قلب «جاما» هنوز هم می‌تپد/ روایت تاریخ از مسجدی در «قلعه سرخ» هند

خبرگزاری شبستان، گروه مسجد و کانون های مساجد: مسجد «جهان نما» که در قلب نیمه غربی «شاه جهان آباد» قرار دارد این روزها پذیرای بسیاری از مردمی است که حالا در روزهای اعتراض به لایحه شهروندی علیه مسلمانان، شب و روز خود را در این مسجد می گذرانند.

 

 

مسجدی که همه جهان را از آنجا می توان دید و به نام مسجد «جاما» مشهور است و در  قلب اعتراض های این روزهای هند واقع شده، پذیرای بیش از 20 هزار نمازگزار است.

 

این مسجد در سال 1656 میلادی به هزینه 900 هزار روپیه ساخته شد.

 

 

در دوره شاه جهان، هیچ مسجد دیگری غیر از مسجد جاما در «قلعه سرخ» به عنوان بزرگترین و زیباترین جاذبه گردشگری در شهر دهلی، وجود نداشت به همین دلیل امپراطور و شاهزاده ها هر زمان که اراده می کردند به گروه های نمازگزار ملحق شوند از  این مسجد بازدید می کردند.

 

در سال ‏‏1638، شاه جهان، پنجمین امپراطور مغول پایتخت امپراطوری خود را از آگرا به شهر تازه ساخته شده دهلی که شاه جهان ‏آباد نامیده می شد، تغییر داد.

 

 

در همین زمان نیز دستور احداث کاخی جدید در این شهر به نام کاخ سرخ یا قلعه سرخ را صادر کرد. ساخت این ‏کاخ بزرگ و وسیع که دیواره هایی از سنگ های سرخ دارد تقریبا یک دهه طول کشید چرا که این بار قرار بود این کاخ از کاخ آگرا ‏بهتر و زیباتر ساخته شود.

 

وقتی کار ساخت قلعه سرخ به پایان رسید، دستور ساختد مسجد جاما در آن از سوی شاه جهان صادر شد.

 

 

دروازه شرقی این مسجد که به نام «دروازه شاهی» شناخته می شود برای خانواده سلطنتی اختصاص داده شده بود.

 

پله های منتهی به دروازه های جنوبی، شرقی و شمالی مسجد، فروش کبوترها، مرغ ها، طوطی ها، مرغ میناها و طیف گسترده ای از پرندگان دیگر از جمله ویژگی های اصلی محیط اطراف این مسجد بودند.

 

 

تاجران پارچه هم از پله های این مسجد برای انجام معاملات خود استفاده می کردند،و انواع غذاها از جمله کباب و کوفته هم در آن اطراف به فروش می رسید.

 

شاعران، نویسندگان، هواداران آنها و صدها نفر دیگر هم عصرها به این مسجد می آمدند.

 

 

اما همه این ها پس از قیام «میوتینی» در سال 1857 میلادی، زمانی که هزاران نفر در این شهر قتل عام شدند، تغییر کرد.

 

در سپتامبر ۱۸۵۷، سربازان هندی اعم از هندوها و مسلمانان که در خدمت کمپانی هند شرقی بریتانیا بودند به رهبری «بهادر شاه ظفر»، آخرین بازمانده خاندان سلطنتی گورکانی مسلمان هند در دهلی علیه فرماندهان انگلیسی خود به پا خاستند.

 

در جریان سرکوب این خیزش، سربازان انگلیسی هر جنبنده‌ای را که سر راهشان قرار می‌گرفت، به گلوله می‌بستند. فقط حداقل ۱۰۰۰ «سپوی»  یا سرباز هندی در جریان این سرکوب خونین کشته شدند.

 

 یکی از افسران جوان انگلیسی که شاهد عینی ماجرا بود، بعدها چنین گفت: «دستور این بود که به هر موجود زنده‌ای شلیک کنیم….این عینا یک کشتار بود.»

 

استعمارگران در این دوران به طور سیستماتیک مساجد را هدف قرار می دادند.

 

 

مسجد «اکبرعبادی» که به دست «اکبر عبادی بگوم»، یکی از ملکه های شاه جهان ساخته شده بود در این جریانات تخریب و به «پارک ادوراد» تبدیل شد.

