کسب جایگاه دوم نرخ رشد تولید و انتشارات علم کشور در میان ۲۵ کشور برتر دنیا

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان از شیراز، «محمدجواد دهقانی» گفت: روند تولید و انتشارات علمی ایران از نظر کمی، کیفی و نیز مشارکت بین المللی در دو دهه اخیر در پايگاه های معتبر بین المللی کلاریویت آنالیتکیس (Clarivate Analytics) و محصولات آن نظیر (WoS، ESI و Incites)، اسكوپوس (Scopus) و نیز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) نشان می دهد که در طول دو دهه اخیر میزان تولید علم توسط پژوهشگران جمهوری اسلامی ایران در سطوح ملی و بین المللی به طور مستمر در حال افزایش بوده و جنبش علمی ایجاد شده در کشور علیرغم محدودیت های بین المللی با رشد و شتاب منحصر بفرد در دنیا به ویژه در میان 20 کشور برتر دنیا ادامه دارد.

سرپرست ISC افزود: به طور خاص توجه به بعد کیفی تولید علم کشور در چند سال اخیر بسیار پر اهمیت است، به طوری که در سال 2019 میلادی که سهم تولید علم کشور در دنیا حدود دو درصد بوده است و سهم تولید علم برتر و یا کیفیت تولید علم حدود 3.5 درصد رسیده است. ضمنا سهم ایران از کل تولید علم در سال 2019 در کشورهای منطقه حدود 29 درصد و در کشورهای جهان اسلام حدود 20 درصد می باشد.

وی اضافه کرد: آخرین آمار مستخرج ( مرداد) از پایگاه های معتبر بین المللی تعداد مدارک علمی ثبت شده در 20 سال اخیر (2000-2020) نشان می دهد که جنبش علمی در کشور علیرغم فراز و نشیب ها و محدودیت های مختلف بخصوص در طول تحریم های ظالمانه  با رشد و شتاب و با استمرار همواره ادامه داشته است.

سرپرست ISC اعلام کرد: به منظور بررسی دقیقتر آمار تولید علم در هر ۲ پایگاه معتبر بین المللی در هشت سال اخیر در جدول زیر بازنویسی شده است و همانطور که از جدول مشاهده می ­شود میزان تولید علم کشور در پایگاه بین المللی WoS در سال 2012 برابر با ۳۱ هزار و ۴۱ مدرک بوده است که در سال 2016 به ۴ هزار و ۳۹۷ رسیده و در سال 2019 نیز به  افزایش مدرک یافته است و این سیر صعودی در پایگاه بین المللی اسکوپوس نیز مشاهده می­ شود.

دهقانی عنوان کرد: از بدو تاسیس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) از سال 1388 تاکنون یعنی در طول 10 سال اخیر، بیش از 500 هزار مقاله علمی توسط پژوهشگران کشور در این پایگاه نمایه شده است و بر اساس آمار فوق، پژوهش های علمی ثبت شده در این پایگاه استنادی به ترتیب در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، پزشکی و کشاورزی و سایر حوزه های علمی می باشد. همچنان که در جدول بالا نشان داده شده است، روند رشد تولید علم ثبت شده در این پایگاه در طول سال های اخیر به طور مستمر ادامه داشته هرچند آمار مقالات نشریات نمایه شده در ISC مربوط به سال های اخیر بدلیل به روز نبودن نشریات در طول سال های 2018 و 2019 هنوز تکمیل نشده است.

میزان رشد تولید علم ایران در پايگاه های معتبر WoS، Scopus

بر اساس آمار و اطلاعات موجود در هر ۲ پایگاه معتبر بین المللی، میزان رشد تولید علم در هشت سال اخیر و هر سال نسبت به سال قبل در جدول زیر نشان داده شده است. وملاحظه می­ شود که درصد رشد تولید علم در هر سال نسبت به سال قبل نیز در هر ۲ پایگاه بین المللی افزایش داشته است. 

