به گزارش خبرنگار گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: نشست نقد و بررسی مجموعه تلویزیونی «معاویه» به همت دفتر امور مطالعات، تحقیقات و پژوهش معاونت علمی_فرهنگی مجمع جهانی اهلبیت (ع) روز دوشنبه ۲۷ اسفند با همکاری خبرگزاری بینالمللی اهلبیت «ابناء» برگزار شد.
بر پایه این گزارش: در این نشست: حجتالاسلام «مهدی فرمانیان» استاد تمام دانشگاه ادیان و مذاهب و مشاور علمی دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع)؛ «عصام یحیی عماد» محقق علوم اسلامی و اندیشمند یمنی؛ حجتالاسلام «مرتضی فلاح» و حجتالاسلام «علی رضایی آدریانی» به عنوان کارشناس رسانه و منتقد فیلم حضور داشتند.
در ادامه گزارش خبرنگار شبستان از بخشهایی از این نشست را میخوانید:
حجتالاسلام فرمانیان، مباحث خود را از منظر رویکرد فیلم معاویه به تاریخ اسلام و همچنین منابعی که در این مجموعه استفاده شده مطرح و اظهار کرد: باید به این مساله توجه داشته باشیم که در تاریخ اسلام سه رویکرد عمده داریم؛ یک رویکرد شیعه است که بر اساس مبانی خودش تاریخ را بررسی میکند و طبق این رویکرد نیز فیلمهایی ساخته شده است؛ رویکرد دوم رویکرد اهل سنتِ اهلبیتی است که پیروانش کسانی هستند که در دعوای معاویه یا امویان و اهل بیت طرف اهل بیت را گرفتهاند و نَه طرف امویان را و رویکرد سوم رویکرد عثمانی سلفی وهابی است.
استاد تمام دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: مساله دیگر عثمانیان هستند، اما سوال این است که آنها چه کسانی هستند و چه تاثیری بر تاریخ دارند؟ بعد از عثمان عدهای به خونخواهی او بلند شدند و گفتند که علی(ع) باید قاتلان عثمان را به ما تحویل بدهد، ما خونخواه او هستیم؛ این افراد دو دسته شدند عده ای جنگ جمل و عده دیگری جنگ صفین را راه انداختند؛ طیف فکری علوی و عثمانی هم در این دو جنگ شکل گرفت و در اشعار آنها هم مشخص است؛ در چنین فضایی در قرن اول شهرهای کوفه، مدینه، مصر، یمن در طیف علویها قرار داشتند و شام و بصره و جمعیتی هم در مکه در طیف عثمانیها بودند یعنی این سه شهر اخیر تحت تاثیر فضای جمل و صفین عثمانی شدند و کوفیها و یمنیها به سمت امام علی (ع) گرایش یافتند اما بحث سر این بود که کدام بر حق و برتر هستند.
وی افزود: وقتی قرار شد معاویه با امام حسن (ع) صلح کند و خلافت را در دست بگیرد این تفکر عثمانی را به صورت وسیع تقلید کرد اما اتفاقاتی در تاریخ رخ داد از جمله اینکه در خراسان بزرگ به تدریج از سال ۷۰ تا ۸۰ هجری تفکر علوی تبلیغ شد و اینکه حق بنیهاشم و اهلبیت است؛ از سال هجری ۱۰۰ دستگاه تبلیغاتی کیسانیه به ابن عباس داده شد؛ در نهایت ابومسلم خراسانی در سال ۱۳۲ بنی عباس را روی حکومت آورد و آنها در ابتدا مقر خود را در کوفه یعنی مهمترین مقر علویان ایجاد کردند؛ در واقع وقتی آنها به میدان آمدند فضا از فضای عثمانی به فضای علوی تبدیل میشود و به همین دلیل تعدادی از کسانی که از شاگردان مکتب عثمانیها بودند به تدریج پذیرفتند و گفتند که علی را به عنوان خلیفه چهارم میپذیریم و اشکالی ندارد و لذا طیف عثمانی به این سمت رفت که حضرت امیر (ع) را بپذیرد و حتی به تدریج این فضا به وجود آمد و صراحتا گفتند به هرکس فضایل علی(ع) را بگوید جایزه میدهیم و هرکس فضایل معاویه را بگوید با او برخورد میکنیم و کتکاش میزنیم و این چنین فضا به نفع علویها در جهان اسلام چرخید.
مشاور علمی دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت(ع) گفت: در ادامه فردی به نام «احمد بن حنبل» را میبینیم که نزد عبدالرزاق حدیث خواند؛ عبدالرزاق که حتی از اسم معاویه بدش میآمد و اگر کسی از شاگردانش نام معاویه را داشت عذر او را میخواست، به هر صورت احمد بن حنبل به مدت پنج سال نزد این فرد درس خواند و گفت ما علی را به عنوان خلیفه چهارم قبول داریم؛ تا این بخش از سخن را نگاه داریم؛ به هر صورت تفکر عثمانی نیز از جهان اسلام رخت بر بست و تفکر اهلسنتِ علوی به تاریخ و کتابهای فضایل راه یافت، از جمله کتاب تاریخ طبری هم بر همان اساس نوشته شده است.
