خبرگزاری شبستان__ یاسوج:
آداب شب یلدا آدابی بسیار زیبا و دل نشین در بین ایرانیان از دوران باستان تا به امروز بوده که سینه به سینه بین اقوام ایرانی دست به دست شده و به شکل امروزی خود رسیده است.
این آداب در طول زمان تغییری آنچنانی نکرده و خانواده های ایرانی با دور هم جمع شدن در خانه بزرگان، پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها و دور هم نشینی با گفتن متیل ها (داستان های قدیمی)، به یاد بلندترین شب سال به در ازای یک دقیقه نخستین روزهای سرد سال را جشن می گیرند.
شبی به درازای یک دقیقه
«میرزا محمد عبدی زاده» سپید موی دنا نشین به آداب و رسوم شب یلدا در بین لر نشینان اشاره کرد و گفت: شب یلدا همانند شب های دیگر سال بوده با این تفاوت که بلندی این شب نسبت به دیگر شب ها یک دقیقه است.
وی بیان کرد: یلدا همان میلاد به معنای زایش، زاد روز یا تولد است حتی در برخی از آداب و رسوم ایران باستان این شب را نیز به نام شب چله نیز می شناسند.
این شاهنامه خوان دنا نشین به رسوم باستانی این شب در بین لر نشینیان اشاره کرد و گفت: در این شب خانواده با جمع شدن در خانه یکی از بزرگان با هیزم افروختن و گفتن داستانهای قدیمی شامل افسانه های احمعیل و محمعیل تا سپیده دم بشارت شکست تاریکی و ظلمت و آمدن روشنایی و گرمی را می دهند زیرا که به زعم آنان در این شب، تاریکی و سیاهی در اوج خود است.
پذیرایی ساده با دلی پر از امید
عبدی زاده تصریح کرد: در این شب پدر بزرگ ها و مادر بزرگ با سفره پهن کردن و تجهیز آن به تنقلات محلی از جمله، گندم برشتوک، زرت بو داده یا همان (پِشکو) برنج کوفته شده( گمک) کشمش (مویز) بادام وحشی از نوه ها و اهل خانواده پذیرایی می کنند و به داستان سرایی می پردازند.
این شاهنامه خوان دنا نشین ابراز داشت: این سفره جنبه دینی داشته و مقدس است و حاضران از ایزد خورشید روشنایی و برکت می طلبند تا زمستان را به خوشی سر کنند و میوه های تازه و خشک و چیزهای دیگر در سفره تمثیلی از آن است که بهار و تابستانی پربرکت داشته باشند و همه شب را در پرتو چراغ و نور و آتش می گذراندند تا از فتنه اهریمن به دور باشند.
داستان سرایی مادر بزرگ برای نوه ها
وی یکی از زییایی های این شب را داستان سرایی مادر بزرگها برای نوه ها در این شب دانست و افزود: در ایام های قدیم با جمع شدن نوه ها در پیش مادر بزرگ، مادر بزرگ برای نوه ها از متیل ها و داستان های باستانی سخن به میان می آورد و آنها را مجزوب این داستان سرایی ها می کرد که تا سالها در ذهن خردسالان جاری بود.
عبدی زاده یکی دیگر از آداب این روز را برابری انسان ها دانست و گفت: در این روز همگان از جمله بزرگان و کدخداها لباس ساده می پوشیدند تا یکسان به نظر آیند و کسی حق دستور دادن به دیگری را نداشت و کارها داوطلبانه انجام گیرد.
از افسانه احمعیل و محمعیل تا شاهنامه خوانی موسپیدان
وی به یکی از متیل ها(داستانهای افسانه ای) این شب در بین لر نشینیان اشاره کرد و گفت:یکی ازمتیل ها این شب ،داستان دو برادر به نام احمعیل و محمعیل بوده که مادر پیری داشتند و در سرمای سرد زمستان در یک غار دچار یخ زدگی می شوند.
عبدی زاده بیان کرد: این داستان از آنجا شور پیدا می کند که مادر این دو جوانان در جستجوی آنان با یک هیزم آتشین به کوه می رود و هیزم آتشین خود را برای نجات فرزندان به دهانه کوه پرتاب می کند.
