خبرگزاری شبستان-خراسان جنوبی؛ نهج البلاغه یکی از منابعی است که مسیر رشد و سعادت را نه تنها به مسلمانان بلکه تمام بشریت نشان می دهد، گفتگوی اختصاصی خبرنگار شبستان با حجت الاسلام ابراهیم صفورایی-رئیس عقیدتی سیاسی فرماندهی انتظامی خراسانجنوبی-در خصوص نهج البلاغه را به شرح زیر می خوانید؛
۱. چگونه آموزههای نهج البلاغه میتوانند به تقویت روابط خانوادگی کمک کنند؟
خانواده به عنوان هسته اصلی جامعه، نقشی کلیدی در تحولات اجتماعی ایفا میکند و معرفی خانواده امام علی (ع) به عنوان الگویی کامل، سالم و قابل دستیابی، اهمیت ویژهای در ارتقای فرهنگی و تربیتی جامعه دارد.
بررسی سیره زندگی امام علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) به عنوان برجستهترین الگوهای بشری، نشان میدهد که این خانواده در سختترین شرایط تاریخی، از دوران سکوت ۲۵ ساله تا دوران کوتاه حکومت، با رفتاری حکیمانه و سرشار از عطوفت، چراغ راهی برای بشریت به شمار میروند.
کارشناسان فرهنگی معتقدند نهجالبلاغه، گنجینهای از آموزههای تربیتی و اخلاقی در حوزه خانواده است. این اثر گرانسنگ امام علی (ع)، در خطبهها، نامهها و کلمات قصار خود به روشنی موضوعاتی نظیر ارزشهای اخلاقی، عوامل رشد و انحطاط فرهنگی، و راهکارهای اصلاح خانواده را بیان کرده است.
با توجه به تهاجم فرهنگی و کاهش هویت دینی بهویژه در میان جوانان، رجوع به نهجالبلاغه و بهرهگیری از آموزههای آن میتواند راهگشای تقویت بنیان خانواده و مقابله با الگوهای غلط وارداتی باشد.
شناخت عوامل تهدیدکننده اخلاق و فرهنگ خانواده از منظر نهجالبلاغه، ضرورتی است که توجه به آن میتواند خانوادهها را در برابر آسیبهای فرهنگی مصون نگه دارد و زمینهساز تعالی فردی و اجتماعی شود.
۲.امام علی (ع) چه توصیههایی برای تربیت فرزندان در نهج البلاغه ارائه دادهاند؟
نهجالبلاغه، مجموعهای از سخنان، نامهها و حکمتهای امام علی (علیهالسلام)، به عنوان یکی از منابع ارزشمند اسلامی، نقش مؤثری در هدایت فردی و اجتماعی مسلمانان ایفا میکند. این اثر گرانسنگ به ویژه در حوزه تربیت نسل جدید، راهکارهایی روشن و کاربردی ارائه داده که مورد توجه اندیشمندان و مربیان قرار گرفته است.
امام علی (ع) در روایات و توصیههای خود، به اهمیت تربیت صحیح فرزندان توجه ویژه داشتهاند. در یکی از روایات، تربیت کودک به سه دوره هفتساله تقسیم شده که در آن به تدریج مراحل آموزش، ادبآموزی و آمادهسازی برای ورود به جامعه مورد تأکید قرار گرفته است.
بر اساس تعالیم آن حضرت، والدین در قبال فرزندان خود وظایفی دارند که اجرای آنها موجب موفقیت و سعادت فرزندان خواهد شد. انتخاب نام نیکو، آموزش قرآن، تربیت اخلاقی و حتی همراهی در بازیهای کودکانه از جمله توصیههای امام علی (ع) است.
در حکمت ۳۹۹ نهجالبلاغه، آن حضرت ضمن اشاره به حقوق متقابل والدین و فرزندان، مسئولیتهای تربیتی پدران را یادآور شدهاند. ایشان نامگذاری شایسته، آموزش ادب و تعلیم قرآن را از حقوق اساسی فرزند بر پدر دانستهاند.
همچنین، نامه ۳۱ نهجالبلاغه که خطاب به امام حسن مجتبی (علیهالسلام) نگاشته شده، مجموعهای جامع از اصول تربیتی و اخلاقی را در خود جای داده است. در این نامه، امام علی (ع) با اشاره به ویژگیهای روحی نوجوان، بر اهمیت آغاز تربیت در سنین پایین تأکید کرده و با بهرهگیری از تجارب گذشتگان، راهکارهایی برای خودسازی، معنویتگرایی و تقویت اخلاق اجتماعی ارائه کردهاند.
