با نگاهت حرف بزن؛ کودک می‌شنود

به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، امروزه که فرزندان بیش از هر زمان دیگری در معرض بمباران اطلاعاتی، الگوبرداری‌های مجازی و سبک زندگی آسان‌طلبانه‌اند، شاید «مسئولیت‌پذیری» واژه‌ای از مد افتاده باشد. اما خانواده‌هایی که دغدغه تربیت انسان‌هایی متعهد و پاسخ‌گو دارند، هنوز به دنبال فرمولی برای پرورش کودکانی هستند که بار زندگی را بر دوش بگیرند، نه آنکه از آن فرار کنند.

در میان انبوه نظریات تربیتی، گاهی یک نگاه عمیق و ظریف از بزرگان دینی، پرده از نکته‌ای برمی‌دارد که سال‌ها در لابه‌لای توصیه‌ها گم شده است. یکی از این نگاه‌ها، روش تربیتی مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی است که با ساده‌ترین ابزار، یعنی «رفتار غیرمستقیم»، پیشنهاد می‌دهد چگونه کودکی مسئولیت‌پذیر تربیت کنیم.

رفتار به‌جای گفتار

آیت‌الله حائری می‌گوید: «اگر بچه چراغ اتاقش را روشن گذاشته و بیرون آمده، خودتان خاموش کنید. هیچ نگویید. فقط نگاهش کنید؛ نگاهی که بگوید: وقتی نیستی، چراغ را خاموش کن.»

این توصیه ساده، برخلاف بسیاری از روش‌های توبیخی یا نصیحت‌محور، بر پایه‌ی تأثیر رفتار پدر و مادر و حس مسئولیت درونی کودک استوار است. کودک در معرض امر و نهی، اغلب مقاومت می‌کند، اما وقتی با رفتار آرام والدین مواجه می‌شود که به‌جای تذکر، خود وارد عمل می‌شوند، پیام را بهتر و عمیق‌تر درک می‌کند.

سکوتی که صدای بلند دارد

سکوت والدین در برابر کاستی‌های کودک، نه از سر بی‌تفاوتی بلکه نشانه‌ی تربیتی دقیق است.

سکوت والدین در برابر کاستی‌های کودک، نه از سر بی‌تفاوتی بلکه نشانه‌ی تربیتی دقیق است. نگاه بدون سرزنش به رختخواب پهن‌شده، کاغذ روی زمین، یا مشق ناتمام، ذهن کودک را درگیر می‌کند. این‌جاست که فرایند یادگیری واقعی اتفاق می‌افتد.

کودک بدون آنکه تحقیر شود، متوجه خلأ رفتاری‌اش می‌شود و آرام‌آرام میل به جبران را در خود حس می‌کند.

والدین، نخستین آیینه

مسئولیت‌پذیری، صفتی آموختنی است. بچه‌ای که همیشه قبل از ترک خانه مادرش را می‌بیند که برق‌ها را خاموش می‌کند، یا پدری را که بی‌صدا وسایلش را جمع می‌کند، با چشم می‌آموزد. تربیت در گفت‌وگوهای بلند و شعارگونه نیست؛ در رفتارهای بی‌صدای تکرارشونده است. والدین اگر خود مسئول باشند، فرزندشان دیر یا زود از آن‌ها الگو خواهد گرفت.

الگو، نه انتقاد

نکته‌سنجی آیت‌الله حائری در دوری از امر و نهی بی‌فایده، توجهی جدی به روان کودک است. در شرایطی که بسیاری از والدین با فریاد یا تحقیر سعی در «یاد دادن نظم و مسئولیت» دارند، او نسخه‌ای انسانی و کم‌تنش ارائه می‌دهد که در عین احترام به شخصیت کودک، رفتار اصلاحی را القا می‌کند.

شاید در دنیایی که پر از آموزش‌های پیچیده روانشناسی و دوره‌های فرزندپروری است، یک توصیه ساده از عالم اخلاقی چون آیت‌الله حائری شیرازی بتواند راهگشاتر از صدها کتاب باشد. اینکه بدانیم فرزند ما نیاز به نصیحت ندارد، بلکه تشنه الگویی است که بی‌صدا، اما مؤثر، مسئولیت را زندگی کند.

و شاید اگر قرار باشد نسلی تربیت شود که چراغی را بی‌تذکر خاموش کند، باید نگاهی به او انداخت؛ نگاهی که به غیر از تحکم، بلکه با مهر و پیام، نشان دهد مسئولیت از دل خانه آغاز می‌شود.