خبرگزاری شبستان - جهرم: «مساجد» هویت تاریخی هر شهر بوده و مهمترین و اساسی ترین عناصر تشکیل دهنده در توسعه شهرها، بناهای اسلامی به ویژه مساجد هستند. نقش ویژه مساجد در توسعه شهرها غیر قابل انکار بوده و به نوعی سمبل هویت اسلامی در هر منطقه محسوب می شوند. چنانچه بخواهیم به هویت تاریخی یک شهر پی برده و معیاری برای تشخیص پیشینه آن شهر بدانیم، در گام نخست بناهای تاریخی و به تبع آن معماری اسلامی که منحصر به مساجد است، می توانند تعیین کننده پژوهش مان باشد. «جهرم» نیز از شهرهای تاریخی و کهن استان فارس است که «فردوسی» شاعر بزرگ ایران زمین بیش از 10 بار در «شاهنامه» از آن یاد کرده که نشان از تاریخ کهن و اصالت این شهر است. بناهای تاریخی این شهر از جمله زیرساخت های توسعه و سمبل هویت اسلامی بوده که نمونه آن «مسجد و مدرسه خان» است که به این شهر هویتی اصیل بخشیده است. با «مازیار الطافی» مدیرعامل انجمن «بچه های شهر باربد» و عضو هیئت رئیسه شورای هماهنگی سازمان مردم نهاد میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور همراه شدیم تا درباره این بنای تاریخی برایمان بگوید. شما را به مطالعه این گفتگو دعوت می کنیم.
مسجد خان یا زمانیه از جمله با قدمت ترین اثر معنوی جهرم است؛ در مورد این بنای تاریخی برایمان بگویید؟
مسجد «خان» از بناهای دوره «صفویه» است که در غرب شهر جهرم و در خیابان «عبرت» قرار گرفته است. ساختمان آجری این مسجد که در کنار ساختمان مدرسه خان واقع شده است، بر اساس سنگ نوشته در ورودی، از آثار ساخته شده در دوره شاه «سلیمان دوم صفوی» است که توسط «حاجی سلیمان بیگ ذوالقدر جهرمی» ساخته شده که ساختمان مسجد شامل شبستانی ساده با طاق‌های متعدد است که فاقد تزیینات و کاشی‌کاری بوده و در انتهای مسجد حیاطی با یک حوض در وسط آن موجود است.
در مورد سبک معماری مسجد بگویید؟
بر اساس پژوهش ها، فضای مسجد از ۶ بخش سردر، فضای ورودی، راهروها، گنبدخانه، حیاط و ایوان تشکیل شده است. سازه این مسجد از نوع طاق و قوس بوده و در آن از انواع پوشش های چهاربخش، کلنبو و کجاوه، قوس های هفت تند و کند، سه بخشی تند و کند و شبدری پاتوپا استفاده شده است.
مصالح به کار برده شده در این مسجد از نوع پی، سنگ لاشه و گچ، کف سازی های فضاهای داخلی موزاییک، ازاره های فضای داخلی موزاییک و حیاط از سنگ، پوشش دیوارها از آجر و گچ و پوشش بام از کاهگل است.
این بنا در فهرست آثار ملی ثبت شده است؟ چه اقدامات مرمتی بعد از ثبت شدن این اثر انجام شده است؟
بله. بنای تاریخی «مسجد خان» جهرم با شماره ۹۶۰ در تاریخ پنجم دی ماه در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این مسجد تا کنون چندین بار مورد مرمت قرار گرفته است. آخرین مرمت مربوط به سال 97 است که به علت غیر اصولی بودن آن یک بار تعطیل و مجددا شروع به مرمت می شود. همچنین سازمان میراث فرهنگی وقت چند طرح و گزارش مرمتی در سال های ۸۵، ۸۷ و ۸۹ از این بنا تهیه کرده است.
در کنار این بنا مدرسه علمیه هم قرار دارد دلیل قرار گرفتن مدرسه و مسجد در کنار هم چه بوده است؟
این گونه بناها که مسجد و مدرسه کنار یکدیگر ساخته شده در دوره صفویه در ایران رونق گرفته است.
دین اسلام بر دانش اندوزی تاکید فراوانی دارد بر اساس فرموده پیامبر اسلام (ص): «قلم دانشمندان از خون شهیدان برتر است». مسلمانان نیز بر اساس آموزه های دینی به فراگیری دانش می پرداختند بنابرین در اسلام میان دین و دانش، پیوستگی و رابطه ای مستقیم پدید آمد و مکانی یکسان برای آموزش و تبلیغ دین ایجاد شد.
ویژگی های منحصر به فرد این بنای تاریخی چیست؟
مدرسه خان مربوط به دوره صفویه در غرب شهر جهرم قرار گرفته و مصالح آن از خشت، گل، آجر، سنگ و گچ است. بانی آن شخصی به نام «حاج محمد حسن خان» است. این بنا حدود ۲۰۰ سال قبل توسط یکی از افراد خاندان مؤسس آن تعمیر شده که تاریخ تعمیر آن با حروف ابجد با شعر بر سنگی نوشته شده و بالای درب ورودی مدرسه نصب شده است.
در بين حياط مدرسه يك حوض هشت ضلعي وجود دارد كه در چهار طرف آن باغچه هايي با درختان متنوع همچون نخل، ليمو و نارنج ديده مي شود. هم‌اکنون تعدادی از روحانیون همه روزه در مدرسه مشغول به فعالیت های تبلیغی و پاسخگویی به مسائل شرعی و اعتقادی هستند.
مدرسه علمیه خان از تعدادی حجره تشکیل شده که در بخش شمالی آن، 2 حجره بزرگتر از بقیه قراردارد که مربوط به کلاس های درس بوده است.
نظر شما