موسیقی رمضان تنها وجه اعلانی ندارد

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، موسیقی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین لحن‌ها و آوازهای مذهبی ماه رمضان به شمار می‌آید؛ موسیقی ماه  رمضان انواع دعاها، ندبه‌ها و استغاثه‌ها، دعاهای افطاری، سحری، دعاهای گشودن روزه، تلاوت قرآن در قالب مراسم ختم قرآن و مناجات و سحرخوانی‌های را شامل می شود و این موسیقی در هر منطقه از ایران رنگ بو و حال و هوای خاص خود را دارد، آئین های موسیقی ماه رمضان  در مناطق مختلف ایران را با « فواد توحیدی» نوازنده، آهنگساز، مدرس موسیقی و پژوهشگر موسیقی نواحی به گفتگو نشسته ایم که در زیر می آید:

ضرورت حفظ و نگهداری موسیقی ماه رمضان به عنوان یکی از ریشه دارترین موسیقی های دینی و مذهبی چیست؟

به نظرم اگر بخواهیم این نوع موسیقی را حفظ کنیم کار عبثی است، چون شرایط عوض شده و مردم از طریق رادیو و دیگر وسایل ارتباط جمعی بیدار می شوند،  در گذشته در ماه مبارک رمضان مردم را  با دهل و نقاره و چلیک و سفیدمهره بیدار می کردند  اما امروز شرایط  زندگی تغییر و به تبع آن نوع سلیقه مردم هم عوض شده است و دیگر «نقاره زنی» و «سفید مهره نوازی» و چلیک نوازی به شکوه گذشته انجام نمی شود الان وقتی طرف ساعت اش را کوک می کند  ضرورتی ندارد یکی با حلبی یا نقاره و یا سفیدمهره و دهل بیدارش کند،  نکته ای که باید به آن اشاره کنم این است که موسیقی رمضان تنها سازهای اعلان نیست و شامل آوازهای مخصوص و حتی قنبرخوانی هم می شود، این نکته هم قابل ذکر است که در استان کرمان کلی ساز اعلان داشتیم که امروزه کمتر استفاده می شود اما در برخی روستاهای کرمان در سحرها هنوز سفید مهره می زنند یا در شهداد هنوز نقاره می زنند.

آیا موسیقی رمضان تنها موسیقی اعلان است؟

موسیقی رمضان تنها شامل موسیقی اعلان نمی شود، یک سری آوازها داریم که سحری خوانی مخصوص ماه رمضان است و در نقاط مختلف مبتنی بر فواصل موسیقایی، گردش ملودیک و با گویش اشعار خاصی اجرا می شود، برای مثال سحری خوانی  در قلعه گنج با سحری خوانی  در زرند خیلی تفاوت دارد، یعنی در لحن خواندن  متفاوت هستند یعنی در نوع مقام  که همان فواصل موسیقیایی ست فرق دارند

موسیقی رمضان جزو موسیقی مقامی است؟

نمی شود گفت، بیشتر آداب و رسوم مذهبی از دوره صفوی شروع شد. در دوره قاجار که موسیقی ایرانی موسیقی ردیف دستگاهی شد، افرادی بودند که مبتنی بر موسیقی ردیف دستگاهی ایران آوازهای مذهبی  را اجرا می کردند و اشاعه می دادند و این مساله باعث شد بیشتر این آوازها جوهره موسیقی ردیفی داشته باشند تا مقامی و نواحی.

اغلب قطعاتی که در موسیقی رمضان اجرا می شود، بدون ساز است. تنها سازهایی که استفاده می شود، نی و دهل است؟

نی در گذشته بود، الان با  سازهای ترومپت و کلارینت و ساکسیفون اجرا می کنند، متاسفانه در گذشته نی و سرنا بود الان سازهای چوبی و برنجی که غربی هستند، همنوازی را انجام می دهند. یک اتفاق دیگر هم که افتاده در دوره پهلوی که رادیو راه افتاد، اینها از طریق رادیو آوازها را به گوش همه می رساندند یعنی یکسری افراد بودند که آنها را به رادیو دعوت می کردند و آنها مبتنی بر موسیقی ردیف دستگاهی و مواردی مقام های عربی و مقام های قرآنی  را اجرا می کردند و این اجرا در تمام نقاط ایران پخش می شده و خوانندگان محلی از اینها تقلید می کردند، البته این کار باعث شد خیلی از لحن های محلی به فراموشی سپرده شود.

مقام های قرآنی  که به آنها اشاره کردید شامل ه مقام هایی است؟

هفت مقام قرآنی داریم شامل رست، بیات، سه گاه،حجاز،نهاوند، عجم و صبا . البته مقام های قرآنی  ریشه ایرانی دارند، چون ما در اسلام سنت قرائت نداشتیم و لحن از طریق ایران و در مرحله بعدی مصر و آناتولی وارد دنیای اسلام شد هنوز بعضی از کشورهای اسلامی حتی اذان شان را بدون لحن می خوانند.

موسیقی رمضان در هر شهر و منطقه ای متفاوت است، در استان کرمان چگونه است؟

«امامزاده زید»، شهداد قدیمی ترین جای نقاره نوازی در ایران است، یعنی از دوره صفوی تا امروز نقاری نوازی یا همان« نوبت نوازی» مرسوم است. البته این سنت موسیقیایی در نایین و  حرم امام رضا  و شاه چراغ شیراز و  نواحی دیگر هم مرسوم است. در شهر کرمان دو نقطه نقاره نوازی داشتیم و 50-60 سال است که این رسم  از بین رفته است البته هیچ رسم یا آئینی را نمی شود به زور نگه داشت.شرایط زندگی و باورها در ماندگاری رسوم عامل اصلی ست.

سفید مهره چگونه سازی است و از چه زمانی وارد ایران شده است و چه کاربردی دارد؟

سفید مهره یک ساز صدفی شکل است از جنس نوعی گوش ماهی. در آن یک زایده ایجاد می کنند و می شود یک ساز بادی مطلق،یعنی هیچ انگشت گذاری بر روی آن انجام می شود. این ساز از دوره صفوی به ایران  وارد می شود یعنی همان زمان در حدود 6 هزار ساز سفید مهره وارد ایران می شود این سازدر ایران نام های مختلفی مثل (بوق صدفی)  هم دارد. این ساز، ساز اعلان ماه رمضان هم بوده است، این ساز حتی در قلعه های استان کرمان زمانی که راهزنان حمله می کردند توسط دیده بان قلعه نواخته می شده است تا مردم  وارد قلعه شوند و دروازه قلعه بسته شود.حتی در حمام ها موقع تعویض شیفت سفید مهره می نواختند.