لازم به ذکر است، ایران با نرخ رشد ۱۰ و چهار درصدد در سال 2019 در میان 25 کشور برتر دنیا در رتبه دوم و پس از کشور چین با ۱۲ و ۹ درصد رشد قرار می ­گیرد، و در پایگاه استنادی اسکوپوس نیز بالاترین میزان رشد تولید علم در طول هشت سال اخیر در سال 2019 نسبت به 2018 اتفاق افتاده و برابر با هشت و ۹ درصد بوده است.

 سهم ايران از ميزان توليد علم دنيا و جهان اسلام و منطقه

سرپرست ISC ادامه داد: بر اساس آخرین آمار مستخرج از پایگاه های مربوطه، سهم ایران به درصد از مدارک ثبت شده از کل تولید علم دنیا در هشت سال اخیر در جدول زیر نشان داده شده است. همانطور که ملاحظه می ­شود، سهم ایران در تولید علم کل دنیا در هر دو پایگاه بین المللی در هر سال افزایش یافته است. در سال 2000 سهم جمهوری اسلامی ایران از تولید علم حدود یک دهم درصد بود که در سال 2019 یعنی بعد از گذشت 20 سال با افزایش 20 برابری در هر ۲پایگاه استنادی اسکوپوس و WoS به حدود 2 درصد رسیده است.

ضمنا در 20 سال قبل، سهم تولید علم کل کشورهای اسلامی حدود دو درصد بود که در سال 2019 به بیش از 9 درصد افزایش یافته است. بر اساس سند 10 ساله علم و فنآوری و نوآوری اجلاس سران کشورهای اسلامی (آستانه- قزاقستان) لازم است تا سال 2026 میلادی سهم تولید علم کشورهای اسلامی در دنیا به بیش از دو برابر افزایش یابد و این به معنای آن است که تا ۶ سال آینده سهم کل کشورهای اسلامی به حدود 16 درصد برسد.

سهم ایران از کل تولید علم در هر ۲ پایگاه استنادی در سال 2019 در کشورهای منطقه حدود 29 درصد (28.9 درصد در WoS و 29.1 درصد اسکوپوس) و در کشورهای جهان اسلام حدود 20 درصد  رسیده است.

رتبه ايران از ميزان توليد علم دنيا و جهان اسلام و منطقه

دهقانی گفت: بر اساس بررسی های انجام شده، در پایگاه WoS بر مبنای تعداد و حجم تولید علم رتبه ایران در سال 2012، ایران با ۳۱ هزار و 41 مدرک ثبت شده در جایگاه 21 دنیا و در همین سال ترکیه با ۳۴ هزار و ۵۴۱  مدرک در رتبه 18 قرار داشت. 

لازم به ذکر است که در پایگاه بین المللی اسکوپوس نیز ایران در سال 2012 در جایگاه 18 قرار داشت که از سال 2016 تا 2018 در سه سال متوالی در رتبه 16 قرار گرفته بود و در سال 2019 جایگاه بین المللی ایران در این پایگاه بین المللی 15 است و ضمنا از چند سال اخیر در هر دو پایگاه استنادی رتبه ایران از جمله کشورهای اسلامی و کشورهای منطقه خاورمیانه رتبه اول را دارد.

سرپرست ISC افزود: میزان استناد نرمال شده با نرمالیزه کردن تعداد استنادهای یک کشور، یک دانشگاه، یک نشریه و حتی یک پژوهشگر از جمله شاخص هایی است که به منظور مستقل کردن استنادهای دریافت شده از حوزه موضوعی، سال انتشار و نیز نوع مدرک صورت می گیرد. میزان استناد نرمال شده با تقسیم تعداد استنادهای دریافتی بر متوسط استنادهای سال، حوزه موضوعی و نوع مدرک علمی تولید شده بدست می آید.

