خبرگزاری شبستان: گروه اندیشه: بعد از گذشت چهل روز از شهادت مظلومانه امام حسین(ع) و هفتاد و دو تن از یاران باوفایش، در اربعین واقعه عاشورا بعد از گذشت قرنها میلیون ها نفر از عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت به سرزمین کربلا می روند و با قرائت زیارت اربعین، سرسپردگی و ارادت خود را به آستان سیدالشهدا(ع) ابزار می کنند. این زیارت گرچه که متن کوتاهی دارد اما سرشار از مفاهیمی است که با دقت در آن می توان به نگره نوینی از سبک زندگی دست یافت.
بر آن شدیم با توجه به فرارسیدن اربعین حسینی گفت وگویی با حجت الاسلام علی محمد باقی، استاد حوزه و دانشگاه داشته باشیم و ابعاد زیارت اربعین را با وی به بحث و بررسی بگذاریم که در ادامه حاصل آن را می خوانید:
به عنوان نخستین سوال مطرح بفرمایید که از نظر شما زیارت اربعین چه مولفه‌های زندگی‌سازی برای امروز دارد؟
برای پاسخ به این پرسش مقمدمه ای را بیان می کنم. زیارت اربعین از زیارت هایی است که از علایم مومن برشمرده شده است. رفتن به زیارت امام حسین در روز اربعین از ویژگی های مومن بیان شده است و این مساله نکته‌ای است که باید به آن توجه کرد چراکه نشان می دهد که آیا ایمان در دل او رسوخ کرده یا صرفا زبانی با ایمان است.
به هر صورت باید توجه داشته باشیم که تفاوت میان مسلمان و مومن زیاد است. مسلمان به کسی می گویند که اقرار لسانی به نبی اکرم(ص) و خداوند متعال داشته باشد اما مومن به کسی می گویند که اسلام در دلش رسوخ کرده باشد و از سوی دیگر به اهل بیت پیامبر(ص) نیز معتقد بوده و از آنان اطاعت کند. بنابراین زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین یک نشانه از دیانت است و طبیعتا پیامی که برای سبک زندگی می تواند داشته باشد این است که انسان اگر معتقد به عقیده ای است برای آن تا پای جان می رود و هر زمان که شرایطی فراهم بیاید برای ابراز عقیده اش اقدام می کند، زیارت اربعین دقیقا این مولفه را به انسان امروز می آموزد، کسی که از مسیر دور به زیارت حضرت می رود یعنی به همگان می گوید که من برای ادامه مسیر سیدالشهدا(ع) در فرصتی که فراهم آمده به سویش شتافتم. همین رویکرد در زندگی یک مولفه آموزنده است که انسان در مواقع گوناگون عقیده خود را ابراز کند.
آیا در زیارتنامه اشاره ای به عقیده، منظور عقیده امام حسین(ع) و آنچه که در راستای تحقق اش به شهادت رسید شده است؟
اساسا از جمله نکات کلیدی و اوج این زیارت آنکه هدف قیام امام حسین(ع) و شهادت حضرت را مطرح می کنیم که اگر شما شهید شدید به این جهت بود که بندگان را از جهالت و سرگردانی نجات بدهید. بنابراین عقیده بیان شده و این نکته را به ما گوشزد می کند که این واقعه برای مومنان چه دستاوردهایی دارد.
این زیارت نامه می خواهد به مومنان چه مساله ای را یادآور شود و یا چه دستاوردی را در زندگی به آنها عطا کند؟
زیارت نامه می خواهد این مساله را مطرح کند که خون سیدالشهدا(ع) ریخته شد تا عباد خدا از ظلمت به سوی نور حرکت کنند. این مساله ای است که حتی در آیات قرآن بدان اشاره شده از جمله در آیت الکرسی که ذیل سوره بقره است آمده است: «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ» .
