به گزارش خبرگزاری شبستان از مشهد، این روزها مساله جوانی جمعیت و فرزندآوری به یکی از اولویت های اول حوزه اجتماعی کشور تبدیل شده و حتی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد نیز به عنوان یکی از ارکان فرهنگ‌سازی در پایین ترین لایه‌های جامعه یعنی محله، دست به کار شده اند و طرح ها و دوره های مختلفی را با این رویکرد در دست اجرا دارند.
بی‌شک فرهنگ‌سازی اولین لازمه هنجارسازی و ارزش‌آفرینی برای تغییر باورهای جامعه است و در حوزه فرزندآوری نیز چون حداقل یک دهه به خصوص در دهه هفتاد ترویج فرزند کمتر زندگی بهتر باعث شد تا این مساله نهادینه شود حالا حرکت برخلاف این باور بسیار سخت است. اما نکته مهم در این تغییر باور، فراهم آوردن زیرساخت های لازم چه به لحاظ اقتصادی و چه فرهنگی برای خانواده‌هاست و این امر نیز نیازمند تمرکز بیشتر در قالب نهادی اجرایی و قدرتمند است.
همین پیش‌نیاز باعث شد پیشنهاد تشکیل یک وزارتخانه برای مساله جمعیت و فرزندآوری ارائه شود.
اولین جرقه‌های تشکیل وزرات خانواده
تشکیل وزارتخانه خانواده، زنان و جوانان، موضوعی است که برای اولین بار حدود ۲۰ سال پیش در مجلس پیشنهاد و در سال‌های اخیر مجدد در مجلس شورای اسلامی ایران مطرح شده است.
در سال ۱۴۰۰، طرح «تشکیل وزارت امور اجتماعی، خانواده و جوانان» با محوریت اهمیت حوزه اجتماعی، تأثیر آن بر سرنوشت حیات جامعه و در عین حال اهمیت نهاد خانواده اعلام وصول شد.
در تیرماه ۱۴۰۲، کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی مصوبه‌ای را تصویب کرد که دولت را ملزم به تشکیل وزارتخانه خانواده، زنان و جوانان می‌کند. با این حال، دولت با این طرح مخالف است و آن را در لایحه برنامه هفتم توسعه مطرح نکرده است.
این مصوبه شامل پیشنهاد ادغام معاونت جوانان وزارت ورزش و جوانان با معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری در وزارتخانه جدید است.
امیرحسین بانکی‌پور نقل می‌کند: چند سال قبل نیز فعالان حوزه خانواده جلسه‌ای با رهبر معظم انقلاب داشتند و بعضی پیشنهاد تشکیل وزارت خانواده را در آن جلسه مطرح کرده بودند، رهبری نیز در آن جلسه تاکید کردند که ما نیاز به یک نهاد متمرکزِ اجرایی رسمی برای مسائل خانواده داریم، البته آن زمان نیز رهبری فرموده بودند که تاکیدی بر قالب و شکل این دستگاه ندارند اما اصل تشکیل نهادی دولتی، رسمی و اجرایی برای مسائل حیطه خانواده را قبول دارند.
نظر موافقان تشکیل وزارتخانه خانواده
استدلال قانونی که برای تشکیل وزارت خانواده ارائه شده این‌گونه است: «اصل ۱۰ قانون اساسی تاکید می‌کند که همه برنامه‌های دولت باید خانواده‌محور، برای تحکیم بنیان خانواده و تسهیل ازدواج باشد؛ حال آنکه متولی اصلی این اصل از قانون اساسی مشخص نیست. تشکیل وزارت خانواده هزینه‌ای برای دولت ندارد، چرا که این وزارتخانه می‌تواند تجمیعی از سازمان بهزیستی کشور، معاونت زنان و خانواده ریاست‌جمهوری، ۵۰ درصد از وزارت ورزش و جوانان (بخش جوانان)، سازمان تامین اجتماعی و سازمان بازنشستگی کشوری باشد؛ این ۶ سازمان و نهاد مهم، می‌توانند شورایی واحد تشکیل دهند و اصل ۱۰ قانون اساسی را عملیاتی کنند.»
به صورت کلی موافقان تشکیل این وزارتخانه، معتقدند که تشکیل وزارتخانه مستقل می‌تواند توجه بیشتری به مسائل مربوط به خانواده، زنان و جوانان ایجاد کند و باعث هماهنگی بیشتر بین دستگاه‌های مختلف در این حوزه شود.
