به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، در فرهنگ عاشورا، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی علیهما السلام گفته می شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است. از سنتهای مردمی، گرامیداشت. در روز بیستم صفر نیز، شیعیان، عظیمترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی برپا می کنند و همراه با دسته های سینه زنی و عزاداری به تعظیم شعائر دینی می پردازند. در شهر کربلا، اربعین حسینی عظمت و شکوه خاصی دارد و دسته های عزادار، مراسمی پرشور برپا می کنند.
مراسم اربعین حسینی به رغم کوتاه بودن مدت آن و این که سالانه فقط یک بار اتفاق می افتد، آوردگاهی بزرگ برای تحقق ابعاد گوناگون اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و تربیتی است. مراسم اربعین امروزه به یک نمایش بزرگ و باشکوه و در واقع یک شعار بزرگ اسلامی تبدیل شده و هرچه بر تاریخ آن می گذرد شکوه بیشتری می یابد و زوایایی بیشتری از تأثیرات گسترده آن در ابعاد مختلف آشکار می گردد.
این حادثه بزرگ را می توان از زوایای گوناگونی نگریست اما بدون تردید، نگاه به این مراسم از زاویه تربیت از مهم ترین وجوه آن است. از این رو با حجت الاسلام «علی همت بناری» رئیس مجتمع آموزش عالی علوم انسانی اسلامی جامعه المصطفی العالمیه و عضو انجمن تعلیم و تربیت حوزه علمیه قم گفت‌وگویی ترتیب داده ایم که متن گفت‌وگو را در ادامه مشاهده می کنید:
آیا مراسم اربعین می‌تواند به صحنه عملی تربیت انسان تبدیل شود؟
در عرصه تربیت آنچه بیش از هر چیز دیگری مهم و تأثیرگذار است، نمایش عملی تربیت است و از همین رو پیوسته بر فضاسازی عملی برای تربیت و الگوی عملی بودن مربی تاکید می شود. چو این که «دوصد گفته چون نیم کردار نیست». از سوی دیگر روان شناسان یادگیری بر نظریه یادگیری اجتماعی تأکید دارند و در این نظریه، مهم ترین شیوه یادگیری، یادگیری مشاهده ای است که در آن یادگیرنده بیش از آن که از طریق آموزش نظری و حفظ مطالب به اهداف یادگیری دست یابد، در پرتو مشاهده عینی، بسیاری رفتارها را فرا می گیرد.
فضیلت های اخلاقی در اربعین به منصه ظهور می رسد
بدون تردید مهم ترین وجه تربیتی مراسم باشکوه اربعین تجلی صحنه عملی تربیت است. در مدت مراسم اربعین بسیاری فضیلت ها و ارزش های اخلاقی و اجتماعی نه در شعار که در عمل به منصه ظهور می رسد و در رفتارهای فردی و اجتماعی شرکت کنندگان تجلی می یابد، در این میان حضور فعال و ایثارگرانه مردم عراق و میهمان نوازی گرم و خالصانه آنها یکی از جلوه های باشکوه این مراسم است.
مردمی که با تمام وجود و با انگیزه ولایی و معنوی والا در طول مدت برگزاری مراسم، خود را وقف خدمت رسانی به زائرین اربعین حسینی می کنند. در مراسم اربعین هرکس به نوعی ظرفیت ها و استعدادهای معنوی و اخلاقی خود را بروز می دهد. برخی به رغم ضعف جسمانی و معلولیت برخی به رغم کهنسالی و ناتوانی، خود را در زمره کاروان های پیاده روی اربعین قرار می دهند، برخی شیرخواره اند و در دامان مادر در حرکتند، برخی کودکند و گاهی آرام قدم بر می دارند و گاه بر شانه پدر یا مادر به مسیر ادامه می دهند.
