درختان و منابع طبیعی در زندگی بشر سهم به سزايی دارند؛ پوشش گیاهی و درختان و جنگلها از عوامل مبارزه با آلودگی هوا هستند. جنگلها با جذب رسوب گردها و ذره‌ها در خود جلو آلودگی هوا را می گيرند. هر هكتار از جنگل می تواند 68 تن گرد و غبار را در خود نگه دارد و بدين سان مقدار زيادی از باكتری‌ها و ميكروب‌های موجود در هوا را در خود رسوب دهد. از سويی ديگر جنگلها با جذب گاز دی اكسيد كربن و توليد اكسيژن هوا را پاک و سالم كرده و از گرم شدن زمين و پيامدهای ديگر گاز دی اكسيدكربن جلوگيری می كنند. هر هكتار جنگل می تواند 10 تن اكسيژن توليد كند كه برآورنده نياز 10 نفر در طول يک سال است و در مجموع می توان گفت كه 60 درصد اكسيژن جهان را فضای سبز توليد می كنند. با توجه به اینکه در روز درختکاری و منابع طبیعی قرار گرفته ایم با «مهدی عرفانیان»، پژوهشگر مطالعات اسلامی کشاورزی، محیط زیست و منابع طبیعی گفتگویی داشتیم تا پیرامون فواید درختان در زندگی و نقش سازنده آن در طراوت و شادابی جامعه برایمان بگوید. شما را به مطالعه این گفتگو دعوت می کنیم.
با توجه به تأکیدات وافر بر احیای منابع طبیعی و کاشت درختان از نظر شما فایده درختان و پوشش های گیاهی چیست؟
درختان با جذب بخشی از گرمای خورشيد در تابستان و در نتيجه كم شدن گرمای زمين و مانع شدن از دست رفتن حرارت زمين در تابستان، سبب معتدل شدن آب و هوا می شوند. از ديگر سودمندی های آنها، كم كردن سر و صداهای نشأت گرفته از ازدياد جمعيت و انواع ماشين‌ها است. درختان جنگلی با شاخ، برگ و تنه خود از فشار آب‌ها بر خاک می كاهند و از راه افتادن سيل‌ها جلوگيری می كنند و نيز از طريق منافذی كه در كنار ريشه‌هايشان قرار دارد بخشی از نزولات آسمانی را به منابع طبيعی زير زمينی رهنمون ساخته و آنها را تغذيه و غنی می سازند و بدين سان افزون بر مانع شدن طغيان رودخانه‌ها سبب انبارش آب‌ها در منابع طبيعی زير زمينی می شوند و نيز جلوی شست و شوی خاک ها را مي گيرند و به همان سان كه با ريشه‌هايشان خاک را حفظ می كنند و به دليل معتدل بودن هوای درون جنگل تبخير در آن اندک است و به همين دليل است كه خطر خشك شدن خاک كه زمينه فرسايش آن است از بين مي‌رود. افزون بر آن كه جنگلها از زيبا ترين جلوه‌ها و دل انگيز ترين صحنه‌های طبيعت است كه در جسم و جان آدميان نشاط می آفريند و مسكن امنی برای انواع جانوران و حيات وحش است و در صنعت، اقتصاد و توليد انرژی سودهای فراوانی دارد.
جنگلها و پوشش گیاهی دارای فواید، آثار و کارکردهای بسیاری زیادی هستند که بخشی از کاربردها و خدمات این نعمت گرانقدر الهی عبارت است از: جنگلها با انجام عمل فتوسنتز یکی از منابع مهم تولید اکسیژن موردنیاز جانوران و انسان به شمار می آیند. هر هکتار جنگل حدود ۲ و نیم متر مکعب اکسیژن خالص تولید و حدود هشت تن گاز کربنیک و سایر آلاینده ها را جذب می کند، همچین هر هکتار جنگل بیش از 60 تن ریز گرد را جذب می کند. زمینی که دارای پوشش گیاهی و جنگل است، نزولات آسمانی در آن ۴۰ برابر بیشتر از زمین فاقد پوشش گیاهی است. نفوذ نزولات آسمانی در خاک و ذخیره این نزولات در اراضی جنگلی به دلیل ریشه دواندن گیاهان و درختان و فعالیت میکروارگانیسم های موجود در جنگل خیلی بیشتر از اراضی غیرجنگلی است؛ به طوری که هر هکتار جنگل قادر به ذخیره‌سازی ۵۰۰ تا ۲ هزار متر مکعب آب است. ضمن این که زمان نفوذ یک لیتر آب در جنگل حدود هفت دقیقه و در اراضی کشاورزی ۴۶ دقیقه است. درحالی که در مناطق غیر جنگلی این زمان به حدود چهار ساعت افزایش می یابد. به عبارتی توان نفوذپذیری نزولات در خاک های جنگلی ۴۰ برابر بیشتر از اراضی غیر جنگلی است. معیشت حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار خانوار عشایری، روستایی و جنگل نشین به عرصه های منابع طبیعی وابسته است.
