آداب و سنن گلستانی ها برای ابراز ارادت به امام مهربانی ها

خبرگزاری شبستان -گرگان؛ ارادت و دلدادگی گلستانی ها به امام رضا(علیه السلام) ریشه ای عمیق در دل تاریخ دارد زیرا هم خود به زیارت آن امام عظیم الشان می روند و هم همه ساله پذیرای میلیون ها مسافری هستند که از خطه سرسبز شمال عبور می کنند و به پابوس علی بن موسی الرضا (علیه السلام) مشرف می شوند.

 

حضور امامزادگان بی شمار در این منطقه که تعداد زیادی از آنها منتسب به امام مهربانی ها هستند نیز عامل دیگری از ارادت و دلدادگی مردم گلستان به اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) است.

 

از سوی دیگر اقوام و طوایف زیادی در استان وجود دارند که برادرانه با هم زندگی می کنند، این امر باعث شده که این منطقه به عنوان «استان وحدت» شهرت پیدا کند.

 

یکی از عوامل اصلی این وحدت ارادت همه این اقوام به اهل بیت رسول الله و بارگاه قدس رضوی است لذا نگارستان ایران، بستانی از مهرورزی به خاندان رسول الله است، به طوری که اقوام ترکمن امام رضا (علیه السلام) را «قزل امام» یا امام طلائی می نامند و اعتقاد زیادی به آن دارند.

 

«غلامرضا خارکوهی»، نویسنده و تاریخ نگار برجسته گلستانی ما را می تواند بیشتر با آداب و سنن مردم این استان برای ابراز محبت و دلدادگی به امام مهربانی ها آشنا کند.

 

*از زیارت و پابوسی حرم رضوی مردم این منطقه برایمان بگویید؟

مسافران رضوی از دیرباز به دو شکل یا به صورت خانوادگی و یا به صورت هیئتی و جمعی به حرم رضوی در شهر مشهد مُشرف می شوند آنها که دسته جمعی سفر می کنند سفرشان همراه با چاوشی و مراسم مداحی آغاز می شود و در برگشت نیز با برپایی مراسمی زیارت خود ارج می نهند البته در طول مدت سفر مردم محل منتظر برگشت زائران هستند و با برگشت زائران رضوی با چاوشی و مداحی  به استقبال آنها می روند.

 

یکی از رسوماتی که از گذشته وجود داشت این است که مردم به منازل و دیدن زائران رضوی که از این سفر معنوی مشرف شدند می روند و از نخود و کشمش یا مُهر و تسبیح که به عنوان سوغات سفر مشهد توسط زائران آورده می شود به عنوان تبرک می گیرند.

 

مردم گلستان علاقه زیادی به امام رضا (علیه السلام) دارند، به طوری که برخی از گلستانی ها در مشهد خانه شخصی خریداری کرده اند تا سالی چند بار به زیارت آن امام هُمام بروند.

 

برخی گلستانی ها نیز در مشهد زائرسرایی در قالب ساختمان یا حسینیه ساختند و پذیرای هیئت های خود در مشهد مقدس هستند.

 

*پخت «آش پشت پا» نیز برای زائران رضوی در این منطقه مرسوم است. در این خصوص بفرمایید؟

گلستانی ها که به مشهد مقدس مشرف می شوند گاهی بستگانشان برای سلامتی آنها آش نذری یا «آش پشت پا» می پزند که معمولا «آش رشته» است و بین همسایه ها و بستگان توزیع می شود.

 

خانواده ها با پخت این آش باعث می شوند که مردم بیشتر به یاد امام رضا (علیه السلام) بیفتند و از سوی دیگر دعای خیر و آرزوی قبولی زیارت و بازگشت توأم با سلامتی برایشان داشته باشند.

 

*در ادعیه و نماز مردم گلستان چطور به امام رضا (علیه السلام) ابراز محبت می کنند؟

مردم استان گلستان هر روز بعد از هر نماز واجب به سوی حرم رضوی ایستاده و به امام هشتم سلام می دهند، به این شکل که هر روز حداقل در سه نوبت صبح و ظهر و مغرب پس از پایان نمازهای واجب یومیه، مردم به صورت فردی یا جمعی در منزل یا مسجد ابتدا رو به کربلای معلی و بارگاه امام حسین (علیه السلام)، سپس رو به حرم امام رضا(علیه السلام) و پس از آن رو به سمت مکه مکرمه به امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) سلام می دهند. علاوه بر این گلستانی ها مثل سایر مردم ایران دعاها و زیارت نامه های امام رضا(علیه السلام) را در ایام مختلف مذهبی قرائت می کنند، به ویژه در ایام تولد و شهادت، زیارت امام رضا(علیه السلام) و ادعیه و احادیث منسوب او بیشتر رایج است.

