به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «نقاره زنی» یکی از سنت های کهن ایران است که از گذشته های دور و از در دوران باستان در کشور رواج داشته است و کابردی های مثل اعلام ماه، اعلام جنگ و اطلاع رسانی اتفاقات ناگوار و یا آمدن حکام به ولایات و... داشته است؛ با ورد اسلام به ایران نیز نقاره زنی با همین استفاده ها در مناطق ایران رواج داشته است، سازهایی مثل کرنا و نقاره از دیرباز و پیش از اسلام هم در خراسان وجود داشته است، اما در آن زمان بیشتر از این سازها استفاده جنگی می شده است؛ بر اساس تحقیقات محمدحسن خان صنایع الدوله (اعتماد السلطنه) در کتاب «مطلع الشمس» نخستین کسی که استفاده از نقاره زنی در کنار حرم امام رضا (ع) را در مشهد راه اندازی کرد «بابربن سنقر» در دوره تیموریان بود. با «هوشنگ جاوید» یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران موسیقی نواحی و بنیانگذار جشنواره‌های مختلف موسیقی نواحی و آیینی در ایران درباره تاریخچه «نقاره زنی در ایران و نقاره زنی در کنار حرم رضوی به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:
سابقه نقاره زنی در ایران به چه دورانی باز می گردد یا نقاره زنی از چه زمانی در فلات ایران مرسوم بوده است؟
آیین «نقاره زنی» از دوران پیش از اسلام در ایران رواج داشته است و برای چند مسئله به کار برده می شده است، یکی از کاربردهایی نقاره زنی برای اعلام ماه بوده است، چون در گذشته سواد در بین مردم کم بود و مردم روزهای تقویمی را نمی دانستند و نمی دانستند که ماه کی تمام می شود نقاره زنی می کردند یعنی آغاز هر ماه نقاره زنی می کردند، به این مهم فردوسی در شاهنامه نیز اشاره می کند. مورد دوم استفاده از نقاره در هنگام رزم ها بوده است که در هر صحنه از جنگ ریتم های مختلفی داشته است که متناسب با آن نقاره نواخته می شده و رزمنده ها خود را با آن تنظیم می کردند. استفاده دیگر از نقاره برای اعلام خبرهایی مثل حمله دشمن، اتفاقات ناگوار یا اتفاقات آمدن شخصی از حکام دولتی و امیران به ولایات بوده که با نواختن طبل و نقاره مردم را خبر می دادند.
شرایط نقاره زنی در دوره پس از ورود اسلام چگونه بوده است؟
در دوره پس از اسلام نقاره زنی دارای شرایط خاصی می شود، همه حاکمان نمی توانستند در سرزمین شان نقاره زنی داشته باشند، حکم نقاره زنی به آنها تفویض می شده است، این گونه نبوده است که هر کسی چند بار بتواند نقاره زن داشته باشد و در چند نوبت نقاره زنی کنند؛ یعنی بسته به گستردگی حکومت اختیاری که به حاکم داده می شده است شکل نقاره زنی هم متفاوت بوده است. در این حکم تعداد نفراتی که طبل می زدند و میزان سازها را هم به اضافه علم مشخص می کردند که سه نفر طبل نواز در سه نوبت می توانند نقاره زنی کنند؛ تخطی از این حکم باعث می شده است که به خلیفه اعلام کنند که فلان حاکم تخطی کرده است وخلیفه حاکم را برکنار می کرد.
پس نقار خانه ها در حکومت های ایران نقش کلیدی داشته است؟
نقاره خانه در واقع حکومتی بودند؛ هر دشمنی که به ایران حمله می کرد یا هر کس که علیه حاکم وقت می شورید و می آمد که دولت را سرنگون کند اولین کاری که می کرد این بود نقاره خانه را از کار می انداختند و بعد وارد شهر می شدند، چون در غیر این صورت نقاره چی ها به مردم خبر می دادند که اتفاقی افتاده است، این شیوه تا دوره صفوی هم به این شکل رواج داشته است، قاعده هم بر این بود که نقاره خانه های حکومت بر سر دروازه های شهر و یا عمارت های حکومتی نصب می شدند.
راه اندازی نقاره خانه ها در جوار بارگاه امام رضا (ع) به چه زمانی باز می گردد و چه کسی این نقاره خانه را آنجا راه اندازی کرد؟
اما حکایت نقاره خانه امام رضا (ع) چیز دیگری است، یک پادشاه ازبک بنام «بابربن سنقر» در دوره تیموریان به خراسان حمله کرده بود و وقتی به مشهد رسید دچار یک بیماری حاصل از می خواری می شود، هر چقدر مداوایش می کنند بیماری اش خوب نمی شود و یکی از این پزشکان مشهد می گوید ما دارو را به شما می دهیم ولی اصل این است ما «امام رضا» را اینجا داریم باید بروید به این امام متوسل شوید و چهل روز در اینجا ساکن شوید و دخیل ببندید. این فرد می رود و چهل روز در کنار حرم امام رضا(ع)اعتکاف می کند و بیماری اش برطرف می شود. وقتی که بیماری اش خوب می شود، دستور می دهد که اعتقاد آوردم و باید نقاره خانه حکومتی را به جای ساخت بر دروازه مشهد به بارگاه امام رضا منتقل کنید و در همین زمان دستور گسترش حرم امام رضا را می دهد و برای همه کسانی که به عنوان نقاره زن و خدمه آنجا کار می کنند، حقوق تعیین می کند.
این ها را محمدحسن خان صنیع الدوله در کتاب «مطلع الشمس» نوشته است؟
صنیع الدوله در دوران قاجار می زیسته و اینها را در کتاب «مطلع الشمس» نوشته است، در جایی از این کتاب نوشته شده عنوان مشهد مقدس را بابر بن سنقر به شهر مشهد داده است و تا پیش از این کسی به مشهد عنوان مقدس نمی داده است.
نظر شما