شعر و روضه، اگر به ذکر و خشوع و انس با قرآن و حدیث بیتوجه باشند، بنای خدمتشان نیز بر پایهای سست خواهد بود.
رهبر انقلاب، «رشته ارتباط قلبی با خدا»، «نمازهای نافله»، «توسل» و «ذکر» را بهعنوان ریشههای هنر متعهد معرفی میکنند. چراکه جامعهای که صحنههای مذهبیاش با خداوند بیارتباط شود، دیری نخواهد پایید که آن صحنهها به ابتذال، انحراف یا سیاستزدگی فرو افتد.
مداحی در تراز تمدن اسلامی
آنچه از مجموعه این بیانات برمیآید، ترسیم «نقشه جامع» برای مداحی تراز انقلاب اسلامی است: مداح باید فردی اخلاقمدار، خردگرا، مؤمن، متعبد و مراقب وحدت امت باشد؛ تنها در این صورت است که نوای او علاوه بر اشک، دل را به سوی حقیقت خواهد برد.
نظر شما