این شاهنامه خوان دنانشین ابراز کرد: بعد از اصابت این هیزم آتشین به دهانه کوه، یخ ها و برف های کوه ذوب شده و فرزندان این پیر زن که در سرما گیر افتاده بودند رهایی می یابند، که این داستان نشانه گر برف و باران و روز افزونی در پایان زمستان است.
عبدی زاده به دیگر رسومات محلی این شب در فرهنگ عشایر اشاره کرد و گفت: ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا آخرین شب پاییز را که درازترین و تاریک ترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار می‌مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می‌دارند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیهٔ آنان را تضعیف نکند.
وی یکی دیگر از رسوم این شب را شاهنامه خوانی پیران و شاهنامه خوانان در این شب دانست و افزود: شاهنامه به دلیل داشتن یک صبغه قدیمی و باستانی و شور آفرین از دیرباز در بین لر نشینان از قدمت و قداست بالایی برخودار بوده و در این شب کهن سالان و جوانان با دور هم جمع شدن در خانه یکی از بزرگان در کنار آتش، داستان سرایی می کردند.
رنگ قرمز انار نشان از روزی و برکت دارد
عبدی زاده به آداب سفره پهن کردن نیز اشاره کرد و گفت:آیین شب یلدا یا همان شب چله، همراه با خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون صورت می گیرد که همه جنبهٔ نمادین دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.
وی ادامه داد: همچنین در این شب انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشید در شب به‌شمار می‌روند.
از گرفتن فال حافظ تا گردو شکستن برای آینده گویی
عبدی زاده به فرهنگ های اسلامی در این شب اشاره کرد و گفت: در این شب فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است و حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روی پوکی و یا پُری آن، آینده‌گویی می‌کنند.
وی یکی دیگر از آداب این شب را آتش روشن کردن و به قول لر نشینان( وجاق) دانست و تصریح کرد: یکی از اهداف این آتش روشن کردن دوری از اهریمن و زنده داری یک خانواده است و در دوران قدیم برای در امان بودن از خطر اهریمن، در این شب همه دور هم جمع می شدند و با برافروختن آتش از خورشید طلب برکت می‌کردند.
گرمای خانواده،سرمای زمستان را از بین می برد
این شاهنامه خوان دنا نشین یکی از اهداف برگزاری این شب را دور هم نشینی و تحمل سرمای زمستان و وحدت بیشتر بین اهالی روستا و دعا برای رزق و روزی دانست و افزود: این جشن یکی از کهن ترین جشن های ایران باستان است و در اصطلاح به آن شب چله هم می گویند.
عبدی زاده بیان کرد: چله بزرگ از یکمین روز دی ماه جشن خرم روز تا دهم بهمن که جشن سده است به طول می انجامد و آن را چله بزرگ می نامند به آن دلیل که شدت سرما بیشتر است، آنگاه چله کوچک فرا می رسد که از دهم بهمن تا بیستم اسفند به طول می انجامد و سرما کم کم کاسته می‌شود.
بر اساس افسانه ها و داستان های ایران باستان، چله اول که اولین روز زمستان و یا نخستین شب آن است تولد مهر و خورشید شکست ناپذیر است، زیرا مردم دوره های گذشته که پایه زندگی شان برکشاورزی و چوپانی قرار داشت در طول سال با سپری شدن فصل ها و تضادهای طبیعت خو داشتند و براثر تجربه و گذشت زمان با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت حرکت و قرار ستارگان آشنایی یافته و کارها و فعالیت شان را براساس آن تنظیم می کردند و به تدریج دریافتند که کوتاهترین روزها آخرین روز پاییز یعنی سی ام آذر و بلندترین شب ها شب اول زمستان است، اما بلافاصله بعد از این با آغاز دی روزها بلندتر و شب ها کوتاه تر می‌شود.
جشن شب یلدا جشنی است که از ۷ هزارسال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار می‌شود، ۷ هزار سال پیش نیاکان ما به دانش گاه شماری دست پیدا کردند و دریافتند که نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است.
گزارش : سید روح الله اخلاقی
نظر شما