خبرگزاری شبستان // فارس
ابومحمد مصلح بن عبدالله مشهور به سعدی شیرازی و مشرف الدین؛ این شاعر بلند آوازه، بین سال های 585 تا 606 هجری قمری در شیراز دیده به جهان گشود، شعر وی به گفته برخی ها که مقر نیویورک سازمان ملل را دیده اند، بر سر در آن سازمان جهانی نقش بسته است.
بنی آدم اعضای یکدیگرند // که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار // دگر عضوها را نماند قرار
شهرت او بیشتر به خاطر نظم و نثر آهنگین، گیرا و قویش است، مقامش نزد اهل ادب تا بدانجاست که به وی لقب استاد سخن دادهاند، آثار معروفش کتاب گلستان در نثر و بوستان در بحر متقارب و نیز غزلیات وی است.
گویند، پدرش در دستگاه دیوانی اتابک سعد بن زنگی، فرمانروای فارس شاغل بود؛ سعدی کودکی بیش نبود که پدرش درگذشت، در دوران کودکی با علاقه زیاد به مکتب میرفت و مقدمات علوم را میآموخت، هنگام نوجوانی به پژوهش در دین و دانش علاقه فراوانی نشان داد.
اوضاع نابسامان ایران در پایان دوران سلطان محمد خوارزمشاه و به خصوص حمله سلطان غیاثالدین، برادر جلال الدین خوارزمشاه به شیراز به سال 627 قمری، سعدی را که هوایی جز کسب دانش در سر نداشت برآن داشت دیار خود را ترک کند، سعدی در حدود 620 یا 623 قمری از شیراز به مدرسه نظامیه بغداد رفت و در آنجا از آموزههای امام محمد غزالی بیشترین تاثیر را پذیرفت تا بدان جا که در گلستان غزالی را "امام مرشد" نامید.
نکته در خور توجه، رفاه دانشمندان در این زمانه بود، خواجه نظام الملک طوسی، نخستین کسی بود که مستمری ثابت و مشخصی برای مدرسان و طلاب مدارس نظامیه، تنظیم کرد، این امر، موجب شد تا اهل علم، به لحاظ اجتماعی و اقتصادی، از جایگاه ویژه و امنیت خاطر وافری بهرهمند شوند.
در اینکه سعدی از چه سرزمینهایی دیدن کرده، میان پژوهندگان اختلاف نظر وجود دارد و به حکایات خود سعدی هم نمیتوان بسنده کرد و به نظر میرسد که بعضی از این سفرها داستانپردازی باشد، زیرا بسیاری از آنها پایه نمادین و اخلاقی دارند نه واقعی؛ مسلم است که شاعر به عراق، شام و حجاز سفر کرده است و شاید از هندوستان، ترکستان، آسیای صغیر، غزنین، آذربایجان، فلسطین، چین، یمن و آفریقای شمالی هم دیدار کرده باشد.
سعدی در حدود 655 قمری به شیراز بازگشت و در خانقاه ابوعبدالله بن خفیف مجاور شد و حاکم وقت فارس در این زمان اتابک ابوبکر بن سعد زنگی بود که برای جلوگیری از هجوم مغولان به فارس به آنان خراج میداد و در دوران وی سعدی مقامی ارجمند در دربار به دست آورده بود، در آن زمان ولیعهد مظفرالدین ابوبکر به نام سعد بن ابوبکر که تخلص سعدی هم از نام او است به سعدی ارادت بسیار داشت.
سعدی، کار سرودن بوستان را در سال 655 قمری به پایان رساند، به نام ابوبکر سعد کرد، هنوز یکسال از تدوین بوستان نگذشته بود که در بهار سال 656 دومین اثرش گلستان را بنام ولیعهد سعدبن ابوبکر بن زنگی نگاشت و خود در دیباچه گلستان میگوید، هنوز از گلستان بستان یقینی موجود بود که کتاب گلستان تمام شد.
از سعدی، آثار بسیاری در نظم و نثر برجای ماندهاست، "بوستان" کتابیاست منظوم در اخلاق؛ "گلستان" به نثر مسجع، "دیوان اشعار" شامل غزلیات و قصاید و رباعیات و مثنویات و مفردات و ترجیعبند و غیره به زبان فارسی و چندین قصیده و غزل عربی، "مواعظ" کتابیاست چون دیوان اشعار و "صاحبیه" مجموعه چند قطعه فارسی و عربیاست که سعدی در ستایش شمسالدین صاحب دیوان جوینی، وزیر اتابکان سروده است.