از سوی دیگر در مقام خدمت رسانی به زائرین اربعین عده ای با بنا کردن موکب و انجام پذیرایی به رفاه و آسایش بیشتر زائران کمک می کنند و از این طریق حس نوع دوستی و خدمتگزاری به دیگران را در خود پرورش می دهند، عده ای با ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در صدد تأمین سلامتی و بهداشت زائرین بر می آیند و از این طریق حس مسئولیت پذیری و انسان دوستی را در خود تقویت می کنند و... اینها همه جلوه هایی از عشق و دلدادگی به ولایت معصومین علیهم السلام به ویژه سالار شهیدان حسین بن علی علیه است که در مراسم اربعین تجلی می یابد و کلاس عملی تربیت را در ایام اربعین به نمایش می گذارد و هر ناظر بی طرفی را به تفکر و شگفتی وامی دارد که «این حسین کیست که عالم همه دیوانه اوست و این چه شمعی است که جانها همه پروانه اوست.» بی تردید دیدن این همه تجلی عشق و ارادت و این همه ایثار و فداکاری به افراد نیروی مضاعف می بخشد و به طور آشکار و پنهان آنان را به نیکی و فضلیت دعوت می کند و حس معنوی وصف ناشدنی در آنان ایجاد می کند.
نقش و جایگاه اربعین در تربیت اخلاقی فرد زائر را تبیین بفرمایید.
در اسلام اساس تربیت اخلاقی بر مبارزه با نفس و جهاد با خود و غلبه بر خواسته های نفسانی نهاده شده است. هدف تربیت اخلاقی تسلط انسان بر نفس و مدیریت آن و خروج وی از دایره خویشتن و تبديل «من خود» به «ما» است.
مراسم اربعین عرصه ای است که انسان با به جان خریدن بعد مسافت و دوری از وطن و تحمل رنج سفر و کیلومترها پیاده روی، بر تن آسایی و عافیت طلبی خود غلبه می کند و در مراسم اربعین با قبول هزینه های سفر و هزینه های میزبانی و ضیافت از زائران حسینی، حب مالیت و مادیت به حب معنا و معنویت مبدل گشته و تعلقات الهی و ولائیش بر تعلقات مالی و مادیش مقدم می گردد.
زائر حسینی در اربعین در ولای حسین حل می‌شود.
زائر حسینی در ایام اربعین، وابستگی به وطن و اهل و عیالش به سوی دلبستگی به سرزمین کربلا و دلدادگی به سیدالشهداء و همنوایی با کاروان اسیرش، جهت و کمال می یابد و اینها همه جلوه هایی از دایره خود بیرون آمدن و دیگران را در خود دیدن و بلکه خود را در ولای حسین(ع) حل کردن است.
در حقیقت اینها همان مرتبه های عالی تربیت اخلاقی است که فرد در کلاس عملی سفر اربعین به آن دست می یابد و ره توشه های ماندگار برای سایر ایام سالش می گردد و در تمام ایام زندگانی خودش می‌تواند از آن بهره ببرد.
به عقیده شما آیا پیاده روی و مراسم اربعین می‌تواند در تربیت ولایی انسان مؤثر باشد؟
بله بدون شک ساحت تربیت ولایی از ساحت های مهم تربیت اسلامی به ویژه براساس اسلام ناب و مذهب اهل بیت است. این ساحت تربیتی به رابطه انسان با پیامبر گرامی اسلام(ص) و اهل بیت(ع) علل و نحوه نگرش و رفتار انسان در زندگی در پرتو ولایت آنان مربوط می شود. ایام اربعین فرصت ویژه ای برای تجلی عشق و دلدادگی به معصومین(ع) به ویژه سیدالشهدا(ع) است. در این ایام زائر هرچه می بیند صحنه عملی عشق به اهل بیت و فداکاری در راه آنها و زنده نگاه داشتن یاد آنان است.
زائر اربعین با حضور در مشاهد مشرفه، قبور ائمه و به ویژه شهدای کربلا را زیارت می کند و از نزدیک خاطره جهاد سیدالشهداء و رشادت های یاران باوفایش را تداعی می کند و بیشتر با آنان ارتباط برقرار می کند و عهدی دوباره با آنان می بندد و با احساس مسئولیت خود را برای پاسداری از خونشان مهیاتر می سازد.
اربعین و برکات اندیشیدن در فلسفه قیام امام حسین(ع)
سفر اربعین و به ویژه برنامه پیاده روی تا کربلا به زائر فرصت می دهد تا در فلسفه قیام امام حسین(ع) و یارانش و راز جاودانگی و طراوت و تازگی آن بیندیشد و خدای متعال را بر انتساب به چنین مکتبی و توفیق دوست داری و اطاعت چنین انسان های بزرگی سپاس گوید.
حضور در مراسم اربعین و درک عظمت سیدالشهدا(ع) و مشاهده جلوه های عشق و دلدادگی به آن حضرت به هر دوست دار ولایتی نیرویی دوچندان و عشقی فزاینده و اطاعتی پایدار می بخشد و زمینه انس و ارتباط و دلدادگی بیشتر در او نسبت به ائمه اطهار(ع) به ویژه امام حسین(ع) را فراهم می سازد.
