خبرگزاری شبستان، غدیر و مهدویت- آمنه مستقیمی: به مناسبت فرا رسیدن ایام ولادت باسعادت امام رضا(ع) و به منظور بررسی مهدویت و انتظار برای ظهور در کلام حضرت ثامن الحجج(ع) با حجت الاسلام «رضا اخوی»، کارشناس مذهبی، پژوهشگر اخلاق اجتماعی و نویسنده کتاب های تخصصی حوزه جوان و نوجوان و مولف کتاب «رواق های انتظار» گفتگویی داشته ایم که در ادامه مشروح بخش دوم و پایانی آن تقدیم حضورتان می شود:
بخش نخست این گفتگو را اینجا بخوانید.
در موضوع نشانه‌های ظهور که یکی از بحث برانگیزترین مباحث در مهدویت است، در آموزه های رضوی چه نکاتی وجود دارد؟
از مباحث مطرح شده در روایات امام رضا علیه‌السلام، اشاره به رخدادها، حوادث و نشانه‌های ظهور منجی موعود است. «أبي نصر» از امام رضا علیه‌السلام روايت كرده كه آن حضرت(ع) فرمود: «قَبْلَ هَذَا الْأَمْرِ السُّفْيَانِيُّ وَ الْيَمَانِيُّ وَ الْمَرْوَانِيُّ وَ شُعَيْبُ بْنُ صَالِحٍ فَكَيْفَ يَقُولُ هَذَا هَذَا؛ پيش از اين امر، سفياني و يماني و مرواني و شعيب بن صالح بايد ظاهر شوند، پس چگونه اين شخص (يعني محمّد بن ابراهيم معروف به ابن طباطبا) چنين ادّعا ميكند؟».
موضوع دیگری که در روایات رضوی علیه‌السلام به چشم می‌خورد، پرداختن به برخی جزئیات حوادث و اتفاقات هنگام ظهور، همانند ندای آسمانی، معرفی حضرت(عج) با نام، شنیدن و مطلع شدن تمام مردم دنیا از ظهور منجی، ظهور از کنار کعبه و نیز اشاره به آثار و دستاوردهای ظهور همانند عدالت‌ورزی و نیز امدادهای غیبی و ابزارهای در اختیار حضرتش، در دوران پس از ظهور است. همچنین گرد آمدن یاران خاص و عام در راستای قیام حضرت حجت(عج)، به همراه امدادهای غیبی خداوند و نیز نزول عیسی مسیح علیه‌السلام، از عناوینی است که در سخنان امام هشتم علیه‌السلام، برای یاری‌رساندن به قیام امام زمان علیه‌السلام بدان‌ها اشاره شده است.
برای نقش آفرینی در ظهور و آراستگی به صفات یاران امام مهدی عج در آموزه های رضوی چه مختصاتی تبیین شده است؟
انتظار و امید به آینده روشن، از اصول فکری و بنیادین عاشقان و محبان اهل‌بیت علیهم‌السلام و منتظران منجی موعود است. موضوع «انتظار فرج» و چشم‌به‌راه گشايش بودن، از دیگر موضوعاتی است که در كلام امام رضا علیه‌السلام بدان اشاره شده است. آن حضرت(عج) در روايات متعددي، به موضوع فضيلت انتظار فرج فرزندش امام مهدی علیه‌السلام اشاره كرده است.
امام رضا علیه‌السلام در جواب سؤالی که «حسن بن جهم» درباره فرج پرسیده بود، فرمود: «أَوَلَسْتَ تَعْلَمُ أَنَّ انْتِظَارَ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ؛ آيا مىدانى كه انتظار فرج [جزئی] از فرج است؟»
می‌گوید: جواب دادم: لَا أَدْرِي إِلَّا أَنْ تُعَلِّمَنِي؛ نمىدانم مگر اينكه شما به من بياموزيد.
حضرت فرمود: «نَعَمْ انْتِظَارُ الْفَرَجِ مِنَ الْفَرَجِ؛ آرى، انتظار فَرَج، جزئی از فَرَج و گشایش است».
ايشان در روايت زيباي دیگر، در تبیین فضيلت انتظار و ضرورت آمادگی برای دوران ظهور و یاری حضرت حجت(ع) فرمودند: «آيا هیچ‌یک از شما خوش ندارد كه در خانه خود بماند، نفقه خانواده‌اش را بپردازد و چشم‌به‌راه امر ما باشد؟ پس اگر در چنين حالي از دنيا برود، مانند كسي است كه به همراه رسول خدا صلی‌الله عليه و آله در [نبرد] بدر به شهادت رسيده است. اگر هم مرگ به سراغ او نيايد، مانند كسي است كه به همراه قائم ما و در خيمه او باشد».
