خبرگزاری شبستان؛ آران و بیدگل/روح اله باقری؛ نظامالدین وفا آرانی، که در تاریخ ادبیات ایران با تخلُّص «نظام» شناخته میشود، یکی از چهرههای برجسته علمی، دینی، سیاسی و ادبی ایران است.
او در کنار تحصیل علوم دینی و فلسفی، به تدریس و پرورش نسلهای آینده همت گماشت و در این مسیر، نقش مهمی در شکلگیری جریانهای نوین شعر فارسی ایفا کرد. اما شاید مهمترین دستاورد او، پرورش و کشف استعدادهای نهفته در «علی اسفندیاری» یا همان نیمایوشیج باشد.
شاید مهمترین دستاورد استاد نظام وفا آرانی، پرورش و کشف استعدادهای نهفته در «علی اسفندیاری» یا همان نیمایوشیج باشد
او به عنوان یک معلم بزرگ، توانست نه تنها ذهن و اندیشه نیما را شکل دهد، بلکه در نهایت او را به یکی از بزرگترین بنیانگذاران شعر نو فارسی تبدیل کند.
نظام وفا؛ از خطه کویر تا افقهای جدید شعر فارسی
نظامالدین وفا آرانی در ۱۹ فروردین ۱۲۶۶ هجری شمسی در آران و بیدگل، در خانوادهای علمی و فرهنگی به دنیا آمد. پدرش، میرزا محمود آرانی، امام جمعه کاشان و از علما و مفسران برجسته بود، و مادرش «منوّر حیا»، شاعرهای با ذوق بود که تأثیر بسیاری در شکلگیری شخصیت ادبی نظام داشت. در چنین فضایی پر از علم و ادب، نظام وفا از همان سنین کودکی با دنیای علم و شعر آشنا شد و به سرعت علاقهمند به مطالعه و تحقیق در علوم دینی، فلسفه و ادب فارسی شد.
وی در کنار تحصیل در مدارس دینی، به زبانهای فرانسه و عربی نیز تسلط یافت و در نهایت به عنوان معلمی برجسته شناخته شد. از این رو، نظام وفا نه تنها در عرصههای علمی و دینی تأثیرگذار بود، بلکه در تربیت شاعران و نویسندگان نیز نقشی مؤثر ایفا کرد.
دوران پُر فراز و نشیب سیاسی و اجتماعی نظام وفا
زندگی نظام وفا همزمان با دوران تحولات اجتماعی و سیاسی در ایران بود. او در دوران نهضت مشروطه نقش فعالی داشت و در هنگام توپبستن مجلس توسط محمد علی شاه، در مدرسه سپهسالار در دفاع از آزادی و حقوق مردم حضور یافت. این ایستادگی در برابر استبداد باعث شد تا مدتی در زندان و تبعید به سر برد.
او در دوران نهضت مشروطه هنگام توپبستن مجلس توسط محمد علی شاه، در مدرسه سپهسالار در دفاع از آزادی و حقوق مردم حضور یافت. این ایستادگی در برابر استبداد باعث شد تا مدتی در زندان و تبعید به سر برد.
پس از پایان دوران مبارزات سیاسی، او در وزارتخانههای مختلف مشغول به کار شد، اما در نهایت تصمیم گرفت که به معلمی بپردازد. این تصمیم نشاندهندهی ارادت عمیق او به علم و تربیت نسلهای آینده بود.
نقش نظام وفا در شکوفایی نیما یوشیج
اما شاید بزرگترین دستاورد نظام وفا، کشف استعداد و هدایت «علی اسفندیاری» (نیما یوشیج) به سوی دنیای شعر بود. نیما در دوران کودکی، نوجوانی بیتوجه به تحصیل و کتاب بود. او به مدرسه نمیرفت و تنها در نقاشی و ورزش موفق بود. در واقع، نیما در این زمانها نه تنها به شعر و ادبیات علاقهای نداشت، بلکه حتی هیچگونه میل درونی برای پیگیری این مسیر نشان نمیداد. تا آن که نظام وفا، معلم خوشاخلاق و دلسوز، وارد زندگانی او شد و همه چیز تغییر کرد.
در یکی از روزها، نظام وفا که نیما را در مدرسه مشاهده میکرد، به او گفت: «شعر در دل تو نهفته است، فقط باید آن را کشف کنی و به جهان عرضه کنی.» این جمله نه تنها یک مشاوره ساده، بلکه یک راهنمایی جدی و الهامبخش بود که نیما را به سوی شعر نو کشاند.