وی اضافه کرد: در این صورت اگر استناد نرمال شده برابر واحد باشد به معنی این است که کیفیت علم تولید شده مطابق با استاندارد جهانی بوده و اگر بزرگتر و یا کوچکتر از واحد باشد این کیفیت به ترتیب بالاتر و یا کمتر از استاندارد جهانی بوده است و بررسی میزان استناد نرمال شده ایران در پایگاه بین المللی WoS نشان می­ دهد که در سال های اخیر این شاخص نیز رو به افزایش و ارتقا بوده است.

سهم تولید علم در مجلات برتر و نیز مجلات چارک اول دنیا و جایگاه کشور در تولید مقالات برتر

سرپرست ISC اعلام کرد: تعداد مقالات انتشار یافته در سطح بین المللی در مجلات دارای ضریب تاثیر بالا بر مبنای دسته بندی های مختلف از جمله مجلات یک درصد برتر، چارک اول (Q1) و یا مقالات پر استناد (Highly cited papers) و مقالات داغ (Hot papers) و نیز مقالات برتر (Top papers) از جمله شاخص های ارزیابی کیفی عملکرد یک کشور، دانشگاه و موسسه پژوهشی و یا پژوهشگر است.

وی ادامه داد: مقالات برتر (و یا یک درصد برتر) سهم مهمی از علم روز بوده که جهت توسعه علمی در سطح بین‌المللی را نشان می ­دهد و در واقع به دو دسته مقالات پر استناد و مقالات داغ تقسیم می­شود. طلایه داران علم مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس (ESI) معتبرترین مجلات بین‌المللی را به 22 رشته موضوعی تقسیم نموده و بر حسب تعداد استنادهای دریافت شده، مقالات پر استناد را معرفی می‌کنند. این شامل یک درصد از مقالات دنیا در طول 10 سال گذشته می شود، اما مقالات داغ، مقالات تنها یک دهم درصد از مقالات برتر در دو سال اخیر را تشکیل می‌دهند.

دهقانی اضافه کرد: باید در نظر داشت که انتشار این دسته از مقالات ساده نیست و هر مقاله برخی مواقع بیش از یکسال زمان می‌برد. آمار موجود در طلایه‌داران علم (ESI) حاکی از آن است که پژوهشگران کشور در چند سال اخیر با توجه و تأکید بر کیفیت توانسته‌اند سهم کشور از مقالات یک درصد برتر دنیا را به موازات رشد تولید علم کشور افزایش دهند.

وی تصریح کرد:  تعداد مقالات علمی پر استناد و داغ کشور در سال 2012 برابر با 107 مورد بود که در طول ۶ سال اخیر سیر صعودی داشته به طوری که در سال 2017 به 324 و در سال 2019 با افزیش بیش از 6 برابری نسبت به سال 2012 به 645 مورد رسیده است و  همچنین، سهم مقالات انتشر یافته در نشریات با ضریب تاثیر واقع شده در چارک اول (Q1) نسبت به کل مقالات در سال 2012 برابر با حدود 26 درصد بود که در سال 2017 به حدود 30 درصد و در سال 2019 به 32 درصد ارتقا یافته است.

سرپرست ISC اعلام کرد: بر اساس آخرین آمار مستخرج از ESI، سهم ایران در تولید علم برتر دنیا در هشت سال اخیر در حال افزایش بوده است و در حالی که در سال 2012 سهم ایران در این شاخص در دنیا برابر با هشت دهم درصد بود در سال 2017 به یک و ۹۵ درصد، در سال 2018 به ۲ و نیمدرصد و در سال 2019 به بیش از سه درصد رسیده است.

همانطور که در جدول نشان داده شده سهم ایران از کل تولید علم برتر در منطقه و کشورهای اسلامی در سال 2012 بیش از 20 درصد  بود که در سال 2019 در کشورهای منطقه حدود 35 درصد و در کشورهای اسلامی 32 درصد افزایش یافته است.