 

«زینت المسجد» که به دست دختر «اورانگزب»، پادشاه مغول ساخته شده بود و در مجاورت قلعه سرخ قرار داشت هم تبدیل به نانوایی برای افسران انگلیسی شد.

 

مغازه های مقابل مسجد «فاتح پوری» که به دستور یکی دیگر از ملکه های شاه جهان ساخته شده بود هم از مسلمانان گرفته شده و به حراج گذاشته شد.

 

مسجد جاما هم شاید به دلیل موقعیت مرکزی اش به دست ارتش استعماری اشغال و تبدیل به یک اردوگاه شد. سربازان با کفش های خود به داخل مسجد می رفتند و هتک حرمت به این مسجد مانند نمک پاشیدن به زخم های افراد شکست خورده بود.

 

 

پس از آن ایده تخریب مسجد و استفاده از سنگ ها برای ساخت یک کلیسای بزرگ مطرح شد، اما این طرح به دلیل اینکه متوجه شدند هزینه نخریب مسجد بسیاز زیاد است، منتفی شد.

 

مسجد جاما در سال 1862 میلادی به مسلمانان بازگردانده شد، اگرچه سربازان انگلیسی هنوز هم با کفش های خود به آنجا رفت و آمد می کردند اما در نهایت این روند در دهه 1890 میلادی متوقف و در نهایت به دست کمیته مسلمانان وفادار به سرپرستی «الهی بخش» سپرده شد.

 

 

در زمان تاجگذاری شاه ادوارد و شاه جرج در سال های 1903 و 1911 میلادی، مراسم تشریفاتی در مقابل مسجد جاما برگزار شد و مردم برای ایستادن روی پله های این مسجد به منظور مشاهده بیشتر این مراسم، بلیط تهیه می کردند.

 

میدان «اردو» که در میان دروازه شرقی مسجد و قلعه سرخ قرار داشت هم مکانی بود که بسیاری از گردهمایی های عمومی در جریان مبارزه برای آزادی در آنجا برگزار می شد.

 

در یکی از پایانه های بازار اردو، تئاتر سنگام که بعدها نام سینمای جاگات را به خود گرفت، قرار داشت که اکنون به طور کامل تعطیل شده است.

 

آنجا مکانی برای اجراهای نمایشی و جلسات «اتحادیه مسلمانان» بود که «سلطان محمد شاه» (آقا خان سوم) در دهه 1900 میلادی ریاست آن را بر عهده داشت.

 

پس از ماجرای «چندپارگی» هند، بسیاری از افراد برای داشتن امنیت در بخشی از شهر به مسجد جاما پناه می آوردند.

 

چند تکه شدن هندِ بریتانیا براساس دین بود که منجر به تشکیل کشورهای قلمرو پاکستان (بعداً جمهوری اسلامی پاکستان و جمهوری خلق بنگلادش) و اتحادیه هند (بعداً جمهوری هند) شد.

 

این جدایی در قطعنامه 1947 استقلال هند ذکر شد و به انحلال امپراطوری هند بریتانیا انجامید.

 

این جدایی باعث آوارگی بیش از ۱۲.۵ میلیون نفر شد و تخمین کشته‌شده‌ها از ۱۰۰ها هزار نفر تا یک میلیون است.

 

روی پله های همین مسجد بود که «مولانا ابوالکلام» برای هزاران مسلمان که نمی دانستند به پاکستان بروند یا در هند بمانند،سخنرانی می کرد.

 

 

او به مسلمانان یادآور شد که هند سرزمین مادری شان و جایی است که اجدادشان دفن هستند، سرزمینی که زبان، فرهنگ، غذا، موسیقی، پوشش و هر چه چیز دیگری را که نماد هویت شان است، به آنها داده است.

 

بسیاری از افراد که در آن زمان نوجوان بودند و حالا در دهه 80 عمر خود هستند، تحت تاثیر همین سخنرانی ها تصمیم گرفتند در هند بمانند.

 

مسجد جاما در همه دوران ها قلب تپنده هند بوده است و حالا در جریان تصویب لایحه شهروندی علیه مسلمانان نیز ایفای همین نقش را بر عهده دارد.

 

 

مسجد تاریخی جاما که 360 سال عمر دارد و شاهد اتفاقات تاریخی زیادی در هند بوده، یکی از بزرگ ترین و زیباترین مساجد این کشور است که اکنون پروژه توسعه آن نیز در دستور کار قرار داده شده است.