تحلیل شما از جایگاه اربعین در شکل گیری و تقویت تربیت سیاسی و اجتماعی انسان چیست؟
در مراسم اربعین حسینی انواعی از روابط اجتماعی چون روابط میهمان و میزبان، روابط زائر با مقیم، روابط هم کاروانیان و همسفران با یکدیگر شکل می گیرد. افراد شرکت کننده در این اجتماع بزرگ، هدف واحدی دارند و همه در تلاشند که با اهتمام به نوع دوستی و ارائه خدمت صادقانه به دیگران گوی سبقت را از یکدیگر ربوده و جلوه هایی از فضلیت های اخلاق اجتماعی و پرتوهایی از حضور در صحنه های سیاسی اجتماعی را تجلی بخشند.
همه مردم در اربعین به چشم عشاق الحسین دیده می شوند
در این ایام زائرین از سراسر عالم به دیده عاشقان و دلدادگان امام حسین(ع) نگریسته می شوند و همه مورد احترام و توجه قرار می گیرند و جلوه های زیبایی از ایثار و توجه ویژه به هم نوع به نمایش گذاشته می شود و زمینه همدلی و اتحاد بیشتر میان پیروان اهل بیت(ع) فراهم می گردد. از سوی دیگر از بعد سیاسی مراسم اربعین آوردگاه تجلی قدرت اسلام ناب و جلوه گاه نمایش عظمت اهل بیت(ع) در کشور عراق است.
حضور ده ها میلیونی انسان ها از کشورهای مختلف که البته امسال به دلیل شیوع کرونا کمی تحت الشعاع قرار گرفته به ویژه مناطق مختلف عراق آن هم با پای پیاده و با شور و شوق وصف ناشدنی، عظمت اسلام ناب را به رخ جهانیان به ویژه استکبار جهانی و ایادی منطقه ایش می کشد و آنان را به انعطاف و کرنش در برابر قدرت نرم اسلام ناب وا می دارد.
در چنین شرایطی شرکت کنندگان در این مراسم بزرگ به عظمت کار خود و نقش آن در نمایش قدرت اسلام ناب، بیشتر پی خواهند برد و انگیزه آنان برای حضور بیشتر در صحنه های سیاسی - اجتماعی تقویت می گردد و بدین سان زمینه تحقق اهداف تربیت سیاسی در جامعه اسلامی فراهم می شود.
آیا می‌توان تربیت جسمانی را هم از برکات پیاده روی اربعین عنوان کرد؟
بله چراکه نه. همانطور که مشهور است روح سالم در بدن سالم است و اسلام نیز بر تندرسی و حفظ سلامتی جسم تأکید بسزایی دارد و اساسا ضرر رساندن به بدن و رها کردن جسم و بیمار شدن عمدی، کاری حرام است.
آثار بهداشتی و تندرستی در پیاده روی اربعین
با این حال شرکت در مراسم اربعین به ویژه برنامه پیاده روی تا کربلا علاوه بر آثار معنوی، اخلاقی و اجتماعی که در پی دارد، می تواند پیامدهای بهداشتی و تندرستی برای زائران نیز به همراه داشته باشد.
زائر اربعین با داشتن برنامه مدیریت شده و منظم، ضمن حفظ نکات بهداشتی به ویژه نظافت فردی و محیط و رعایت میانه روی در خوردن انواع خوراکی های بین راهی، با انجام پیاده روی طولانی در مسیرهای منتهی به کربلا، می تواند فعالیت بدنی منحصربه فردی برای سلامتی و تندرستی خود داشته باشد.
تقدیر و تشکر داریم از این که فرصت خود را در اختیار خبرگزاری شبستان در استان قم قرار دادید.
من هم از شما متشکرم و امیدوارم انشاءالله به برکت زیارت اربعین که امسال مردم عزیز کشورمان مجبور هستند از داخل منازل بخوانند و با دل های خودشان راهی کربلای معلا شوند، امام حسین(ع) نظری کرده و انشاءالله شرّ این ویروس منحوس هرچه سریع تر از کل جهان کنده شود و همه ما بتوانیم در سال های آینده با پای پیاده و با عشق و شور دوچندان در این مراسم بزرگ شرکت کنیم.
نظر شما