این آموزهها نشان میدهد نهجالبلاغه نه تنها اثری مذهبی، بلکه راهنمایی کامل برای تربیت نسل آگاه، اخلاقمدار و متعهد به شمار میآید.
۳.نقش عدالت و انصاف در خانواده از دیدگاه نهج البلاغه چیست؟
بر پایه تعالیم امام علی(ع)، عدالت و انصاف باید نه تنها در برخورد با مردم، بلکه در روابط خانوادگی نیز بهطور ویژه رعایت شود. حضرت امیرالمؤمنین(ع) فرمودهاند: «با خود، خانواده، نزدیکان و حتی دشمنان با عدالت و انصاف رفتار کنید».
بر همین اساس، کارشناسان دینی معتقدند که خانواده باید کانون محبت، مودت، رحمت و آرامش باشد و تحقق این هدف در گرو رعایت انصاف، ایثار و گذشت در روابط اعضای خانواده است؛ حتی در مواجهه با خطاهای احتمالی یکدیگر.
خداوند متعال نیز در آیهای از قرآن کریم، هدف از تشکیل خانواده را رسیدن به آرامش و تقویت پیوندهای عاطفی معرفی میکند و میفرماید: «از نشانههای او این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در کنارشان آرام گیرید و میان شما دوستی و رحمت قرار داد».
۴. امام علی (ع) چه ویژگیهایی را برای یک خانواده موفق در نهج البلاغه بیان کردهاند؟
بر اساس آموزههای نهجالبلاغه، خانواده موفق و متعادل دارای مجموعهای از ویژگیهای اخلاقی، رفتاری و معرفتی است که موجب تحکیم روابط و رشد شخصیت اعضای آن میشود.
در این نگاه، بینش تکاپویی از مهمترین ارکان یک خانواده سالم معرفی شده است. به گفتهی امام علی(ع)، زن و مرد باید دارای نگرشی تحولگرا و متغیر نسبت به یکدیگر باشند و از اتخاذ دیدگاههای خشک و غیرقابل تغییر پرهیز کنند.
توجه به اهداف ارزشمند از دیگر شاخصههای خانواده موفق است. این خانوادهها زندگی خود را فدای امور بیارزش و زودگذر نمیکنند و با تکیه بر اهداف متعالی، مسیر رشد و تعالی را پی میگیرند.
تفاهم نیز در کانون این سبک زندگی قرار دارد؛ جایی که اعضای خانواده تلاش میکنند خود را به جای یکدیگر گذاشته و با درک متقابل به درستی تصمیمگیری کنند.
امام علی(ع) در بیان اهمیت منطق و حقمداری میفرمایند: «مؤمن کسی است که سخنش از روی فخرفروشی و تحمیل بر دیگران نباشد.» این اصل، پایه تعاملات در خانواده سالم است.
در کنار این ویژگیها، شادکامی، خوشخلقی و گشادهرویی نیز از عوامل ایجاد نشاط و دوام روابط صمیمی در خانواده عنوان شده است. قرآن کریم در وصف پیامبر اکرم(ص) نیز مهربانی و خوشخلقی را از رموز موفقیت ایشان در جذب مردم برمیشمارد.
انتقاد سازنده، ویژگی دیگری است که فضای خانواده را برای رشد و اصلاح مهیا میسازد. امام علی(ع) میفرمایند: «محبوبترین افراد نزد من، کسی است که عیبهایم را به من هدیه دهد.»
از دیگر ویژگیهای مورد تأکید، خودشکوفایی و کمک به رشد یکدیگر، مثبتگرایی در نگرشها و گفتار، رازداری به عنوان نشانه خردمندی و مشارکت و همکاری در امور خانه است؛ به طوری که در روایات آمده است: «هر زنی که جرعهای آب به شوهرش دهد، ثواب یک سال عبادت را خواهد داشت.»
این ویژگیها در مجموع، تصویری روشن از یک خانواده موفق اسلامی را ترسیم میکنند؛ خانوادهای که بر پایه محبت، احترام، رشد معنوی و مسئولیتپذیری استوار است.
۵.چگونه آموزههای نهج البلاغه میتوانند به ایجاد محیطی سالم و معنوی در خانواده کمک کنند؟
ایجاد محیطی سالم و معنوی در خانواده، مبتنی بر سلامت معنوی انسان و ارتباط صحیح او با عالم معنا، از مهمترین آموزههای نهجالبلاغه به شمار میرود. حرکت در مسیر توحید، معادباوری، وارستگی و بندگی خداوند، اساس سلامت معنوی خانواده را شکل میدهد.