در موضوع صبر بر انتظار و عدم تعجیل در آموزه های نورانی حضرت ثامن الحجج(ع) چه تصریحاتی وجود دارد؟
نکته قابل تأملی که امام رضا علیه‌السلام در باب فضيلت انتظار فرج بدان اشاره کرده‌اند، همراهی انتظار فرج با صبر و شکیبایی است. «احمد بن محمد» می‌گوید: از امام رضا علیه‌السلام شنيدم كه فرمود: «مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ؛ چقدر صبر پيشه گرفتن و انتظار فرج كشيدن نيكو است».
بعد در ادامه فرمودند: «أَما سَمِعتَ قَولَ العَبدِ الصّالِح: «وَ ارْتَقِبُوا إِنّي مَعَكُم رَقيبٌ» وَ «فَانتَظِروُا إِنّي مَعَكُمْ مِنَ المُنْتَظرِينَ»، فَعَلَيكُمْ بِالصَّبَرِ إِنّما يَجِيءُ الفَرَجُ عَلَي اليَأسِ وَ قَد كانَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُم أَصْبَرَ مِنْكُمْ؛ آيا سخن بنده صالح خدا [شعيب] را نشنيدي كه فرمود: «و انتظار بريد كه من [هم] با شما منتظرم» و «پس منتظر باشيد كه من [هم] با شما از منتظرانم». بر شما باد به بردباري؛ چون گشايش پس از نااميدي فرا می‌رسد و به تحقيق، كساني كه پيش از شما بودند، از شما بردبارتر بودند».
یعنی انتظار بدون عنصر شكیبایی و صبر در برابر مشكلات، پوسته‌ای بدون مغز و قالبی بی‌محتوا است. كسی كه منتظر تحقق یافتن هدف آرمانی خویش است، باید تا شكل گرفتن آرمان، پایداری و شكیبایی كند و تاب‌وتوان از دست ندهد و هر ناملایمی را در آن راه با بردباری بپذیرد. به همین جهت است که آن امام همام(ع) در جاي ديگر، به نقل از جدّ بزرگوار خود رسول اكرم صلی‌الله علیه و آله چنین می‌فرماید: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي اِنْتِظَارُ فَرَجِ اَللَّه؛ِ بهترين اعمال امّت من انتظار فرج از سوى خداى عزیز و جلیل است».
در آموزه های مهدوی امام رضا(ع) دعا و اعلان آمادگی برای یاری امام مهدی(عج) و زمینه سازی برای ظهور ایشان، چه جایگاه و تعریفی دارد؟
یکی از آموزه های رضوی به شیعیان، ادعیه امام رضا علیه‌السلام برای فرج و گشایش موانع ظهور آخرین حجّت الهی است که در واقع آموزش دعا به شیعیان است که دستاوردهای بسیاری برای آنان به همراه خواهد داشت. از جمله آنکه همین دعا کردن، به معنای انتظار مداوم و داشتن دغدغه ظهور دولت کریمه موعود است که باعث تقویت انگیزه و تلاش برای خودسازی و دگرسازی، اصلاح جامعه و کسب دیگر آمادگی‌ها می‌شود.
امام رضا علیه‌السلام نیز همین روش را به شیفتگان و مشتاقان دولت کریمه مهدوی آموزش دادند؛ از یک‌سو با عمل خودشان و دست گذاشتن روی سر و از سوی دیگر، با زبان مبارکشان در قنوت نماز جمعه و دعای هر روز برای ظهور، آن را آموزش دادند تا همه بدانند که یاد و نام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، نباید فراموش شود و همواره باید بر ذهن و زبان محبان و شیعیان زنده و جاری باشد.
در معارف رضوی چه آسیب هایی برای مهدویت و انتظار بیان شده است؟
با توجه به قطعی بودن دوران غیبت، امام رضا علیه‌السلام نيز چون ديگر اجداد طاهرينش(ع)، موضوع غيبت آخرين حجّت حق را پیش‌بینی و شيعيان را براي برخورد با اين پديده آماده كرده‌اند.
در يكي از رواياتي كه «حسن بن فَضّال» از آن حضرت(ع) نقل كرده است، در اين زمينه چنين می‌خوانیم: «كَأَنِّي بِالشِّيعَةِ عِنْدَ فَقْدِهِمُ اَلثَّالِثَ مِنْ وُلْدِي يَطْلُبُونَ اَلْمَرْعَى وَ لاَ يَجِدُونَهُ؛ گويا شيعه را ميبينم، آن زمان كه سومين نفر از فرزندانم را نمييابند(یعنی هنگام رحلت و شهادت امام حسن عسکری علیه‌السلام) و به دنبال پناهگاهي می‌گردند تا كسي امور آنان را به دست گيرد و شئونشان را تدبير نمايد، ولي او را نمييابند».
عرض كردم: چرا يَابنَ رسول‌اللَّه؟!
