به گزارش خبرگزاری شبستان از مشهد، شیخ بهائی یکی بزرگترین معماران و طراحان ایرانی است که به خصوص در ساخت مساجد تاریخی و بزرگ ایران نامش برتارک این مرزوبوم می‌درخشد. دانشمند و معماری چیره دست که سازه‌هایش هنوز حیرت‌انگیز است و قابل تامل و بررسی. دانشمندی که طراحی حرم امیرالمومنین ،امام رضا، منارجنبان و نگارش دستکم ۱۰۰ اثر مهم دینی، ریاضی و فلسفی را در کارنامه دارد.
بهاءالدین محمد؛ یا همان شیخ بهایی معروف؛ دانشمند بزرگ ایرانی است که روز گرامیداشت وی بهانه‌ای شد تا ما هم سراغش برویم و مروری داشته باشیم روی طراحی‌های اعجاب‌آورش.
شیخ بهایی در بیشتر علوم و دانش زمان خود تبحر داشت، طوری که برخی از مورخین او را چکیده جامعه صفوی عصر شاه عباس دانسته‌اند، اما بی‌تردید مهارت او در ریاضی و مهندسی و معماری وجه تمایز او از سایر دانشمندان و علمای هم عصر وی است.
احاطه کامل شیخ بهایی در ریاضیات و مهندسی در آثار باقی مانده منسوب به وی هم کاملا مشهود و نمایان است. طراحی و مهندسی و ساخت بسیاری از بناها و آثار منحصر به‌فرد و خارق‌العاده معماری دوره صفویه را به وی نسبت داده‌اند.
در گفتگو یا دکتر محمدحسین محمددوست، پژوهشگر و فعال مسجدی به ابعاد گوناگون زندگی، اندیشه‌ها و آثار شیخ بهایی، عالم جامع‌الاطراف دوران صفوی پرداختیم تا، تأثیرات عمیق و گسترده این شخصیت کم‌نظیر را بر علم، دین، معماری و فرهنگ ایران بهتر تبیین شود.
شیخ بهایی؛ شخصیتی جامع‌الطراف است
دکتر محمددوست در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان در مشهد، با تأکید بر جایگاه ممتاز شیخ بهایی در تاریخ علم ایران، اظهار کرد: شیخ بهایی شخصیتی چندوجهی و جامع‌الاطراف بود که در حوزه‌های گوناگون علمی از جمله فقه، اصول، حدیث، تفسیر، ریاضیات، نجوم، مهندسی و معماری، آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت. تسلط او بر علوم مختلف، او را به یک دانشمند دایرةالمعارفی تبدیل کرده بود. او نه تنها یک فقیه برجسته بود، بلکه در عین حال یک ریاضیدان، منجم، معمار و مهندس ماهر نیز به شمار می‌رفت.
وی عنوان کرد: شیخ بهایی، عالم و معمار بزرگ ایرانی، در طول زندگی خود به طراحی و ساخت چندین مسجد و بناهای مذهبی معروف در ایران پرداخت. او با آثار خود، تأثیر عمیقی بر معماری اسلامی گذاشت و به عنوان یکی از شخصیت‌های برجسته تاریخ ایران شناخته می‌شود.
معمار بزرگترین مساجد ایران
وی تصریح کرد: از جمله مهم‌ترین مساجد و بناهای مرتبط با شیخ بهایی می توان به مسجد جامع عباسی (مسجد امام) اصفهان، مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، مسجد جامع اصفهان، مسجد آقابزرگ کاشان مسجد نو اصفهان نام برد.
این پژوهشگر بیان کرد: این مساجد به خاطر معماری زیبا و طراحی‌های منحصر به فرد خود، همواره مورد توجه محققان و گردشگران قرار دارند و به عنوان نمادهایی از هنر و فرهنگ اسلامی ایران شناخته می‌شوند. آثار شیخ بهایی نه تنها زیبایی بصری دارند بلکه به لحاظ عملکردی نیز بسیار کارآمد هستند.
وی یاد آور شد: شیخ بهایی در ساخت مساجد به اصولی چون تقارن، نورپردازی و استفاده از فضاهای باز توجه ویژه‌ای داشت. او همچنین به مسأله تأمین آب و سیستم‌های آبرسانی در بناهای خود اهمیت می‌داد.
تأثیرات شیخ بهایی بر معماری ایرانی
در ادامه، محمددوست به تحلیل دقیق‌تر تأثیرات شیخ بهایی بر معماری ایرانی پرداخته و تصریح کرد: تأثیر شیخ بهایی بر معماری ایرانی، فراتر از صرف طراحی چند بنای شاخص بوده است. او با تلفیق دانش ریاضی، هندسه و معماری، توانست نوآوری‌های مهمی در طراحی و ساخت بناها ایجاد کند.
وی افزود: مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان، نمونه‌ای برجسته از این تلفیق است. این مسجد، نه تنها از نظر زیبایی‌شناسی و تناسبات بصری، بلکه از نظر محاسبات دقیق هندسی و استفاده از نور، یک شاهکار معماری محسوب می‌شود. طراحی گنبد، محراب و سایر اجزای مسجد، نشان‌دهنده دانش عمیق شیخ بهایی در زمینه هندسه و نورشناسی است. علاوه بر این، طراحی‌های او در زمینه تقسیم آب و ساخت قنات‌ها نیز نشان‌دهنده مهارت بالای او در مهندسی هیدرولیک است.