 

*پیشوند «مشهدی» نیز در این منطقه از کجا آمده است؟

در قدیم هر کس زائر امام رضا (علیه السلام) می شد و  از این زیارت بر می گشت پیشوند «مشهدی» به ابتدای نامش توسط اهل محل افزوده می شد، مثلاً اگر نامش «علی» بود مردم او را «مشهدی علی» خطاب می کردند. مثل پیشوند «کربلایی» که برای کسانی که از سفر معنوی کربلای معلی بر می گشتند رایج است. یا کسانی که از حج بر می گشتند پیشوند «حاجی» به ابتدای نامشان افزوده می شد، البته متاسفانه این پیشوندها در سال های اخیر کمرنگ شده است.

 

*در مناسبت ها و هیئت های مذهبی چگونه نام امام رضا (علیه السلام) زنده می شود؟

بسیاری از هیئت های مذهبی گلستان مُزین به نام امام رضا(علیه السلام) است علاوه بر این تقریباً روی پرچم همه هیئت های مذهبی عبارت اهدایی از آستان قدس رضوی درج شده است که این موضوع مردم را بیشتر به یاد این امام هُمام می اندازد. مخصوصا که در هنگام دسته روی های محرم و صفر این پرچم در جلوی دسته های سینه زنی و زنجیر زنی قرار می گیرد.

 

*لطفا ازجلوه های ارادت مردم گلستان به امام رضا (علیه السلام) بیشتر بگویید؟

در استان گلستان محله‌ای به نام «سبزه مشهد» وجود دارد که یکی از محلات قدیمی شهر گرگان و استرآباد سابق است و احتمالاً لفظ «مشهد» به خاطره ارادت به امام رضا (علیه السلام)، در قدیم به روی این محل نامگذاری شده و این مهم جلوه دیگری از  ارادت مردم گرگان به این امام همام است.

 

همچنین در دوره هشت سال دفاع مقدس اسرای عراقی که در اردوگاه های ایران نگهداری می شدند و از همکاری با صدام ابراز ندامت می کردند و اکثرشان شیعه و ارادتمند اهل بیت پیامبر (علیه السلام) بودند، برخی از آنها را به مشهد مقدس برای زیارت می بردند و این برنامه تاثیر معنوی و فرهنگی زیادی روی اسرای عراقی داشت.

 

در آن زمان در گرگان حدود چهار هزار اسیر عراقی نگهداری می شدند که برخی از آنها توبه کرده بودند و این اسرا در نماز جمعه حضور پیدا می کردند و گاهی نیز شاید به حرم امام رضا (علیه السلام) هم مشرف می شدند.

 

*ابراز محبت گلستانی ها با شعار نویسی بر روی خودروها

صاحبان دُرشکه ها در قدیم و مالکان ماشین ها در دوره جدید، به خاطر ارادت به امام رضا(علیه السلام) روی بدنه مرکب خود اقدام به نوشتن شعارهایی مثل «یا ضامن آهو»، «یا ثامن الحج»، «یا سلطان خراسان» و «یا علی بن موسی الرضا» می کردند این امر مخصوصا روی پیشانی کامیون‌ها بسیار مرسوم است.

 

*زیارت های گروهی با پای پیاده از گلستان به حرم رضوی

از قدیم رایج است که در طول سال برخی از هیئت ها و گروه های مردمی با پای پیاده به حرم امام رضا (علیه السلام) مُشرف می شدند که نمونه بارز آن مرحوم آیت الله «سید حبیب الله طاهری گرگانی» است که در طول زندگی خود 17 بار با پای پیاده از گرگان به مشهد مقدس رفتند. این عالم ربانی به اتفاق همراهان چندین روز در راه بودند.

