خبرگزاری شبستان - مهدی رحمانیان| تربیت فرزندان، هنری پیچیده و بیپایان است که در هر لحظه از زندگی والدین خود را نمایان میکند. والدینی که در جستوجوی بهترین روشهای تربیتی هستند، اغلب میان آموزههای سنتی، نظریات جدید روانشناسی و الگوهای فرهنگی مدرن سرگردان میشوند. با این حال، در نهایت آنچه اهمیت دارد، ایجاد تعادلی ظریف میان محبت، انضباط و آموزش است. زندگی در دنیای امروزی با پیچیدگیهای فراوانی همراه است؛ دنیایی که در آن تغییرات سریع فناوری، تعاملات گسترده مجازی و فشارهای اجتماعی بر فرایند تربیت سایه افکنده است.
در این میان، خانواده بهعنوان اولین و مهمترین نهاد تربیتی نقش بسزایی در شکلگیری شخصیت فرزندان دارد. هر نگاه، کلام و رفتار والدین میتواند تأثیری عمیق بر ذهن و قلب کودک بگذارد. اما همانگونه که هر هنری نیازمند دانش و تجربه است، تربیت فرزند نیز به آگاهی و مهارت نیاز دارد. در این مسیر پرچالش، خطاهای تربیتی بهراحتی میتوانند تأثیرات منفی بر فرزندان بگذارند و روند رشد آنها را با دشواری مواجه کنند. خطاهایی که گاه به دلیل عدم آگاهی والدین و گاه بهواسطه مشغلههای زندگی از چشم پنهان میمانند.
تصور کنید فرزندی که با اشتیاق کارنامهاش را به والدین نشان میدهد و بهجای تشویق با واکنشی سرد مواجه میشود یا کودکی که تلاش میکند مادرش را با شستن ظروف خوشحال کند، اما تنها سرزنش میشنود. این لحظات کوچک اما تأثیرگذار، اگر بهدرستی مدیریت نشوند، میتوانند احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس فرزندان را خدشهدار کنند. از سوی دیگر، نادیده گرفتن رفتارهای نادرست یا تشویق ناخواسته آنها، زمینهساز مشکلات رفتاری در آینده خواهد شد.
در کنار این خطاها، چالشهای والدینی مانند ناامیدی از تغییر رفتار فرزندان، احساس گناه، محافظهکاری یا گرفتار بودن در مسائل روزمره نیز از موانع اصلی تربیت موفق بهشمار میآیند. اما آیا راهی برای عبور از این موانع وجود دارد؟ آیا میتوان تربیت فرزند را به مسیری آگاهانه، شاد و ثمربخش تبدیل کرد؟ در این گزارش، به بررسی خطاهای رایج در تربیت فرزندان و ارائه راهکارهایی کاربردی برای والدین میپردازیم تا شاید گامی هرچند کوچک در جهت بهبود این فرایند ارزشمند برداشته شود.
نادیده گرفتن رفتارهای مثبت
وقتی والدین به رفتارهای مثبت فرزندانشان بیتوجهی میکنند، این پیام به کودک منتقل میشود که تلاشهایش دیده نمیشود و اهمیتی ندارد.
یکی از اشتباهات رایج در تربیت فرزندان، نادیده گرفتن رفتارهای مثبت آنهاست. مرضیه خداهمتی، کارشناس اداره مشاوره و مددکاری پلیس فارس در این باره میگوید: «وقتی والدین به رفتارهای مثبت فرزندانشان بیتوجهی میکنند، این پیام به کودک منتقل میشود که تلاشهایش دیده نمیشود و اهمیتی ندارد.»
برای نمونه، تصور کنید دانشآموزی با شور و شوق کارنامهاش را به پدر نشان میدهد:
- فرزند: «بابا! این ترم نمرات خوبی گرفتم، میخوای کارنامهام رو ببینی؟»
- پدر: «بله، ولی بذار اول روزنامهام رو تموم کنم. راستی برو از مامانت بپرس ناهار آماده هست؟»
این بیتوجهی به شادی و موفقیت کودک، او را از دریافت پاداش عاطفی محروم میکند و انگیزه او را برای تکرار رفتار مثبت کاهش میدهد.
برخورد نادرست با رفتارهای مناسب
یکی دیگر از خطاهای والدین، برخورد نادرست با رفتارهای خوب فرزندان است. خداهمتی توضیح میدهد: «اگر کودکی با نیت خوب کاری انجام دهد و والدین به جای تشویق او به نکات منفی اشاره کنند، کودک سرخورده میشود و انگیزه خود را از دست میدهد.»
اگر کودکی با نیت خوب کاری انجام دهد و والدین به جای تشویق او به نکات منفی اشاره کنند، کودک سرخورده میشود و انگیزه خود را از دست میدهد.
