خبرگزاری شبستان، گروه بین‌الملل: در روزی که حاجیان بر صحرای عرفات گرد می‌آیند، زمزمه‌های عاشقانه امام حسین(ع) در دعای عرفه، به‌سان ندای بیداری و معنویت در گوش تاریخ طنین می‌افکند. دعایی که نه‌تنها نیایش یک فرد با خدای خویش است، بلکه تجلی کامل گفتمان تمدنی اسلام و بازتاب نیازهای ژرف بشر معاصر است؛ انسانی که در پیچ‌وخم مدرنیته، معنویت را گم کرده و چشم‌انتظار نوری از شرق است.
دعای عرفه امام حسین(ع) به عنوان یکی از عمیق‌ترین متون عرفانی و معنوی اسلام، ظرفیت بی‌نظیری برای تمدن‌سازی در گفتمان جهانی دارد. این دعا که در روز عرفه خوانده می‌شود، تنها یک مناجات فردی نیست، بلکه نقشه راهی برای ساختن تمدنی الهی-انسانی در عصر حاضر است.
عرفه؛ از نیایش فردی تا بازخوانی یک مکتب تمدنی
در قلب حج، روز عرفه جایگاهی استثنایی دارد؛ روزی که حج بدون آن کامل نیست و پیامبران الهی، آن را فرصت توبه، تفکر و تحول می‌دانستند. در این میان، دعای عرفه امام حسین(ع)، یک بیانیه سیاسی-اجتماعی است که مفاهیم کلیدی تمدن اسلامی مانند عدالت، آزادی، مقاومت و اخلاق را در خود جای داده است. این دعا با تأکید بر مفاهیمی مانند «یا مَن یَقْبَلُ الْیَسِیرَ وَ یَعْفُو عَنِ الْکَثِیرِ» (ای که کار اندک را می‌پذیری و از بسیار درمی‌گذری)، «یا مَن اَذاقَ حَبِیبَهُ حَلاوَهَ الْمُناجاهِ» (ای که به دوست خود شیرینی مناجات را چشاندی)ترسیم‌کننده الگویی جامع برای زندگی فردی و اجتماعی است که می‌تواند در برابر گفتمان‌های مادی‌گرای غربی قرار است.
اگر تمدن را بر پایه «نظام‌سازی بر مبنای یک جهان‌بینی منسجم» بدانیم، دعای عرفه را می‌توان نقشه راهی برای تمدن‌سازی دانست؛ تمدنی که بنیان آن بر عبودیت، معرفت، عدالت و محبت استوار است.
دعای عرفه با ترکیبی بی‌نظیر از خداشناسی، انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی اسلامی، می‌تواند به عنوان سند هویت‌ساز تمدن نوین اسلامی مطرح شود. این دعا دال مرکزی «هویت اسلامی» به عنوان پایه تمدن‌ساز به شمار می‌آید.
امام حسین(ع) در این دعا با خطاب قرار دادن خداوند به عنوان «یا مَن اَخَذَ بِالنّاصِیَهِ» (ای که به پیشانی بندگان چنگ زنی)، تصویری از رابطه انسان و خدا ارائه می‌دهد که هم کرامت انسانی و هم عبودیت محض را در خود جمع کرده است.
این نگاه توحیدی می‌تواند به عنوان پایه‌ای برای تمدن‌سازی اسلامی در مقابل چالش‌های مدرنیته غربی قرار گیرد. همانطور که در نظریه «تمدن مومنانه» مطرح شده است، اسلام ظرفیت ذاتی برای تمدن‌سازی دارد و دعای عرفه به عنوان یکی از غنی‌ترین متون اسلامی، این ظرفیت را به نمایش می‌گذارد.
امام حسین(ع) در دعای عرفه با زبانی سرشار از محبت و خشوع، انسان را از مبدأ خلقت تا مقصد کمال، در برابر خداوند به تصویر می‌کشد. این سیر معرفتی، نه تنها شخصی، بلکه الگویی برای جامعه‌سازی است.
دعای عرفه در تراز گفت‌وگوی تمدن‌ها
اجتماع میلیونی حجاج در عرفات، بزرگترین نمایش وحدت فراملی و فرانژادی در جهان است. امام حسین(ع) در دعای عرفه با عبارت "الهی مَن کانَتْ لَهُ حَاجَهٌ اِلَیْکَ فَقَدْ اَتَاکَ" (خدایا هر که نیاز به تو دارد، به سوی تو آمده)، پیام آشتی و همبستگی جهانی را منتقل می‌کند. این مفهوم می‌تواند به عنوان الگوی دیپلماسی اسلامی در تقابل با گفتمان‌های تفرقه‌افکن غربی مطرح شود.
در جهانی که گفت‌وگو میان تمدن‌ها به ضرورتی گریز ناپذیر بدل شده، دعای عرفه می‌تواند سندی معنوی از تمدن اسلامی باشد؛ گواهی از درون‌مایه روحانی، عقلانی و اخلاقی اسلام. در حالی‌که غرب، با بحران معنویت و فروپاشی اخلاق اجتماعی مواجه است، جهان اسلام با معرفی متونی همچون دعای عرفه می‌تواند برتری گفتمانی خود را بازیابد.
دعای عرفه می‌تواند مبنایی برای دیپلماسی معنوی میان ملت‌های مسلمان و حتی سایر ادیان باشد. مفاهیمی چون شکرگزاری، نیازمندی بشر، عدالت، محبت و معرفت، مفاهیمی جهانی هستند که ظرفیت پیوند فرهنگی ـ تمدنی میان ملل را دارند.
مضامین عرفانی دعای عرفه بهترین حربه در برابر عرفان‌های نوظهور است این دعا با ارائه عرفانی ناب و اصیل اسلامی که همزمان به فرد و جامعه توجه دارد، می‌تواند به عنوان پل ارتباطی بین تمدن اسلامی و دیگر تمدن‌ها عمل کند.
در جهانی که با چالش‌های معنوی، اخلاقی و اجتماعی فراوانی روبرو است، دعای عرفه و مفاهیم مرتبط با آن مانند توبه، بازگشت به فطرت پاک انسانی، وحدت در عین کثرت و نیایش جمعی، می‌تواند راه‌حل‌هایی برای بحران‌های معاصر ارائه دهد.
همانطور که امام علی(ع) فرموده‌اند: «دعا کلید گشاینده خزائن رحمت خداوند است». این پیام که در دعای عرفه تجلی خاصی می‌یابد، می‌تواند نویدبخش آینده‌ای روشن برای بشریت باشد.
در روز عرفه، نه فقط مؤمنان، که بشریت نیازمند آن است که بار دیگر با دعای عرفه زمزمه کند: «إلهی أَخْرِجْ حُبَّ الدُّنْیا مِنْ قَلْبی...».
دعای عرفه تنها راز و نیاز یک بنده نیست، نقشه راهی است برای برون‌رفت از بحران‌های معنوی، اخلاقی و اجتماعی جهان معاصر. این دعا، گفتمان تمدنی اسلام را با زبانی عرفانی و جهانی به دنیا عرضه می‌کند؛ گفتمانی که می‌تواند افق تازه‌ای پیش روی بشریت خسته از مادی‌گرایی بگشاید.
این دعا به عنوان میراث مشترک تمام مسلمانان و حتی تمام بشریت، می‌تواند نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی ایفا کند. این دعا که هم عرفانی است و هم اجتماعی، هم فردی است و هم جمعی، می‌تواند الگویی کامل برای زندگی فردی و اجتماعی در عصر حاضر ارائه دهد.
نظر شما