 

همچنین سازمان فرهنگی- ورزشی شهرداری گرگان در سال های اخیر برنامه ای را برای روز 5 آذر که سالروز قیام مردم گرگان و روز ملی گرگان است به اجرا در آورده است که در این روز هیئتی از دوچرخه سواران گرگانی به مشهد مقدس مشرف می شوند و سلام گرگانی ها و مخصوصا شهدای این روز را به بارگاه قدس رضوی می رسانند.

 

ضمن آنکه منشاء قیام 5 آذر سال 57 گرگان به خاطر دفاع از حُرمت امام رضا (علیه السلام) و ارادت به آن امام عظیم الشأن است چرا که سال 57 در این روز مردم گرگان برای دفاع از حرم آن امام هُمام به خیابان آمدند و دست به قیام زدند اما توسط ماموران رژیم پهلوی به خاک و خون کشیده شدند و در این حادثه تاریخی بیش از 200 نفر شهید و مصدم شدند.

 

*آداب و رسوم مردم گلستان چقدر با امام رضا (علیه السلام) عجین شده است؟

یکی از آداب و رسوم گلستانی ها این است که  عروس و دامادها ماه عسل به مشهد مقدس می روند و زندگی خود را با عرض ارادت به امام هشتم آغاز می کنند تا احساس خوشبختی بیشتری داشته باشند و از فرهنگ رضوی و اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) در طول زندگی مشترک دور نشوند.

 

از طرف دیگر سوغات مشهد مقدس معروف است، مهمترین سوغات زائران رضوی نخود و کشمش است، البته هرکس به اندازه توان و سلیقه خود چیزهای دیگر به عنوان سوغات از مشهد مقدس به همراه می آورد اما به طور کلی ارزش این سوغاتی ها نه به خاطر جنسیت آن، بلکه به خاطر متبرک بودن آن است مخصوصا خوردن نخود و کشمش مشهد که طرفداران زیاد و محبوبیت و لذت خاصی دارد.

 

مردم استان گلستان چون اعتقاد خاصی به امام رضا (علیه السلام) دارند برای درمان بیماران صعب العلاج نذر زیارت می کنند و حتی برخی بیماران در پنجره فولاد امام رضا (علیه السلام) دخیل می شوند به طوری که تعداد زیادی از بیماران گلستانی به واسطه کرامت امام رضا (علیه السلام) از مشکلات بیماری و یا اقتصادی رها شده و حاجت روا شده اند.

 

 فرهنگ گلستانی ها این است که هنگام سختی ها دست نیاز خود را به سمت امام رضا (علیه السلام) دراز می کنند و از او شفای درد و یا طلب حاجت می طلبند.

 

گاهی مردم به خاطر اعتقاد محکمی که به امام رضا (علیه السلام) دارند برای اثبات یک موضوع به نام آن حضرت قسم یاد می کنند تا حقانیت حرف خود را به اثبات برسانند و یا حرف خود را مشروعیت ببخشند.

 

یکی دیگر از تجلیات فرهنگ رضوی این است که برخی از گلستانی ها به صورت داوطلبانه خادم امام رضا (علیه السلام)  می شوند و در سال چند روز و به صورت رایگان در حرم رضوی خدمت می کنند.

 

حتی در قدیم برخی از خانواده ها، بچه های نوزاد خود را بر روی دست می گرفتند و با یک دست بازو و با یک دست کف زیر پای نوزاد را گرفته و نگاه می داشتند و با لبخند می گفتند: «مشهد بریم، مشهد بریم"»، اگر نوزاد پای خود را بلند می کرد فریاد خوشحالی سر می دادند و می گفتند، به زودی زیارت امام رضا (علیه السلام) نصیبمان خواهد شد. چون بلند کردن پای نوزاد را توفیق زیارت رضوی می دانستند و این یکی از جلوه های فولکلوریک مردم استان گلستان است.

 

*ابراز ارادت اقوام ترکمن به امام رضا (ع) چگونه است؟

اقوام ترکمن که برادران اهل تسنن ما هستند به امام رضا (علیه السلام) علاقه زیادی دارند به همین جهت هر سال تعداد زیادی از ترکمن ها اعم از زن و مرد به زیارت این امام هُمام می روند، به طوری که یکی از اماکن مقدسه و مهم معنوی ترکمن ها حرم رضوی شده است. از این رو شاهد هستیم که اقوام ترکمن امام رضا (علیه السلام) را «قزل امام« یا امام طلائی می نامند.

