خبرگزاری شبستان - مهدی رحمانیان| در دل یکی از کهنترین محلههای شیراز، جایی که هنوز نفس باغها در کوچهها شنیده میشود، مسجدی ایستاده است که نهفقط محل نیایش که نگهبان قرنها تاریخ و شعر و خاطره است؛ مسجد جامع قصرالدشت.
گاهی تاریخ، نه در کتابها، بلکه در لابهلای دیوارهای خاموشی پنهان شده است که قرنهاست سر جای خود ایستادهاند؛ بیآنکه فریاد بزنند یا خودنمایی کنند. مسجد جامع قصرالدشت شیراز یکی از همین سطرهای ساکت تاریخ است؛ سطری که در متن شلوغ شهر، اغلب از چشمها پنهان مانده، اما هنوز طنین گامهای شاعران، صدای تپش قلب فرمانروایان و زمزمه دعاهای سالیان در آن پیچیده است.
مسجد جامع قصرالدشت، حافظ تکهای از هویت شیراز است و عجیب آنکه با همه غنای تاریخی و معماریاش، همچنان در سکوت میدرخشد.
نامش برای عابران، شاید تنها نشانی از مسیر باشد؛ مسجدی سر راه فلکه قصرالدشت. اما اگر کسی دمی مکث کند، سر بلند کند و به کاشیهای آبی گنبد نگاه بیندازد، شاید بتواند ردّی از سلطان حسن بیگ را در ذهنش زنده کند؛ کسی که فرمان ساخت این مسجد را داد. شاید هم چشمش به سایهی مکتبی شیرازی بیفتد که هنوز شعرهایش از آن دیوارها نفس میکشد. این مسجد، برآمده از دل یک گورستان است؛ گورستانی که قرار نبود خاموش بماند، قرار بود بدل به عبادتگاهی شود که زندگی را پاس میدارد.
اینجا فقط مسجد نیست. موزهای زنده است که بیصندوق و ویترین، در هر آجرش تاریخی نهفته و در هر پنجرهاش نوری از گذشته به آینده تابیده است. مسجد جامع قصرالدشت، حافظ تکهای از هویت شیراز است و عجیب آنکه با همه غنای تاریخی و معماریاش، همچنان در سکوت میدرخشد.
از باغهای خوشعطر تا دیوارهای آبی
محله قصرالدشت، با درختان تناور و باغهای وسیع، یکی از قدیمیترین و خوشآبوهواترین مناطق شیراز است. میان این سرسبزی، مسجدی تاریخی به نام «بردی» یا «رئیس احمدی» قرار دارد که امروزه با عنوان «مسجد جامع قصرالدشت» شناخته میشود. بنایی که شاید بسیاری از عابران آن را تنها مسجدی در مسیر رفتوآمد روزانه ببینند، اما لایههای تاریخی آن از قرون گذشته حکایت دارند.
«عظیمه داوری» راهنمای گردشگری تاریخی و فرهنگی، درباره پیشینه این مسجد میگوید: «کتیبههای مسجد، تاریخ ساخت آن را به سال ۸۷۵ هجری قمری نسبت میدهند؛ زمانی که رئیس احمد به فرمان سلطان حسن بیگ، بنای مسجد را بنیان میگذارد. پیکر رئیس احمد نیز در سال ۹۰۱ هجری قمری در همین مسجد به خاک سپرده شد.»
گورستانی که مسجد شد
جالب آنجاست که بنای اولیه مسجد، گورستان بوده است. داوری با اشاره به همین پیشینه تاریخی ادامه میدهد: «در بخش زنانه تالار مسجد، سه مقبره وجود داشت که بر لبه بالایی آنها اشعاری در مدح رئیس احمد نقل شده بود. همچنین روی دیوار متصل به این مقبره، سنگنوشتهای به خط نسخ خوش در دو سطر قرار داشت که تاریخ ساخت بقعه و مقبره در آن آمده بود.»
کتیبههای مسجد، تاریخ ساخت آن را به سال ۸۷۵ هجری قمری نسبت میدهند؛ زمانی که رئیس احمد به فرمان سلطان حسن بیگ، بنای مسجد را بنیان میگذارد. پیکر رئیس احمد نیز در سال ۹۰۱ هجری قمری در همین مسجد به خاک سپرده شد.
بنایی که روزگاری آرامگاه نخبگان و شاعران بوده، امروز فضای عبادی و اجتماعی یک محله است. به گفته داوری، این مسجد دو طبقه دارد و در هر طبقه چهار اتاق به چشم میخورد: «دو اتاق به قسمت مردانه و دو اتاق به قسمت زنانه تعلق دارد.»
از اوزون حسن تا مکتبی شیرازی
از دیگر نکات مهم تاریخی مسجد، کتیبهای منسوب به «اوزون حسن» فرمانروای سلسله آققویونلوست. داوری میگوید: «کتیبهای از اوزون حسن بر دیوار جنوبی مسجد قرار داشت که امروز دیگر اثری از آن باقی نمانده است.» این کتیبه گواهی بر اهمیت و اعتبار این مسجد در دوران حکومت آققویونلوها بود.
همچنین نام بزرگانی همچون «مکتبی شیرازی»، شاعر قرن نهم و دهم هجری نیز با این مسجد گره خورده است. داوری تأکید میکند که مقبره این شاعر در همین مسجد قرار دارد؛ حضوری که ارزش ادبی و فرهنگی مسجد را دوچندان کرده است.
احیای معماری، حفظ هویت
با گذشت قرنها از بنای اولیه، در سال ۱۳۵۸ خورشیدی، مسجد بازسازی شد. شبستان مسجد در ضلع جنوبی قرار دارد و گنبدی هلالی در مرکز آن خودنمایی میکند. این گنبد، نه تنها عنصر معماری بلکه یکی از شاخصههای بصری مسجد است.
داوری میگوید: «دور تا دور قسمت داخلی این گنبد، آیات قرآن با کاشیهایی به رنگ آبی و زمینه لاجوردی نوشته شدهاند. در بخش هلالی گنبد نیز پنجرهای مشبک برای نورگیری تعبیه شده است.»
دور تا دور قسمت داخلی این گنبد، آیات قرآن با کاشیهایی به رنگ آبی و زمینه لاجوردی نوشته شدهاند. در بخش هلالی گنبد نیز پنجرهای مشبک برای نورگیری تعبیه شده است.
امروز در طبقه اول این مسجد، کتابخانهای برای علاقهمندان به علوم دینی و تاریخی دایر است و در طبقه دوم نیز صندوق قرضالحسنهای به فعالیت مشغول است؛ ترکیبی از عبودیت، فرهنگ و خدمات اجتماعی که در کمتر مساجد تاریخی به چشم میخورد.
نگین خاموش قصرالدشت
در هیاهوی توسعه شهری و برجهای سربهفلک کشیده، مسجد جامع قصرالدشت همچون نگینی خاموش بر سینه این محله قدیمی میدرخشد. هنوز هم بسیاری از اهالی شیراز نمیدانند که دیوارهای این مسجد، یادگار روزگاری است که سلطانها فرمان میدادند و شاعران در ستایش مردان خدا میسرودند.
شاید وقت آن رسیده باشد که این میراث گرانبها، با معرفی گستردهتر و مرمت اصولیتر، جایگاه درخور خود را در ذهن شهروندان و نقشه گردشگری فرهنگی شیراز بیابد.
نظر شما