حجت الاسلام فرمانیان تصریح کرد: اتفاقی که افتاد این بود که به تدریج تفکر عثمانی از جهان اسلام رخت بربست و تفکر اهلسنتِ علوی به تاریخ و کتابهای فضایل آمد، تاریخ طبری بر همین اساس نوشته شده است؛ از سوی دیگر در قرن هشتم ابن تیمیه آمد و میخواست دوباره آن رویکرد عثمانی را در «منهاجالسنه» احیا کند؛ خود او نتوانست چنین کند چراکه فضای جهان اسلام عثمانی نبود لذا حضرت علی (ع) را به عنوان خلیفه چهارم پذیرفت اما بسیاری از فضایل حضرت(ع) را زد و از امویها، یزید و معاویه دفاع کرد؛ در کتاب منهاجالسنه به شدت با شیعه برخورد شد، ابن تیمیه از دنیا رفت و با درگذشت او باز هم این تفکر از بین رفت و آن فضای اهلسنتِ اهل بیتی دوباره آمد تا اینکه وهابیت تحت تاثیر ابن تیمیه پا گرفت.
وی افزود: اکنون میخواهند ورژن سلفی عثمانی از وهابیت را ارائه کنند، در حالی که این افکار ابن تیمیه است، امروز باید توجه کنیم ورژنی که عربستان در عرصههای مختلف از جمله فیلم و رسانه به میدان میآورد ورژنی است که وهابیها دوست دارند اما اهلسنت اصلا این رویکرد را قبول ندارند؛ بنابراین در برابر این مساله ما چند راهبرد و راهکار را باید توجه کنیم؛ نخست آنکه بزرگان شیعه در میدان دشمن بازی نکنند به این معنا که امروز علمای شیعه باید در باب فیلم معاویه سکوت کنند چون آنها میخواهند دعوای وهابی را به دعوای شیعه و سنی بچسبانند و ما نباید وارد این ماجرا شویم لذا من معتقدم که علمای شیعه نباید وارد این مباحث شوند بلکه باید نقدهای اهل سنت را بازنشر دهیم؛ دعوای کنونی دعوایِ سنی_وهابی است نَه دعوای شیعه و سنی؛ این باید راهبرد ما در این مدت باشد و هرکسی که مطلبی را مینویسد و فضایی را ایجاد میکند و یا رسانهای دستاش است باید اینگونه عمل کند؛ علما و اساسا شیعه باید در باب سریال معاویه تغافل نشان دهند و اصلا اهمیت ندهند اما از آن طرف نقدهای اهل سنت را باید بازنشر دهیم.
استاد تمام دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: نکته دوم این است که پژوهشگران تاریخ باید بیایند و ایرادات تاریخی سریال را مطرح کنند؛ اگر بخواهم مواردی را به صورت مصداق بیان کنم به جریان ابولؤلؤ اشاره خواهم داشت که در فیلم نشان میدهد که او خلیفه دوم را چاقو میزند و بعد میروند که او را بکشند اما او قبلتر خودکشی میکند؛ ورژن خودکشی او ورژن جعلیِ عثمانیه است و ورژن اصلی این است که بعد از آنکه ابو لؤلؤ عمر را میکُشد؛ عبیدالله عمر و نَه عبدالله بن عمر؛ شمشیر میکِشد و دختر ابو لؤلؤ و یک مسیحی و هرمزان را همانجا می کشد، لذا ابو لؤلؤ همانجا کشته شد و اصلا به کاشان نیامد، این شخصی که در کاشان است ابولؤلؤ نیست، عبیدالله هر چهار نفر را کشت و شاهد هم برایش هست؛ همچنین، مالکاشتر را در فیلم نشان میدهد که از روی اسب میافتد و اما دیگر نشان نمیدهد که داستان و ماجرا چه بود و اینکه معاویه دستور داد که او را مسموم کنند؛ در این میان اگر ما فیلم اهلسنتِ اهلبیتی و فیلم شیعی بسازیم، مسائل را با شفافیت نشان خواهیم داد.