فواید درختکاری و توسعه باغات در شرایط کنونی کشور چیست؟
باغات دیم در اراضی شیبدار و کم بازده، از جنبه های مختلف امنیتی، اقتصادی و اجتماعی حائز اهمیت است؛ علاوه اینکه این گونه اراضی نیازی به آب آبی ندارند، مهمترین مزیت توسعه باغات دیم روی اراضی شیبدار، مقابله با فرسایش خاک است. علاوه بر این توسعه باغات سود و منفعت بسیار خوبی را عائد کشاورزان خواهد کرد.
مزایای دیگر توسعه باغها روی سطوح شیبدار، پایداری محیط زیست و اکوسیستم است که به شدت به عناصری مانند فسفر، نیتروژن و کربن آلی و توازن آنها مرتبط می شود. کربن آلی خاک یکی از مولفه های اصلی در ارزیابی کیفیت خاک محسوب می شود. مطالعات نشان می دهد ذخیره کربن آلی و نیتروژن خاک در اراضی باغ تحت تأثیر فرسایش بیش از سایر کاربری ها مثل مرتع است. ذخیره کربن آلی و نیتروژن خاک فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک را تعدیل می کند و موجب بهبود کیفیت آب با جذب آلایندهها می شود و بنابراین میتواند در بهبود شرایط اکوسیستم نقش موثری داشته باشد.
علاوه بر اینها، طی دهه های گذشته طرح های زیادی برای بهبود شرایط منابع طبیعی، آبخیزنشینان و روستاییان به اجرا درآمده است که با وجود هزینه های زیاد، موفق نبوده اند و اجرای این طرحها، تأثیر چندانی در بهبود شرایط ایجاد نکرده اند. توسعه اراضی شیبدار به باغات دیم با مشارکت جوامع محلی، افزون بر اینکه می تواند باعث اشتغال و درآمد بالا برای کشاورزان شود، می تواند به بهبود شرایط اکوسیستم و منابع طبیعی کمک شایانی کند.
توسعه باغات دیم نسبت به کشاورزی و زراعت چیست؟
باغات دیم نسبت به توسعه محصولات زراعی دیم دارای دلائل متعددی است که از جمله علل می توان به این موارد اشاره کرد: میزان بارش کم و تبخیر زیاد؛ سودآوری اقتصادی بیشتر مصرف آب در محصولات باغی نسبت به زراعی؛ بازدهی بیشتر مصرف آب در محصولات باغی نسبت به زراعی؛ ارزش خدمات اکوسیستمی برای باغها نسبت به زراعت بیشتر؛ آسان و کم هزینه بودن روش های نوین آبیاری در باغات نسبت به زراعت.
با توجه به تاکید برنامه ششم توسعه به توسعه باغات دیم در کشور، برای این منظور چه راهکاری را ارائه می کنید؟
توجه به اینکه یکی از طرح های مهم بخش کشاورزی در برنامه ششم توسعه، تبدیل ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی شیبدار کشور به باغات دیم است، پیشنهاد می شود، بانک اطلاعاتی هوشمند آمایش سرزمین شامل اطلاعات اقلیم، توپوگرافی، زمین شناسی، خاک شناسی، کاربری اراضی و نظایر آن ایجاد و با تلفیق این اطلاعات، عرصه های مساعد توسعه باغات دیم در مناطق مختلف کشور مشخص شود.
همچنین ضروری است پس از انجام مطالعات پایه مورد نیاز و مکان یابی و پیش از هر گونه کار عملی برای ایجاد باغات دیم روی اراضی شیبدار، نسبت به طراحی بهینه سامانه های آبگیر استحصال آب باران و آموزش های مورد نیاز اقدام شود؛ زیرا که بر اساس ویژگی ها و پهنه بندی اقلیمی کشور، پایداری باغات دیم تنها با استفاده از تکنیک های آبخیزداری به ویژه ایجاد سامانه های آبگیر استحصال آب باران امکان پذیر است.
توجه ائمه معصومین (ع) به حفظ درختان چگونه بوده است؟
روایات متعدد، از قطع درختان نهی شدید به عمل آمده است؛ رسول خدا مسلمانان را از قطع درختان نهی کرده است: «درختان مثمر را قطع نکنید که خداوند عذابی بر شما می آورد.» (حرعاملی، 1409ق، ج19، ص 39)
روایت دیگری از پیامبر اسلام چنین آمده است: «مَنْ قَطَعَ سِدْرَةً صَوَّبَ اللَّهُ رَأْسَهُ فِي النَّارِ»؛ هر کس درخت سدر را قطع کند، خداوند با سر او را در آتش جهنم خواهد انداخت (مجلسی، 1403ق، ج63، ص113)در توصیه دیگری پیامبر خدا (ص) از به آتش کشیدن مرزعه ها و نابودی درختان به شدت نهی فرموده است: «لَا تُحْرِقُوا النَّخْلَ وَ لَا تُغْرِقُوهُ بِالْمَاءِ وَ لَا تَقْطَعُوا شَجَرَةً مُثْمِرَةً وَ لَا تُحْرِقُوا زَرْعاً»؛ درختان را آتش نزنید، آنها را با آب ویران نکنید، درختان میوه دار را قطع نکنید، مزرعه ها را نسوزانید (کلینی، 1407ق، ج5، ص29)
نظر شما