امیرالمؤمنین (علیهالسلام) با پایهگذاری تمدنی متعالی که ادامه تمدن نبوی و جلوهای از تمدن عظیم قرآنی است، الگویی بیبدیل برای سعادت مادی و معنوی انسان ارائه کرد؛ الگویی که با نظام هستی هماهنگ است و در قالب نظامسازی و دولتسازی تحقق یافته است.
حاکمیت دین و رهبری جامعه در هدایت افراد به سوی ارزشهای اخلاقی و معنوی نقشی اساسی دارند. همچنین، مبارزه با فقر، تأمین رفاه نسبی، نفی تبعیض و اجرای عدالت اجتماعی، بستری مناسب برای رشد معنویت در جامعه ایجاد میکند.
معنویت علاوه بر بُعد فردی، دارای بُعد اجتماعی نیز هست و گسترش رفتارهای مذهبی در سطح جامعه از مهمترین شاخصههای شکلگیری جامعهای معنوی به شمار میرود.
۶.امام علی (ع) چه دیدگاهی درباره نقش والدین در تربیت اخلاقی فرزندان در نهج البلاغه ارائه دادهاند؟
تربیت از مهمترین ابعاد زندگی انسان است و در سایه آن، انسان به سعادت حقیقی دست مییابد. امام علی (علیهالسلام) در سخنان خود بارها به اهمیت تربیت فرزند پرداخته و آثار مثبت آن را برشمردهاند.
برخلاف نگرش برخی افراد که فرزند را تنها به عنوان ابزاری برای تأمین نیازهای عاطفی و خدمت به خانواده میبینند، امام علی (علیهالسلام) فرزند را هدیهای الهی میدانند که در سایه تربیت صحیح والدین به رشد و نیکوکاری میرسد.
در نهجالبلاغه آمده است که مردی به امام علی (علیهالسلام) تولد فرزند خود را اینگونه تبریک گفت: «گوارایت باد رزمجویی سوارکار!» امام علی (علیهالسلام) او را از این نوع تبریک نهی کرده و فرمود: «امید که بخشندهاش را سپاسگزار باشی و این عطیه الهی مبارک باد، او به رشد دلپذیر برسد و تو نیز از نیکی و خیرش بهرهمند شوی.»
امام علی (علیهالسلام) تربیت و ادبآموزی را بهعنوان میراثی بینظیر برشمرده و در کلامی میفرمایند: «لا میراث کالادب»؛ هیچ میراثی ارزشمندتر از ادب نیست. از نظر آن حضرت، داراییهای مادی چون زمین و خانه قابل مقایسه با میراث گرانبهای تربیت صحیح و ادب برای فرزندان نیست. ایشان در جای دیگر نیز فرمودهاند: «گرانبهاترین چیزی که پدران برای فرزندان خود به ارث میگذارند، ادب است.»
نتایج تربیت صحیح از دیدگاه امام علی (علیهالسلام) شامل پرورش فرزند صالح است که موجب انس و آرامش والدین میشود. ایشان در اینباره میفرمایند: «انس و آرامش در سه چیز است: همسری که با شوهرش توافق داشته باشد، فرزندی که صالح باشد و برادری که موافق و همرأی انسان باشد.»
از سوی دیگر، امام علی (علیهالسلام) به پیامدهای منفی بیتوجهی به تربیت فرزند و پرورش فرزند ناصالح اشاره کردهاند. ایشان فرزند ناصالح را مایه نابودی شرف و کاهش مرتبه پدران و عیبدار کننده پیشینیان دانسته و در سخنی دیگر او را آلودگی برای نسلهای بعدی معرفی میکنند. امام علی (علیهالسلام) در کلامی بلیغ فرزند ناخلف را شدیدترین مصیبتها معرفی کردهاند.
همچنین، امام علی (علیهالسلام) نمونههایی از اثرات منفی فرزند ناصالح را ارائه میدهند. بهطور مثال، ایشان در مورد زبیر فرمودند: «پیوسته زبیر مردی از ما اهل بیت (علیهمالسلام) بود تا اینکه فرزند ناخلف او، عبدالله، بزرگ شد و او را از ما جدا کرد.»
در مجموع، امام علی (علیهالسلام) تربیت فرزند را نه تنها وظیفهای مهم بلکه عطیهای الهی میدانند که آثار آن در زندگی فرد و جامعه به وضوح دیده میشود.
نظر شما