قصاید سعدی
قصاید عربی سعدی حدود 700 بیت است که بیشتر محتوای غنا، مدح، اندرز و مرثیه دارد و در ستایش پروردگار و مدح و اندرز و نصیحت بزرگان و پادشاهان آمدهاست.
مفردات سعدی، مفردات سعدی شامل مفردات و مفردات در رابطه با پند و اخلاق است.
آنچه عیان است اینکه بوستان بر سبک مثنوی حماسی سروده شده و احتمالا سعدی آنرا به تقلید از فردوسی و بر وزن شاهنامه سرودهاست، حال آنکه طبع لطیف او فرصت حماسه سرایی بر وی نگستردهاست آنسان که در شعر حماسی خود میسراید:
مرا در سپاهان یکی یار بود // که جنگاور و شوخ و عیار بود
در این بیت نیز صفت شوخ بودن شاهدان را به جنگاوران منتسب میکند و این شعر که قیاس بوستان و شاهنامه است.
فردوسی میسراید:
برد کشتی آنجا که خواهد خدای// و گر جامه بر تن درد ناخدای
و سعدی در بوستان این گونه بسراید:
خدا کشتی آنجا که خواهد برد // اگر ناخدا جامه بر تن درد
گلستان
گلستان کتابی است که سعدی یک سال پس از اتمام بوستان ( کتاب نخستش) آن را به نثر آهنگین فارسی در هشت باب سیرت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فوائد خاموشی، عشق و جوانی، ضعف و پیری، تاثیر تربیت و آداب صحبت نوشتهاست.
سعدی در گلستان خویش نوشته است:
منت خدای را عزوجل که طاعتش موجب قربت است و به شکراندرش مزید نعمت٬ هر نفسی که فرو میرود ممد حیات است و چون برون میآید مفرح ذات پس در هر نفس 2 نعمت موجود است و بر هر نعمت شکری واجب.
مواعظ
مواعظ آخرین اثر سعدی و در ضمیر بهترین آثار وی است و در آن می گوید:
تن آدمی شریفست به جان آدمیت // نه همین لباس زیباست نشان آدمیت
اگر آدمی به چشمست و دهان و گوش و بینی // چه میان نقش دیوار و میان آدمیت
خور و خواب و خشم و شهوت شغبست و جهل و ظلمت // حیوان خبر ندارد ز جهان آدمیت
به حقیقت آدمی باش وگرنه مرغ باشد // که همین سخن بگوید به زبان آدمیت
مگر آدمی نبودی که اسیر دیو ماندی// که فرشته ره ندارد به مقام آدمیت
مدح سعدی توسط دیگران
در مقام سعدی افراد بزرگی همچون مجد همگر می گوید:
از سعدی مشهور سخن شعر روان جوی // کاو کعبه فضل است و دلش چشمه زمزم
همچنین ملک الشعرا، محمد تقی بهار نیز در مدح این شاعر بلندآوازه شیرازی چنین می گوید:
سعدیا! چون تو کجا نادره گفتاری هست؟ // یا چو شیرین سخنت نخل شکرباری هست؟
یا چو بستان و گلستان تو گلزاری هست؟ // هیچم ار نیست، تمنای توام باری هست
دکتر کمال فیروزآبادی رئیس ستاد بزرگداشت سعدی در این رابطه گفت: با توجه به تقارن این روز با ایام فاطمیه(س)، تلاش شده که برنامه های پیش بینی شده تحت تاثیر فضای معنوی این مناسبت باشد و بر این اساس افتتاحیه بزرگداشت یادروز سعدی پنجشنبه ( 31 فروردین ) در آرامگاه سعدی ساعت 20 برگزار می شود.
رئیس ستاد بزرگداشت یادروز سعدی افزود: این مراسم با حضور مقامات استانی و کشوری، اساتید و پژوهشگران سعدی شناس داخلی و خارجی و دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی از کشورهای مختلف و علاقه مندان افصح المتکلمین برگزار خواهد شد.
دکتر فیروزآبادی با اشاره به اجرای برنامه های هنری توسط کودکان در مراسم افتتاحیه، افزود: پخش انیمیشن حکایت های سعدی که در شکلی فاخر توسط صدا و سیمای فارس تهیه شده و در کنار آن رونمایی از آثار خوشنویسی هنرمندان فارس و نیز یک نسخه نفیس کلیات سعدی مربوط به دوره صفویه از جمله برنامه های این مراسم است.
