حجت الاسلام والمسلمین «محسن ادیب‌بهروز» در گفت وگو با خبرنگار دین و اندیشه خبرگزاری شبستان ضمن تشریح خدمات حضرت صادق آل محمد (صلی الله علیه وآله) اظها داشت: یک نکته در همین ابتدای بحث باید مدنظر ما باشد و آن، اینکه شناخت ما پیرامون امامان معصوم علیهم السلام با توجه به نواقصی که در حیطه ادراک و دسترسی به منابع وجود دارد ممکن است یک شناخت تقریبا «ناقص و حتی گاهی «نادرست» باشد اما تلاش می کنیم تا به حول و قوه الهی آنچه صحیح است به دست آوریم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران تصریح کرد: وجود مبارک امام صادق علیه السلام با تعابیر و عناوین مختلف اما با یک مضمون واحد، به عنوان «رئیس مذهب تشیع» یا «رئیس مذهب جعفری» معرفی می شوند. اگر منظور از این تعبیر این باشد که مذهب شیعه توسط وجود مبارک امام صادق علیه السلام ایجاد شده، این یک تلقی کاملا نادرست است.
تشیع توسط شخص پیامبر(ص) تأسیس شد
وی در بیان دلیل نادرستی این گزاره بیان کرد: بر اساس اسناد تاریخی - روایی که بین شیعه وجود دارد مذهب شیعه توسط شخص رسول الله(ص) تاسیس شده است و ما معتقدیم اولین شیعه در میان مردان وجود مبارک حضرت علی ابن ابیطالب امیرالمومنین علیه السلام و در میان بانوان وجود مطهر حضرت خدیجه سلام الله علیها بودند. بنابراین اگر مقصود از این تعبیر این باشد که حضرت صادق علیه السلام موسس مذهب تشیع بوده اند این کاملا برخلاف مستندات تاریخی و حدیثی است. بلکه وجود مبارک رسول الله(ص) پایه گذار و موسس این مذهب بوده اند.
امام صادق(ع) بیشترین معرفی را نسبت به مذهب شیعه داشته‌اند
حجت الاسلام ادیب‌بهروز تأکید کرد: اما اگر مقصود از این تعبیر، این باشد که در معرفی و شناساندن مبانی اعتقادی، کلامی، فقهی و حتی سایر امور مرتبط، امام صادق علیه السلام در بین اهل بیت صلوات الله عیلهم بیشترین معرفی را از نظر مبانی، اعتقادی، رفتاری و معرفتی نسبت به مذهب شیعه داشته اند این مقصود تا حدی قابل قبول است.
استاد حوزه و دانشگاه با اشاه به سیره و سلوک سایر امامان معصوم علیهم السلام در این باره، گفت: دلیل اینکه می گوییم امام صادق علیه السلام تا حدودی بیشترین معرفی را داشته اند، این است که ممکن است از این تعبیر چنین تصور شود که سایر ائمه و اهل بیت علیهم اسلام در مقایسه با امام صادق علیه السلام در این جایگاه نقص ِ وظیفه و رفتار داشته اند، که این کاملا اشتباه است و مستندات ما خلاف این را ثابت می کند. به عنوان مثال وجود مبارک سیدالشهدا حضرت امام حسین علیه السلام و قیام عاشورا با آن خصوصیات، همچنین اقدامات قبل از قیام که حضرت(ع) در مدینه آغاز می کنند و تداوم پیدا می کند تا به کربلا می رسد، همه این مسائل و موارد به صورت کلامی و رفتاری در شناساندن مذهب تشیع نقشی پررنگ، برجسته و صد درصد الهی داشت. بخصوص در آن روزگار که می رفت تا اثری از مکتب تشیع و حتی اسلام باقی نماند و یک مذهب جعلی و ساختگی در جامعه نهادینه شود.
وی در ادامه اقدامات و فعالیت های امام حسن عسکری را نیز در همین راستا ارزیابی و خاطرنشان کرد: امام عسگری علیه السلام وقتی وارد سامرا می شوند – وچه بسا حتی از زمان آغاز امامت تا شهادت شان - تمام اقداماتی که در قبال جامعه انجام می دهند از همین سنخ است. یعنی اگر اقدامات حضرت را با کلام و رفتار ایشان آمیخته کنیم به یک نتیجه واضح دست می یابیم و آن این که تمامی فعالیت های کلامی و رفتاری امام عسکری علیه السلام در راستای معرفی و شناساندن مذهب تشیع هدفگذاری شده بود.
اهل بیت(ع) در رسالت خود کوتاهی نداشته‌اند
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران تصریح کرد: بنابراین هر یک از اهل بیت صلوات الله عیلهم در جایگاه خود به وظایف و مسئولیت هایی که خداوند متعال در این زمینه بر عهده آنها نهاده بود عمل کرده و هیچ گونه قصور و کوتاهی در این رابطه نداشته اند. به عبارت دیگر اهل بیت(ع) بر اساس رسالت قرآنی خود - که بر اساس بیان قرآنی «بلاغ مبین» نامیده می شود - هیچ گونه کوتاهی ای نداشته اند.