به عنوان نمونه، زهرا ۱۲ ساله ظرفهای ناهار را میشوید تا مادرش را خوشحال کند:
- زهرا: «مامان! ظرفای ناهار رو برات شستم. خوشحال شدی؟»
- مادر: «مدتها بود کمک نمیکردی! حالا ظرفای توی فِر چی میشن؟ اونا رو فراموش کردی؟»
چنین واکنشی به جای تقویت حس مسئولیتپذیری، باعث سرخوردگی زهرا میشود.
پاداش به رفتارهای نادرست؛ تشویق ناخواسته نافرمانی
گاهی والدین ناخواسته به رفتارهای نادرست فرزندان پاداش میدهند. خداهمتی در این باره میگوید: «وقتی والدین در برابر قشقرق و گریه کودک تسلیم میشوند، به او یاد میدهند که با این رفتار به خواستههایش برسد.»
نمونهای از این رفتار در بازار رخ میدهد:
- علی: «مامان! این اسباببازی رو میخوام!»
- مادر: «نه، نمیخرم.»
علی با گریه و داد و بیداد ادامه میدهد و مادر دستپاچه شده میگوید: «فقط سروصدا نکن، هر چی خواستی برات میخرم!» -
خداهمتی تأکید میکند: «این رفتار والدین به کودک یاد میدهد که با نافرمانی و قشقرق به خواستههایش برسد و این رفتار در آینده به شکل جدیتری تکرار خواهد شد.»
بیتوجهی به اصلاح رفتارهای نادرست
بیتوجهی به رفتارهای نامناسب فرزندان یکی دیگر از خطاهای والدین است. خداهمتی میگوید: «گاهی والدین به دلیل خستگی یا نداشتن حوصله، رفتارهای نامناسب فرزندشان را نادیده میگیرند که این کار باعث تثبیت این رفتارها میشود.»
گاهی والدین به دلیل خستگی یا نداشتن حوصله، رفتارهای نامناسب فرزندشان را نادیده میگیرند که این کار باعث تثبیت این رفتارها میشود.
به عنوان نمونه، محمد ۱۱ ساله در حالی که والدین در اتاق نشیمن نشستهاند، به برادر کوچکش سیلی میزند. والدین هیچ واکنشی نشان نمیدهند:
- مادر: «امیدوارم یه روز از عهده پسرت بر بیای!»
- پدر: «تعجب نکن! پسرا با دخترا فرق دارن دیگه.»
این نوع بیتوجهی میتواند زمینهساز رفتارهای پرخاشگرانه در آینده شود.
دلایل عدم موفقیت والدین در تربیت فرزندان
کارشناس اداره مشاوره و مددکاری پلیس فارس به دلایل مختلفی که باعث عدم موفقیت والدین در تربیت فرزندان میشود اشاره میکند:
فرزندپروری صحیح نیازمند آگاهی، صبر و هماهنگی بین والدین است. پرهیز از خطاهای تربیتی، تقویت رفتارهای مثبت و اصلاح بهموقع رفتارهای نادرست، میتواند زمینهساز پرورش نسلی توانمند و با اعتماد به نفس باشد.
- والدین ناامید: «برخی والدین پس از تلاشهای بینتیجه برای تغییر رفتار فرزندشان، از اصلاح او ناامید میشوند.»
- والدین محافظهکار: «این والدین از ترس از دست دادن عشق و علاقه فرزندشان، از درخواستهای تربیتی صرفنظر میکنند.»
- والدین گناهکار: «احساس گناه والدین بابت مشکلات فرزند باعث میشود که در صدد حل مشکلات او برنیایند.»
- والدین عصبانی: «برخی والدین در مواجهه با رفتار نامناسب کودک کنترل خود را از دست میدهند و رفتار نامناسبی انجام میدهند یا کلاً رفتار کودک را نادیده میگیرند.»
- والدین منفعل: «اقدامات تربیتی یکی از والدین به دلیل عدم قاطعیت یا رابطه مخدوش با همسر، توسط والد دیگر وتو میشود.»
- والدین گرفتار: «مشکلات زناشویی، مسائل اقتصادی و سایر دشواریهای زندگی گاه والدین را از تربیت فرزند بازمیدارد و باعث میشود او را به حال خود رها کنند.»
خداهمتی در پایان تأکید میکند: «فرزندپروری صحیح نیازمند آگاهی، صبر و هماهنگی بین والدین است. پرهیز از خطاهای تربیتی، تقویت رفتارهای مثبت و اصلاح بهموقع رفتارهای نادرست، میتواند زمینهساز پرورش نسلی توانمند و با اعتماد به نفس باشد.»
این تحلیل میتواند هشداری برای والدینی باشد که ناخواسته در مسیر تربیت فرزندان خود دچار اشتباه شدهاند و راهکاری برای آنان که به دنبال بهبود شیوههای فرزندپروری هستند.
نظر شما