در یکی از روزها، نظام وفا که نیما را در مدرسه مشاهده میکرد، به او گفت: «شعر در دل تو نهفته است، فقط باید آن را کشف کنی و به جهان عرضه کنی.» این جمله یک راهنمایی جدی و الهامبخش بود که نیما را به سوی شعر نو کشاند
نظام وفا با رفتار مهربانانه و درک عمیق از ویژگیهای خاص نیما، به او نه تنها آموزشهای شاعرانه داد، بلکه در مواجهه با روح شاعرانهاش، مسیرهای جدیدی را برای او باز کرد.
گفتههای نیما در وصف استاد وفا آرانی
در بررسی آثار نیما یوشیج و نوشتههای او، تأثیر عمیق استاد وفا بر زندگی و شعر او کاملاً نمایان است. نیما در دیباچه کتاب «افسانه» خود، به طور ویژه از استاد وفا یاد میکند و او را به عنوان یک معلم الهامبخش معرفی میکند. در این دیباچه، او مینویسد: «به پیشگاه استاد نظام وفا تقدیم میکنم، هرچند که میدانم این منظومه هدیه ناچیزی است، اما او اهالی کوهستان را به سادگی و صداقتشان خواهد بخشید.»
این جمله از نیما، تنها یک تقدیر از استاد نیست بلکه نوعی از عرفان و احترام عمیق به شخصیتی است که نیما به واسطهی او توانسته بود دنیای جدیدی از شعر و ادبیات فارسی را کشف کند. نیما در گفتههای خود از استاد به عنوان فردی یاد میکند که نه تنها در ایجاد شعر نو، بلکه در تربیت شاعران و نویسندگان نسل آینده تأثیرگذار بود.
نیما در گفتههای خود از استاد به عنوان فردی یاد میکند که نه تنها در ایجاد شعر نو، بلکه در تربیت شاعران و نویسندگان نسل آینده تأثیرگذار بود.یکی دیگر از جملات تأثیرگذار نیما، در یادنامهای است که او از استاد وفا نوشته است: «در مدرسه، مراقبت و تشویق یک معلم خوشرفتار که نظام وفا شاعر بنام امروز باشد، مرا به خط شعر گفتن انداخت.» این جمله نشاندهندهی پیوند عمیق میان استاد و شاگرد است. نظام وفا توانست نیما را به نوعی از شعور و آگاهی هدایت کند که در نهایت باعث شد نیما پایهگذار شعر نو فارسی شود.
آثار نظام وفا آرانی؛ گنجینهای از ادب و اخلاق
نظام وفا نه تنها در تربیت شاعران و نویسندگان تأثیرگذار بود، بلکه خود نیز آثار ماندگاری در حوزههای مختلف ادبیات به یادگار گذاشت. در شعرهای او، ترکیبی از اخلاق و زیباییشناسی ادبی مشاهده میشود. آثار او نه تنها به زیباییهای ظاهری پرداخته، بلکه به مفاهیم عمیق اخلاقی، انسانی و فلسفی نیز توجه ویژهای داشت. از جمله آثار برجسته او میتوان به «یادگار سفر اروپا»، «مثنوی حبیب و رباب»، «ستاره و فروغ»، «فرزانه و فروز» و «پیروزی دل» اشاره کرد.
در این آثار، نظام وفا با قلمی نرم و بیتکلف، مفاهیم پیچیده اخلاقی و اجتماعی را با زبانی ساده و قابل فهم بیان کرده است. او در اشعار خود به مسئلههایی همچون عشق، فضیلت، آزادی و عدالت پرداخته و گاهی با استفاده از تمثیلها و حکایات، اندیشههای خود را به مخاطب منتقل کرده است.
وفات و یادمان استاد نظام وفا
پس از یک عمر فعالیتهای علمی، ادبی و اجتماعی، استاد نظام وفا در ۱۸ رمضان ۱۳۸۴ هجری قمری (مطابق با ۱ بهمن ۱۳۴۳ شمسی) در پی یک سکته مغزی در بیمارستان پاستور تهران درگذشت. وفات او پایانبخش یک دوره از زندگی پُرفراز و نشیب این معلم بزرگ و شاعر برجسته بود. پیکر بیجانش در جوار بقعه حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری به خاک سپرده شد.
با این حال، نام و یاد او همچنان در دلهای کسانی که از آموزهها و آثارش بهره بردهاند زنده است. هرچند در زادگاهش آران و بیدگل، این نام آن چنان که شایسته است گرامیداشته نمیشود؛ اما میراث علمی و ادبی او در یاد و خاطره کسانی که با شعر نو فارسی آشنا هستند و به یاد نیما یوشیج میافتند، همواره به قوت خود باقی است.
نظر شما