ادیب‌بهروز خاطرنشان کرد: اما در رابطه با نقش حضرت امام صادق علیه السلام در این زمینه و دلیل اینکه به ایشان لقب رئیس مذهب تشیع داده شده، منظور این است که در بین معصومین علیهم السلام از بُعد کلامی و رفتاری - بخصوص کلامی - بیشترین آثاری که ما برای معرفی و شناساندن مذهب تشیع در اختیار داریم، از ایشان است.
وی یادآور شد: دوران حضرت صادق علیه السلام همزمان با دوره انتقال قدرت از امویان به عباسیان بوده است. این دوه انتقالِ قدرت در واقع بستر گسترش کلامی در شناساندن «حقیقت ِتوحید در مذهب تشیع»، «حقیقت معاد» و «حقیقت نبوت» در مذهب تشیع را فراهم می کند. امام نیز از این بستر به شکل کامل استفاده کرده و با بیانات الهی خود، فعالیت گسترده ای را در راستای شناساندن حقیقت مذهب قرآنی و الهی تشیع آغاز می کنند.
استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: فعالیت های حضرت(ع) به گونه ای است که برخی نوشته اند جلسات درس و گفت وگوهای علمی ایشان با حضور چهار هزار شاگرد برگزار می شد. البته ۴هزارنفری که شاگردان عادی نبودند بلکه هر یک از آنها یک دانشمند درحیطه یا رشته خاصی بود. به عبارت دیگر این دوره انتقالی بستری را فراهم می کند که حضرت(ع) با کثرت و انبوه فراگیران برجسته مواجه می شوند و با توجه به این که این شاگردان و فراگیران از وجود مبارک امام در هر حیطه ای می توانند بهره برداری الهی داشته باشند بر گرد امام صادق علیه السلام جمع می شوند.
از هیچ یک از اهل بیت به شکل مستقیم تالیفی در اختیار ما قرار نگرفته است
حجت الاسلام ادیب در بخش دیگری از سخنان خود با طرح این سوال که آیا وجود مبارک امام صادق علیه السلام با وجود این شرایط، صاحب آثار و تالیفات هم بوده اند؟ گفت: از هیچ یک از اهل بیت علیهم السلام - به جز وجود مبارک امام سجاد علیه السلام - به شکل مستقیم تالیفی در اختیار ما قرار نگرفته است. منظور از تالیف یعنی امام معصوم دست به نگارش اثری زده باشند و آن اثر توسط شخص امام نگاشته شده باشد. اگر منظور این باشد، شیعه از هیج یک از امامان معصوم علیهم السلام تالیف مستقلی در دست ندارد.
وی خاطرنشان کرد: اما اگر این تعریف از تالیف، منظور و مقصود ما نباشد می توان به آثاری اشاره کرد. به عنوان مثال «مصحف حضرت زهرا سلام الله علیها» و یا سایر آثاری که با املای رسول الله صلی الله علیه وآله یا با املای جناب جبرییل خطاب به حضرت زهرا سلام الله علیها، توسط امیرالمومنین علیه السلام کتابت شده و به نگارش درآمده است. یعنی آثاری که توسط «امام» نگاشته شده - فقط امام علی علیه السلام - و آن آثارهم تنها در اختیار اهل بیت قرار گرفته است. یعنی مخاطب آن آثار فقط اهل بیت بوده اند.
استاد حوزه و دانشگاه تاکید کرد: بنابراین از این منظر، هیچ امامی اثر مستقل تالیفی ندارد. اما اگر از این زاویه به موضوع نگاه کنیم که حضرت صادق علیه السلام مستقیما به شاگردان خود مطالبی فرموده و آن شاگردان هم بدون هیچ واسطه ای اقدام به ثبت و ضبط فرمایشات امام کرده اند، می توان گفت از امام صادق علیه السلام آثار متعددی به دست ما رسیده است. به عنوان مثال «اصول اربع مائه» (چهارصد اصل) البته برخی در عدد آن نظراتی دارند که قابل گفتگو است.
وی درباره نحوه شکل گیری این اثر گفت: نحوه تدوین و شکل گیری «اصول اربعه مائه» به این شکل بوده است که یک راوی گاهی به شکل مستقیم و گاهی با یک واسطه فرمایشات امام را دریافت کرده، آنها را ثبت و ضبط نموده و در اختیار جامعه قرار می داده است. سپس مجموع این اصول پراکنده وقتی به صورت یک مجموعه کنار هم قرار می گیرد به ۴۰۰ اصل می رسد. لذا این کثرت آثار ثبت و ضبط شده با یک واسطه یا بدون واسطه از امام صادق علیه السلام دریافت و به این شیوه تالیف شده است.
اصول اربع مائه در کنارتعداد دیگری از آثار، منبع اصلی و نخستین کتاب های کهن تشیع از قبیل «کافی»، «استبصار»، «من لایحضره الفقیه»، «تذهیب» و ... قرار می گیرد. یعنی آثاری که در دوره دوم حدیثی و روایی شیعه تالیف شده، برگرفته از همین اصول اربعه مائه هستند. پس با این رویکرد می توان گفت از وجود امام صادق علیه السلام آثار فراوانی توسط شاگردان ایشان و راویان ثبت و ضبط شده، مدون شده و در تاریخ باقی مانده است و برخی از آن «اصول اربع مائه» امروز هم در اختیار شیعه قرار دارد.
نظر شما