فقیه زبده و مفسر قرآنی
محمددوست همچنین به آثار علمی و فقهی شیخ بهایی اشاره کرده و افزود: شیخ بهایی در زمینه فقه و اصول نیز آثار متعددی تألیف کرده است که نشان‌دهنده تسلط او بر مبانی فقه اسلامی و قدرت استنباط اوست. کتاب‌هایی مانند 'جامع عباسی' و 'زبده الاصول' از جمله مهم‌ترین آثار فقهی او هستند که در طول تاریخ مورد توجه فقها و علمای شیعه قرار داشته‌اند.
وی گفت: علاوه بر این، شیخ بهایی در زمینه تفسیر قرآن نیز فعالیت داشته و تفسیرهایی بر برخی از آیات قرآن نگاشته است که نشان‌دهنده عمق دانش و فهم او از معارف قرآنی است. نکته قابل توجه در آثار شیخ بهایی، تلاش او برای تبیین مفاهیم دینی به زبانی ساده و قابل فهم برای عموم مردم است. او همواره سعی می‌کرد تا با استفاده از مثال‌ها و داستان‌های آموزنده، مفاهیم پیچیده دینی را به مخاطبان خود منتقل کند.
شیخ بهایی و گسترش علم در ایران
این پژوهشگر تاریخ در ادامه، به نقش شیخ بهایی در ترویج علم و دانش در جامعه صفوی اشاره کرده و اظهار کرد: شیخ بهایی نقش مهمی در ترویج علم و دانش در جامعه صفوی ایفا کرد. او با تأسیس مدارس و کتابخانه‌ها، به گسترش آموزش و پرورش کمک کرد و با تشویق و حمایت از طلاب و دانش‌پژوهان، به ارتقای سطح علمی جامعه کمک نمود.
وی افزود: علاوه بر این، شیخ بهایی با تألیف کتاب‌های علمی به زبان فارسی، تلاش کرد تا علم را در دسترس عموم مردم قرار دهد. او معتقد بود که علم باید در خدمت جامعه باشد و به حل مشکلات مردم کمک کند.
لزوم بازشناسی شیخ بهائی
محمددوست با تأکید بر لزوم بازشناسی و معرفی ابعاد مختلف شخصیت و آثار شیخ بهایی به نسل‌های جدید، گفت: شیخ بهایی یک شخصیت الگو برای جوانان و پژوهشگران است. او نشان داد که می‌توان در عین حال هم یک عالم دینی برجسته بود و هم یک دانشمند متخصص در علوم مختلف. او با تلفیق علم و دین، الگویی موفق از یک زندگی متعادل و پربار ارائه داد.
وی یادآور شد: ما باید تلاش کنیم تا با معرفی آثار و اندیشه‌های شیخ بهایی به نسل‌های جدید، آنان را با این شخصیت بزرگ آشنا کنیم و از او الهام بگیریم.
وی همچنین از نهادهای علمی و فرهنگی خواست تا با برگزاری همایش‌ها، نشست‌های تخصصی و انتشار کتاب‌ها و مقالات، به ترویج اندیشه‌های شیخ بهایی کمک کنند و میراث علمی و فرهنگی او را حفظ و احیا نمایند.
آثار معماری شیخ بهائی
آثار معماری و مهندسی شیخ بهایی را از حیث انتساب می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: اول؛ آثاری که نسبت آن‌ها به او قوی است، مانند اثر مهندسی تقسیم آب زاینده‌رود برای ۷ ناحیه از نواحی اصفهان که خصوصیات آن به تفصیل در سندی که به طومار شیخ بهائی شهرت دارد آمده است.
دوم؛ آثاری که به گزارش منابع به بهائی منتسب است، مانند گنبد مسجد امام اصفهان، طراحی کاریز نجف آباد معروف به قنات زرین‌کمر، تعیین دقیق قبله مسجد امام اصفهان، طراحی نقشه حصار نجف، طراحی و ساخت شاخص ظهر شرعی در مغرب مسجد امام اصفهان و نیز در صحن حرم حضرت رضا (ع)، طرح دیواری در صحن حرم حضرت علی (ع) در نجف به قسمی که زوال شمس را در تمام ایام سال مشخص می‌کند.
طراحی صحن و سرای مشهد به صورت یک ۶ ضلعی، ساختن منارجنبان اصفهان، طراحی گنبد مسجد امام اصفهان که صدا را ۷ مرتبه منعکس می‌کند و ساختن ساعتی که نیاز به کوک کردن نداشت از دیگر اثار شیخ بهایی است.
سوم؛ آثاری که انتساب آن‌ها به شیخ بهائی بعید است و بیشتر نبوغ و شخصیت نادر بهائی دستمایه انتساب این خوارق عادات و افسانه‌های تاریخی به وی شده است، مانند حمّام معروف شیخ بهائی در اصفهان که می‌گویند مدت زیادی آب آن تنها با نور شمعی گرم بوده است.
نظر شما