رئیس ستاد بزرگداشت یادروز سعدی از برگزاری نشست علمی در روز پنجشنبه ( 31 فروردین) در تالار همایش های مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس خبر داد و بیان کرد: این نشست با حضور جمعی از اساتید سعدی پژوه برگزار می شود.
وی ادامه داد: گلباران آرامگاه سعدی نیز 31 فروردین ماه ساعت 20 انجام می شود و بازدید رایگان از آرامگاه سعدی نیز مقارن اول اردیبهشت ماه پیش بینی شده است.
سعدی در مدح خدای خود می سراید:
بهجهان خرم از آنم، که جهان خرم از اوست // عاشقم بر همه عالم، که همه عالم از اوست
به غنیمت شمر ای دوست، دم عیسی صبح // تا دل مرده مگر زنده کنی، کاین دم از اوست
نه فلک راست مسلم، نه ملک را حاصل // آنچه در سر سویدای بنیآدم از اوست
به حلاوت بخورم زهر، که شاهد ساقیست // به ارادت ببرم زخم، که درمان هم از اوست
زخم خونینم اگر به نشود، به باشد // خنک آن زخم، که هر لحظه مرا مرهم از اوست
غم و شادی بر عارف چه تفاوت دارد؟ // ساقیا، باده بده شادی آن، کاین غم از اوست
پادشاهی و گدایی، بر ما یکسان است // چو بر این در، همه را پشت عبادت خم از اوست
سعدیا، گر بکند سیل فنا خانه عمر // دل قوی دار، که بنیاد بقا محکم از اوست
آرامگاه سعدی
سعدی در خانقاهی که اکنون آرامگاه اوست و در گذشته محل زندگی او بود، در سال 691 قمری به خاک سپرده شد که در 4 کیلومتری شمال شرقی شیراز، این مکان در دامنه کوه فهندژ، در انتهای خیابان بوستان و در جوار باغ دلگشا است، برای اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحبدیوانی وزیر معروف آباقاخان، مقبرهای بر فراز قبر سعدی ساخته شد؛ در سال 998 به حکم یعقوب ذوالقدر، حکمران فارس، خانقاه شیخ ویران شد و اثری از آن باقی نماند.
تا اینکه در سال 1187 هجری قمری به دستور کریمخان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ بنا شد که شامل 2 طبقه بود، طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا شروع میشد، در 2 طرف راهرو 2 اطاق کرسی دار ساخته شده بود، در اطاقی که سمت شرق راهرو بود، مقبره سعدی قرار داشت و معجری چوبی آن را احاطه کرده بود.
قسمت غربی راهرو نیز موازی قسمت شرقی، شامل 2 اطاق میشد، که بعدها شوریده (فصیح الملک) شاعر نابینای شیرازی در اطاق غربی این قسمت دفن شد، طبقه بالای ساختمان نیز مانند طبقه زیرین بود، با این تفاوت که بر روی اطاق شرقی که قبر سعدی در آنجا بود، به احترام شیخ اطاقی ساخته نشده بود و سقف آن به اندازه 2 طبقه ارتفاع داشت.
بنای کنونی
بنای فعلی آرامگاه سعدی از طرف انجمن آثار ملی در سال 1331 خورشیدی با تلفیقی از معماری قدیم و جدید ایرانی در میان عمارتی هشت ضلعی با سقفی بلند و کاشیکاری ساخته شد، روبهروی این هشتی، ایوان زیبایی است که دری به آرامگاه دارد، سکههای پانصد ریالی برنزی ایران از سال 1387 خورشیدی به نقش آرامگاه سعدی مزین شدهاست.
روز سعدی
مرکز سعدی شناسی ایران از سال 1381 روز اول اردیبهشت ماه را روز سعدی اعلام کرد و در اول اردیبهشت 1389 و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز اردیبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به عنوان روز سعدی نامگذاری شد.
سعدی و خودش
سعدی شیرازی در مدح خود اینگونه می گوید:
قلم است این به دست سعدی دُر // یا هزار آستین دُرّ دَری
دعای سعدی اگر بشنوی زیان نکنی // که یحتمل که اجابت بود دعایی را
ز خاک سعدی شیراز بوی عشق آید // هزار سال پس از مرگ او گرش بویی
سعدی در شعری معروف خود را به عشق حضرت محمد (ص) و آل ایشان (ع) تشویق می کند:
سعدیا اگر عاشقی کنی و جوانی // عشق محمد بس است و آل محمد
پایان پیام/
نظر شما