 

از دیرباز این علاقه در میان ترکمن ها وجود داشته است چنان که مختوم قلی فراغی شاعر معروف ترکمن در یکی از اشعار خود از امام رضا (علیه السلام) طلب مغفرت و بخشش می کند.

 

حتی در میان برادران و خواهران ترکمن اسامی منسوب به امام رضا(علیه السلام) رایج است. مثلا در بین پسران ترکمن نام «رضا»، یا «ماشاد»، یا «ماشدی»، یا «ماشاد قلی» به معنی غلام رضا و عبدالرضا و نیز نام های «مشهد آقا»، «مشهد بِردی» و «مشهد دُوری» و «مشهد قلیچ» دیده می شود که همه این اسامی یاد آور «مشهدالرضا» و ارادت به آن امام هُمام است.

 

 برای دختران ترکمن هم نام هایی مثل «ماشاد بی بی» به معنی کنیز امام رضا، یا «ماشاد بیکه» به معنی بیگم رضا، یا «ماشاد گُل«به معنی گُلِ امام رضا یا «ماشاد گؤزل» به معنی زیبای امام رضا دیده می شود.

 

علاوه بر این بسیاری از زوج های جوان ترکمن ماه عسل زندگی خود را به شهر مشهد می روند و به امام رضا (علیه السلام) عرض ارادت و از او تقاضای خوشبختی و سعادت می کنند.

 

همچنین برخی از بیماران ترکمن را به مرقد مطهر امام رضا(علیه السلام) می برند و از او طلب حاجت و شفا می کنند. برادر یکی از دوستانم که ترکمن است چون بچه دار نمی شد، به زیارت امام رضا (علیه السلام) رفت و از این امام همام برای فرزندار شدن خود دست به دعا برداشت خوشبختانه با عنایت آن امام هُمام این برادر ترکمن صاحب پسری دوست داشتنی شد و نامش را «رضا» گذاشتند.

 

*تهیه کفن متبرک به ضریح امام رضا (علیه السلام)

یکی دیگر از موضوعات رایج در فرهنگ گلستانی ها این است که برخی از خانواده ها کفن تهیه می کنند و به ضریح امام رضا (علیه السلام) تبرک می کنند تا روزی که از دنیا رفتند با آن کفن تدفین شوند.

 

البته برخی نیز کفن خود را به ضریح امام حسین (علیه السلام) متبرک می کنند و این نشانه علاقه مندی به اهل بیت رسول خدا است حتی در گذشته برخی از افراد قبل از مرگ وصیت می کردند وقتی از دنیا رفتند در مشهد مقدس دفن شوند و لذا تعدادی از گلستانی ها در اطراف حرم رضوی دفن هستند.

 

*اهدای کتاب و اشیای تاریخی و گران بها به آستان قدس رضوی

یکی از فرهنگ های رایج در گلستان اهدای کتاب و سند به کتابخانه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی مشهد مقدس است در این راستا برخی از افراد کتاب هایی که خود نوشتند و یا کتاب های خطی را که از اجداد خود به ارث بردند به مرکز اسناد آستان قدس رضوی اهدا می کنند.

 

حتی برخی از افراد نشریات و اسناد خود را در اختیار این مرکز قرار می دهند و این مهم باعث غنی شدن تاریخ کشور ما می شود و هم اینکه پژوهشگران ارتباط بیشتری با حرم رضوی پیدا می کنند.

 

بنده نیز این کار را در سال های اخیر انجام دادم و برخی از کتاب ها و «نشریه انقلاب» را که خود مولف و صاحب امتیاز آن هستم به این مرکز اهدا کردم، حتی تعداد زیادی از اسناد شخصی خودم را هم به این دفتر تقدیم کردم.

 

البته چند سال پیش، آستان قدس از مطبوعات محلی استان گلستان درخواست کرده بود که یک نسخه نشریات خود را برای آرشیو حرم رضوی ارسال کنند و بنده «نشریه انقلاب» را به طور کامل اهدا کردم.

 

ضمنا مرکز اسناد و کتابخانه آستان قدس رضوی یکی از غنی‌ترین مراکز پژوهشی و آرشیوها در دنیا به شمار می رود و این از برکات فرهنگی و علمی وجود مقدس امام رضا(علیه السلام) است.