آنها همچنین معتقدند که تشکیل این وزارتخانه می‌تواند باعث افزایش حمایت‌های دولت از خانواده‌ها، زنان و جوانان شود و در نتیجه، نقش مهمی در توسعه پایدار کشور ایفا کند.
برخی از موافقان همچنین به اهمیت فرهنگ خانواده و لزوم توجه به آن در برنامه‌های توسعه اشاره می‌کنند و معتقدند که تشکیل وزارتخانه خانواده می‌تواند نقش مهمی در حفظ و ارتقای فرهنگ خانواده ایفا کند.
نظر مخالفان تشکیل وزارتخانه خانواده
آنچه از ظواهر امر پیداست دولت با تشکیل این وزارتخانه مخالف و معتقد است که وظایف مربوط به خانواده، زنان و جوانان را می‌توان از طریق دستگاه‌های موجود مانند معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری و وزارت ورزش و جوانان انجام داد. همچنین به اذعان مقامات دولتی در دولت قبل، به خاطر اینکه این طرح بار مالی دارد، بر اساس اصل ۷۵ قانون اساسی مورد تایید شورای نگهبان قرار نمی گیرد.
بعضی از منتقدان نیز معتقدند که تشکیل این وزارتخانه ممکن است باعث ایجاد تداخل وظایف بین دستگاه‌های مختلف شود و باعث بی ثباتی در نحوه اداره امور مربوط به خانواده، زنان و جوانان گردد.
برخی نیز معتقدند که موضوع خانواده، موضوعی فرابخشی است و خانواده بایستی در تمام برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌ها مورد توجه قرار گیرد. درواقع موضوع خانواده، موضوعی مهم، حیاتی و کلان است که به مثابه خون بایستی در رگ‌های ساختارهای موجود جاری و ساری شود و تشکیل وزارت خانواده، صرفاً موجب متمرکز ساختن این موضوع حیاتی و روح حاکم بر برنامه‌ریزی‌ها در قالب کوچک خواهد شد.
پیشنهاد مخالفان تشکیل وزارتخانه خانواده این است که مانند سازمان محیط‌زیست، سازمان زنان و خانواده داشته باشیم، تا بتواند بر همه وزارتخانه‌ها به‌گونه‌ای نظارت و با آنها همکاری داشته باشد.
به اعتقاد مخالفان در دولت، معاونت امور زنان و خانواده با مسئولیت فراسازمانی وجود دارد و دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مختلف در این زمینه مسئولیت دارند. ایجاد وزارتخانه جدید و محدود کردن مسئولیت دستگاه‌ها در یک وزارت جدید به نفع کشور نیست.
انسیه خزعلی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده در دولت سیزدهم نیز در گفتگویی با اعلام نظر مخالف دولت درباره تشکیل وزارتخانه خانواده گفته بود: «با تشکیل چنین وزارتخانه‌ای موافق نیستم از جهت اینکه محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود. خانواده باید در همه وزارتخانه‌ها نمود داشته باشد و قوانین، عملکردها، رویکردها و دستورالعمل‌ها باید با نگاه خانواده‌محوری وجود داشته باشد و اگر بخواهد که محدود در یک وزارتخانه و به یک بودجه محدود باشد قطعاً نمی‌تواند کارساز باشد.»
البته مخالفان نسبت به تشکیل دستگاه واحد برای نهاد خانواده موافق هستند اما با اینکه شکل این دستگاه در قالب وزارتخانه باشد، نه. خزعلی در این‌باره گفته بود: «پیشنهاد ما این است که مانند سازمان محیط‌زیست، سازمان زنان و خانواده داشته باشیم، تا بتواند بر همه وزارتخانه‌ها به‌گونه‌ای نظارت و با آنها همکاری داشته باشد.»
بحران جمعیت
این روزها برنامه های زیادی در مساجد و دانشگاه ها برای بحث جوانی جمعیت برگزار می‌شود امروز نیز برنامه ای با عنوان رویداد ملی جوانی جمعیت توسط دفتر ارتباط با جامعه و صنعت دانشگاه حکیم سبزواری در قالب طرح جهاد علمی با حضور برجسته‌ترین استادان و مسوولان کشوری برگزار شد که تحلیل علمی روندهای جمعیتی و ترسیم سناریوهای آینده از محورهای اصلی این رویداد بود.