حجتالاسلام فرمانیان ادامه داد: از سوی دیگر کاملا مشخص است که نویسنده فیلم «معاویه» تاریخ را بسیار خوب مطالعه کرده است اما از آنجایی که به سفارش کارفرما متن را مینوشته در نتیجه در بسیاری از موارد حرفهایی را که باید در یک بخش میزده را زیرکانه در جای دیگر میزند؛ برای مثال همه ما میدانیم که معاویه از نظر جثه و هیکل چاق بوده است اما در این فیلم بازیگر نقش معاویه فردی لاغر و امروزی است و نکته اینجاست که در جایی همسر معاویه در شعری که برایش سروده به این مساله اشاره می کند؛ در واقع نویسنده با اشرافی که به تاریخ داشته هم میخواسته بر تاریخ اهلسنتِ اهلبیتی وفادار بماند و هم خواسته تا دیدگاه کارفرما را رعایت کند اما حرفهای واقعی را جای دیگری مطرح کرده است.
این پژوهشگر تصریح کرد: ما باید نشان دهیم که این فیلم تقریر یک وهابی از تاریخ است و آنها می خواهند دوباره تاریخ را بنویسند در حالی که تفکر اهل سنتِ اهل بیتی که در میان بسیاری از علمای اهل سنت وجود دارد نافی همه مدعاهای آنان است.
در ادامه این نشست حجتالاسلام «مرتضی فلاح» طی سخنانی اظهار کرد: قرار بود سریال معاویه رمضان سال ۲۰۲۳ پخش شود اما به دلیل اعتراضات دو سال به تعویق افتاد و در نهایت امسال با بودجه صد میلیون دلار روی آنتن رفت؛ این فیلم در کشور تونس فیلمبرداری شد، نویسنده نیز فقط «خالد صلاح» نبود بلکه سه نویسنده اصلی و دو نفر مشاور بودند و در مجوع پنج نفر فیلمنامه را نوشتند؛ بازیگران نیز از ملیتهای مختلف بودند از جمله کشورهای سوریه، اردن، مصر، تونس اما بازیگر شخصیت اصلی فیلم یعنی معاویه را «لجین اسماعیل» ایفای نقش کرده است که اصالتا بلغارستانی-سوریهای است؛ او سال گذشته در سریال «حبیب» که پروژه مشترک ایران، اردن و سوریه بود نیز بازی کرد و یکی از نقشهای اصلی را ایفا میکرد.
این منتقد فیلم ادامه داد: مساله دوم اینکه ما در دو دهه اخیر شاهد هستیم که کشورهای عربی و اسلامی خصوصا مصر و عربستان در حوزه ساخت سریال تاریخی و استراتژیک ورود کرده و مبانی فکری خود را به درستی با رسانه به جامعه خودشان و جامعه خارج از عربستان القا میکنند؛ آنها سال ۲۰۱۰ سریال «الاسباط» را میسازند؛ سال ۲۰۱۲ سریال «عمر» را میسازند که تامین مالی این سریال بر عهده قطر و امارات بود تا سال گذشته که سریال «حشاشین» را ساختند و امسال که به سریال «معاویه» رسیدیم؛ در واقع آنها طبق سیاستهای کلان خودشان این سریال را ساختند؛ باید به این نکته توجه کنیم که از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۵ کشورهای عربی و اسلامی مثل مصر، قطر، عربستان، سوریه بیش از ۲۰ سریال تاریخی و استراتژیک ساختند و سوالی که اکنون مطرح میشود این است که ما در مواجهه با این سریالسازیها باید چه کار کنیم؟ آیا باید بیاییم و فضای مجازی را فیلتر کنیم تا مردم این سریال را نگاه نکنند و بگوییم چون تبعات منفی دارد سمتاش نروید؟ کمااینکه اکنون با وجود ممنوعیت سریال دانلود و مورد استقبال هم واقع شده است، بنابراین باید دو راهکار داشته باشیم؛ نخست اینکه جامعه علما باید در مقابل این سریال سکوت کنند اما کار اساسی باید بر عهده صدا و سیما باشد و از دست اشخاص و موسسات خارج است؛ صدا و سیما باید به شکل جدی به قضیه ورود کند و نسبت به ساخت سریالهای (الفِ ویژه) ورود کند؛ متاسفانه در این چند دهه که مصریها و عربستانیها مشغول سریالسازی بودند ما در خواب غفلت بودهایم.
وی افزود: سال ۱۳۷۵ سریال امام علی(ع) را داشتیم؛ سال ۱۳۷۹ سریال «ولایت عشق» را داشتیم و سال ۱۳۸۹ سریال «مختارنامه» اما بعد از آن هیچ سریال تاریخی نداریم؛ البته سریال «سلمان فارسی» هست که قرار است سال ۱۴۰۵ به نمایش در بیاید؛ مراد این است که ۱۵ سال وقفه بین ساخت سریالهایی با این مضمون افتاده است و این در حالی است که دیگران در طول سال سریال میسازند و در ماه رمضان این آثار را که متناسب با رویکردها و اهدافشان است پخش می کنند اما در این بین ما سقوط کردهایم؛ کاری که صدا و سیما و باید انجام دهد ورود به سریالسازی نسبت به شخصیتهای صدر اسلام و شیعی است؛ مقام معظم رهبری چندین بار نسبت به ساخت سریال در مورد شخصیت جعفر بن ابیطالب و جناب حر صحبت کردند؛ اگر این اتفاق در مورد شخصیتهای شیعی صدر اسلام در سطح ساخت فیلم و سریال بیفتد اولا قرائت صحیحی نسبت به تاریخ اسلام ایجاد میشود و از سوی دیگر بسیاری از شبهاتی که ابن تیمیه نسبت به جعفر بن ابیطالب مطرح کرده است پاسخ داده میشود.
