به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، در طول تاریخ، آیینها همواره بازتابی از باورها، سنتها و نیازهای انسانی بودهاند؛ گاه در قالب مناسک دینی و گاه به شکل رسوم ملی و محلی. موسیقی به عنوان یکی از عناصر مهم این آیینها، نقشی فراتر از زیباییشناسی ایفا کرده و گاه به عنوان نیروی محرک و هویتبخش در بطن این مناسک ظاهر شده است. درباره نقش موسیقی در آیینهایی همچون تعزیه، قنبرخوانی، شبیهخوانی و دیگر مراسم مذهبی با «فواد توحیدی»، موسیقیدان و پژوهشگر موسیقی آیینی به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
توحیدی در پاسخ این پرسش که موسیقی آیینی چگونه در تقویت هویت دینی نقش دارد گفت: مناطق مختلف استان کرمان آیین های گوناگون موسیقی دارد که هویت ملی و دینی در آنها پر رنگ است. آیین ها نوعی رفتارند که بر پایه ی باورها شکل میگیرند و حتی می توانند دینی یا ملی هم نباشند ولی بیشترین آنها بر پایه این دو شکل گرفته اند. در بعضی از آیین ها موسیقی به کار گرفته می شود که هم به جذابیت آیین کمک می کند و هم می تواند آنقدر موثر باشد که نقش اول یک آیین باشد مانند آیین «زار»، «گواتی»، «لیوا» و یا «نوبان».
وی افزود: در مورد نقش موسیقی آیینی در تقویت هویت دینی اگر منظور دین اسلام است باید بگویم به نظر می رسد بانیان اسلام در آغاز راه میانه ی خوبی با موسیقی نداشتند و علت هم این بود که در عربستان مانند آنروز ایران، یونان و یا مصر موسیقی به عنوان یک هنر متعالی و رشدیافته معنایی نداشت برای همین نه تنها به بازی گرفته نشد بلکه سرکوب هم شد ولی در مواجهه با هنر ایران و سایر کشورهای پیشرو در موسیقی دیدگاه رهبران دینی کمی منعطف تر شد و از موسیقی بهره بردند؛ سنت قرائت و لحن و استفاده از مقام ها، در خواندن قرآن و اذان برگرفته از این مواجهه است؛ در ادامه و به خصوص بعد از صفویه و پایه گذاری مذهب تشیع و با الهام از بعضی آیین های ملی ایرانی تعداد آیین های دینی موسیقایی زیادتر شد. از جمله «شبیه خوانی»، «چاوشی»، «مرثیه» و... این آیین ها چون برای ترویج ایده های شیعی بنا گذاشته شدند باعث حفظ و گسترش نظریه های دینی و مذهبی شدند و تا به امروز هم در این کار موفق بوده اند.
این پژوهشگر موسیقی آیینی گفت: اکثر آیین ها از مرکز خلافت به نقاط دیگر از جمله کرمان صادر شده اند و افرادی آموزش دیده برای ترویج به نقاط مختلف کشور گسیل میشده اند. برای همین تعزیه و شبیه خوانی و چاوشی و مناجات خوانی و مولودی و غیره اکثر بر پایه ی موسیقی رسمی و کلاسیک ایرانی است نه موسیقی بومی و هنوز که هنوز است لحن و گردش ملودیک آنها مشابه است و موسیقی بومی خیلی در شاخص شدن آنها تاثیر نگذاشته است. مسلما بعد از تشیع بیان خصوصیات حضرت علی (ع) و ائمه و خصوصا امام حسین (ع) موضوع اصلی آیین ها بوده است.
وی ادامه داد: بعضی از آیین ها در خارج از مرکز حکومت شکل گرفته اند و تعدادی از آنها به تدریج کمرنگ شده اند و در بعضی نواحی حفظ شده اند. برای مثال آیین «قالی شویان» مشهد اردهال کاشان یک آیین محلی ست و یا آیین «هوعلی جان» انارِ کرمان یک آیین منحصر به فرد است. آیین های دیگری مانند «نوبت نوازی» و «سفید مهره نوازی» هم در بعضی نواحی حفظ شده است. تعداد آیین های دینی بسیار زیاد است و به همین چند مورد اکتفا می کنم.
توحیدی در خصوص قنبر خوانی که یکی از آیین های مرسوم در استان کرمان است گفت: قنبر خوانی یک نوع شبیه خوانی است که از زبان قنبر غلام حضرت علی (ع) است. این تعزیه بعد از بیست و یکم ماه رمضان و سالگشت شهادت حضرت علی(ع) اجرا میشود و اظهار ارادت و مرثیه خوانی قنبر است. این شبیه در بعضی نقاط استان اجرا میشود.
این موسیقیدان در خصوص لزوم پیوند نسل جوان با آیین های کهن موسیقایی گفت: شوربختانه نسل جوان دغدغه ی حفظ فرهنگ و پاسداشت آن را ندارد. نسل جوان ما بیشتر از اینکه به فکر پاسداشت فرهنگ گذشته باشد دغدغه شروع یک زندگی معمولی را دارد. آنقدر مشکلات زیاد شده اند که مجال تامل و درنگ فرهنگی را نمی دهند. مگر عده ای از این راه بتوانند کسب درامد کنند و یا رشتهی تحصیلی آنها باشد و یا مانند من و امثال من به نوعی جنون رسیده باشند و بخش قابل توجهی از درآمد خود را صرف نگاهداشت داشته های فرهنگی ایران کنند. بدون توقع حمایت و یا قدرشناسی. نسل جوان کمتر از نسل من به این جنون گرفتار هستند. اما من مطمئنم با آرام شدن این تلاطم ها و آرامش مالی و ذهنی دوباره بسیاری به سمت داشته های فرهنگی و حفظ و احیای آنها برمیگردند.
نظر شما