حضرت فرمودند: «زيرا امامشان غائب ميگردد».
آن حضرت در روايت ديگري به نقل از رسول گرامي اسلام(ص) به حیرت و سرگردانی شیعیان اشاره کرده و می‌فرماید: «هُوَ اَلطَّرِيدُ اَلشَّرِيدُ اَلْمَوْتُورُ بِأَبِيهِ وَ جَدِّهِ صَاحِبُ اَلْغَيْبَةِ يُقَالُ مَاتَ أَوْ هَلَكَ أَيَّ وَادٍ سَلَكَ؛ او رانده‌شده (دورافتاده)، بی‌خانمان و كسي است كه انتقام خون پدر و جدش گرفته نشده و صاحب غيبت است. گفته می‌شود: او مُرده يا هلاك شده است، در چه سرزميني سير می‌کند؟».
همچنين امام هشتم شيعيان(ع) در زمينه غيبت آخرين امام و تردیدهایی که درباره ولادت ایشان ایجاد می شود، به نقل از پدران بزرگوار خود، از رسول اكرم صلی‌الله عليه و آله چنين روايت می‌کند: «وَ اَلَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ بَشِيراً لَيَغِيبَنَّ اَلْقَائِمُ مِنْ وُلْدِي بِعَهْدٍ مَعْهُودٍ إِلَيْهِ مِنِّي حَتَّى يَقُولَ أَكْثَرُ اَلنَّاسِ مَا لِلَّهِ فِي آلِ مُحَمَّدٍ حَاجَةٌ وَ يَشُكُّ آخَرُونَ فِي وِلاَدَتِهِ؛ سوگند به آنکه مرا به‌حق به‌عنوان بشارت‌دهنده برگزيد، [امام] قائم از فرزندان من، بر اساس پيماني كه از جانب من بر عهده اوست، از دیده‌ها پنهان می‌شود تا آنجا كه بيشتر مردم می‌گویند: خدا نيازي به خاندان محمد ندارد. گروهي ديگر در ولادت او شك می‌کنند».
در مسئله توقیت (تعیین وقت برای ظهور) به عنوان یکی از آفات جدی انتظار امام رضا(ع) چه تصریحاتی و روشنگری هایی دارند؟
یکی دیگر از آسیب هایی که در موضوع مهدویت در کلام امام رضا علیه‌السلام تبلور یافته، این است که آن حضرت(ع) امر ظهور را غیرمنتظره و ناگهانی و آگاهی از زمان ظهور را ویژه خداوند متعال می‌داند و می‌فرماید: «وَ أَمَّا مَتَى فَإِخْبَارٌ عَنِ اَلْوَقْتِ وَ لَقَدْ حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَنَّ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قِيلَ لَهُ يَا رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مَتَى يَخْرُجُ اَلْقَائِمُ مِنْ ذُرِّيَّتِكَ فَقَالَ مَثَلُهُ مَثَلُ اَلسَّاعَةِ لا يُجَلِّيها لِوَقْتِهَا إِلاّ هُوَ ثَقُلَتْ فِي اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ لا تَأْتِيكُمْ إِلاّ بَغْتَةً؛ و امّا كي و در چه وقت اين واقعه روي خواهد داد؟ اين مانند خبر دادن از وقت قيامت است، و پدرم براي من از پدرش از اجداد بزرگوارش حديث كرد كه به رسول خدا(ص) گفتند: يا رسول اللَّه چه وقت قائمي كه از ذرّيّه شماست خروج ميكند؟ فرمود: مثل آن مثل ساعت قيامت است كه آشكار نكند آن را مگر خداوند، بسيار گران است آن بر اهل آسمان‌ها و اهل زمين، نميآيد آن مگر ناگهان».
يعني همان‌طور كه قيامت وقتش براي اَحَدي معلوم نيست، زمان ظهور نيز برای كسي معلوم نخواهد بود.
جالب آنکه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز علم به زمان ظهور را نزد خداوند متعال دانستند و در ضمن توقیعی این‌گونه پاسخ دادند: «وَ أَمَّا ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنَّهُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ وَ كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ؛ و اما ظهور فرج همانا در اختیار خداوند متعال است و تعیین‌کنندگان وقت، دروغ گفتند».
این گفتگو را با شعری از امام راحل به پایان می بریم که فرمودند:
غم مخور ایام هجران رو به پایان می‌رود این خماری از سر ما می‌گساران می‌رود
پرده را از روی ماه خویش بالا می‌زند غمزه را سر می‌دهد، غم از دل و جان می‌رود
بلبل اندر شاخسار گل هویدا می‌شود زاغ با صد شرمساری از گلستان می‌رود
محفل از نور رخ او نورافشان می‌شود هرچه غیر از ذكر یار، از یاد رندان می‌رود
نظر شما