حجتالاسلام فلاح گفت: اینکه سریال برای شخصیتهای قرآنی ساخته شود خوب است، مرحوم سلحشور اثر خوبی در مورد حضرت یوسف (ع) ساخت اما این جزو اولویتها نیست و من تعجب میکنم که چرا صدا و سیما روی فیلم موسی (ع) سرمایه گذاری کرد و هزینه هنگفتی هم شد؛ همین هزینه را باید برای شخصیتهایی که رهبری تاکید کردند بگذارید؛ دشمن دارد بر اساس سیاست خود سریال میسازد اما هنوز ما در پروژه موسی و قصههای عادی هستیم، این موارد هم خوب است اما درک کنیم که اکنون در شرایط جنگ نرم قرار داریم؛ مساله دیگر آن است که با توجه به حواشی که سریال معاویه داشته است صدا و سیما باید چند قسمت به صورت حرفهای و استودیویی سریال معاویه را نقد کند، نکات را مطرح کند ما نمی خواهیم تقابل کنیم اما جامعه اهل سنت نیز با تصویری که از معاویه در فیلم ارایه شده موافقت وجود ندارد و قبول ندارند.
وی ادامه داد: موضوع دیگری که مطرح است بازیگران هستند؛ در سکانس مربوط به درگذشت همسر معاویه او فقط به همین جمله اکتفا میکند که تو تا ابد در یاد من هستی در حالی که تا قبل از آن شاهد ابراز علاقه شدید معاویه به او بودیم و این عواطف ناگاهن با یک جمله آن هم در لحظه مرگ همسرش به نمایش گذاشته می شود؛ مساله دیگر عدم موجزگویی و بیان روایات تاریخی است؛ جنگ بدر را صرفا از بالای سر جنازه ها فیلمبرداری کردند، این نحوه نمایش در فیلم سینمایی توجیه دارد اما در سریالی که ۳۰ قسمت ساخته شده توجیهی ندارد.
این پژوهشگر گفت: همچنین در مورد مشکلات محتوایی سه اشکال عمده در این فیلم وجود دارد؛ نخست تحریف وقایع تاریخی است، یعنی کار مسلمی که آنها در این سریال انجام دادند وارونه نشان دادن تاریخ بود، هدف کلی فیلم تطهیر چهره بنی امیه، خلفا و صحابه ای بود که دچار مشکل بودند، جنایت و خیانت در فیلم حذف شد، یا اسلام آوردن معاویه را قبل از مکه نشان می دهند.
این گزارش می افزاید: در ادامه نشست حجتالاسلام «علی رضایی آدریانی» با بیان اینکه شخصت اصلی این سریال معاویه است، افزود: رویداد در این سریال جهشی-پرشی است؛ مساله دیگر آنکه سریال معاویه در تقدیس سلطنت است یعنی رویکردی که کشورهای حاشیه خلیج فارس در احیای آن تلاش میکنند.
این منتقد فیلم ادامه داد: کاری که اکنون صدا و سیما می تواند انجام دهد این است که بخشهایی از سریال هایی که آنها نسبت به شخصیتهای تاریخی اسلام ساختند را کنار هم بگذارند و این دروغ و تحریف را به نمایش بگذارند؛ در این سریال یک ملودرام عاشقانه از زندگی معاویه را می بینیم و احساس می کنید که دارید سریال «حریم سلطان» را میبینید و گویی عربستان در آرزو و حسرت آن سریال بوده و آن را در قالب شخصیت تاریخی که همان معاویه باشد به نمایش گذاشته و به نوعی حریم سلطان را بازنمایی کرده است.
حجت الاسلام رضایی آدریانی ادامه داد: مساله دیگر اینکه امروز با وجود انبوه کتابهای تاریخی که شیعه و اهل سنت نوشتند، اما اکنون با تاریخِ تصویری مواجهیم؛ مخاطب اعم از سکولار و اهل سنت و شیعه مینشینند و سریال تماشا می کنند، با این وجود در سریال معاویه حتی تاریخ تصویری هم نقش شده است؛ ما می توانیم از خودشان علیه خودشان استفاده کنیم و اگر قرار است فیلمی بسازیم می توانیم در مورد حضرت حمزه و حضرت جعفر تولید اثر کنیم.
نظر شما