رسول صادقی، مدیر موسسه تحقیقات جمعیت کشور مهمان ویژه و سخنران اصلی این مراسم بود و نکات مهمی را در خصوص سرعت کاهش رشد جمعیت در ایران بیان کرد. اینکه این مساله از خیلی کشورها بیشتر است و چناچنه در سطح جهانی ۷۰ سال طول کشیده باروری به نصف کاهش یافته اما در ایران طی مدت کوتاه، ۱۱ سال این روند رخ داده است.
وی معتقد است روند کاهشی نرخ باروری و فرزندآوری و تداوم این وضعیت سبب می شود، در فاصله ۲ نسل جمعیت کشور به نصف کاهش یابد که این رویداد دغدغه‌های فراوانی را ایجاد می کند.
مدیر موسسه تحقیقات جمعیت کشور یکی از مهمترین سرمایه‌ها را سرمایه انسانی عنوان کرد و تأکید کرد که باروری و فرزندآوری از عوامل شکل دهنده این سرمایه انسانی است که به عنوان مهمترین مولفه سرمایه‌های اقتصادی و اجتماعی را رقم می‌زند.
سطح پایین باروری و فرزندآوری یک چالش جهانی است
وی بیان کرد: امروز در شرایطی سطح پایین باروری و فرزندآوری به یک چالش جهانی تبدیل شده که در ایران سرعت کاهش فرزندآوری و باروری در مدت زمان کوتاهی رخ داده است، پدیده‌ای که نگرانی‌های اقتصادی، جمعیتی و هویتی به همراه دارد.
صادقی با اشاره به تاکیدات مستمر رهبر معظم انقلاب به مساله مهم جوانی جمعیت، اظهار کرد: بایستی با سیاست‌های حمایت از خانواده و رفع موانع تحقق ازدواج و فرزندآوری زمینه افزایش باروری را در جامعه فراهم کنیم.
وی با بیان اینکه کاهش میزان فرزندآوری در دراز مدت بحران جمعیتی را رقم می‌زند، گفت: مهمترین موانع فرزندآوری نسل جوان شرایط اقتصادی، خدمات و تسهیلات رفاهی دولت و عدم نگرانی از آینده فرزندها است.
مدیر موسسه تحقیقات جمعیت کشور افزود: بهبود شرایط اقتصادی، افزایش سیاست‌های حمایتی دولت از خانواده ها متناسب با واقعیت‌های زندگی روزمره در کنار بسترهای فرهنگی و اجتماعی می تواند نرخ باروری را تحت تاثیر قرار دهد.
اولویتی بالاتر از خانواده در ایران وجود ندارد
وی با بیان اینکه اولویتی بالاتر از خانواده در ایران وجود ندارد، اظهار کرد: خانواده ستون جامعه ایرانی محسوب می شود لذا سرمایه‌گذاری دولت، نهادها و سازمان‌ها در این زمینه منجر به قوام و دوام جامعه می شود.
صادقی ادامه داد: با وجود قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیازمند تعریف بسته ای هستیم که همه طبقات اجتماعی جامعه در آن دیده شود، همچنین قانون حمایت از خانواده بایستی سیاست ملی و نه حزبی و سیاسی باشد به گونه ای که همه دولت‌ها آن را جدی بگیرند و نهادهای عمومی و سازمان‌های مردم نهاد در کنار دولت دخیل در این موضوع باشند.
لزوم تشکیل وزارتخانه خانواده
مدیر موسسه تحقیقات جمعیت کشور در ادامه به مساله تشکیل وزرات خانواده اشاره و تاکید کرد: برای رفع این مشکلات بایستی سیاست‌های کلی جمعیت تبدیل به برنامه راهبردی شود، به گونه ای که وزارتخانه ای با عنوان «خانواده و به زیستن داشته باشیم» که به لحاظ اجرایی اثربخش تر باشد.
مسوولین کشوری نظرات متفاوتی نسبت به تشکیل وزارتخانه خانواده زنان و جوانان دارند و این موضوعی است که هنوز در حال بررسی است و در نهایت، تصمیم گیری در این مورد به عهده مجلس شورای اسلامی و دولت است اما آنچه اهمیت دارد پرداخت حداکثری به مساله جوانی جمعیت است، چه با وزارتخانه چه بی‌وزارتخانه.
گزارش: علی رنگ‌آمیز طوسی
نظر شما