اگر به این آیه و روایات نگاه کنیم، نکته کلیدی مشخص می شود، زیارت اربعین در واقع نور به مومن می دهد از این جهت از علایم مومن محسوب می شود به بیان دیگر وقتی زیارت اربعین از علایم مومن است و او در این روز به زیارت امام حسین(ع) می رود در واقع مشمول آیه‌ای می شود که اشاره کردیم چون از ظلمت به سوی نور می رود.
این نکته مهمی است که اگر کسی می خواهد به آن درجه از ایمان برسد که تحت ولایت خدا قرار بگیرد و در صراط مستقیم حرکت کند و از سوی دیگر در دنیا و آخرت از آسیب ها مصون بماند و حیات طیبه به او عطا شود چارها ی ندارد جز اینکه با امام حسین(ع) پیوند برقرار کند.
ببینید این وعده خداست که انسان در تمامی شئون زندگی و حالات فردی و اجتماعی، در جمیع جهات اگر به سمت نور حرکت کند در امام خواهد ماند و نور در زندگی مومن امام حسین(ع) و حرکت در مسیر هدف حضرت است.
از سوی دیگر هر شخص به نوعی در ظلمت قرار گرفته یا می گیرد اما آسیب ها وقتی به حداقل می رسد که در طول عمر خود توسل و تمسک به خداوند و امام حسین(ع) داشته باشد و حضرت را واسطه قرار داده و از خداوند بخواهد که به آبروی امام حسین(ع) زندگی سعادتمندی داشته باشد.
چه نکاتی در این زیارت نامه ذیل همین مفهوم وجود دارد که اشاره کردید یعنی ابعاد ظلمانی که ممکن است هرکس در زندگی درگیر آن شود
افرادی که مقابل امام حسین(ع) ایستادند همه نماز خوان بودند. در این زیارت چندین مرحله مطرح می شود تا نهایتا به آنجا و آن افرادی برسد که مقابل حضرت ایستادند. افرادی که با قساوت قلب فریب خوردند و مقابل امام(ع) ایستادند و بعد ظلمانی وجودشان بر آنان غلبه کرد در حالیکه نور حق رو به روی آنان بود.
در بخشی از زیارت نامه آمده است:
«وَقَدْ تَوازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیا وَباعَ حَظَّهُ بِالاْرْذَلِ الاْدْنی وَشَری آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الاْوْکَسِ » (و چنان شد که همدست شدند علیه آن حضرت کسانی که دنیا فریبشان داد و فروختند بهره (سعادت خود را) به بهای پست ناچیزی و بداد آخرتش را در مقابل بهایی بی مقدار).
آنان فریب دنیا را خوردند و مطابق آنچه که در زیارت نامه آمده این فریب یعنی انسان از بهره ای که از دنیا دارد یعنی هرچه قدر که زندگی به او داده شده از آن مدت به بدترین شکل استفاده و آن را تبدیل به بهره مندی از امر پست کند.
همان طور که حضرت امیر(ع) فرمود: «بهای جان های شما بهشت است، خود را به کمتر از بهشت نفروشید» که این مساله دامن گیر بسیاری از مسلمانان شده است، یعنی وارد دنیا که می شوند فراموش می کنند که هدف کجاست و فکر می کنند که هدف همین دنیاست و تلاش می کنند تا فقط به دنیا برسند و استفاده حداکثری از آن داشته باشند.
در زیارت اربعین نیز اشاره می شود که آن افراد به جایی رسیدند که به هوای نفس خود پرداختند و چنین مقابل فرزند پیامبر(ص) ایستادند: «وَتَغَطْرَسَ وَتَرَدّی فی هَواهُ، وَاَسْخَطَکَ وَاَسْخَطَ نَبِیَّکَ». این تعبیری است که به نوعی در آیه دهم سوره «روم» آمده است: « ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذِينَ أَسَاءُوا السُّوأَى أَنْ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِئُونَ».
امروز این کارشکنی ها به نام دین و در واقع در مقابل خدا ایستادن ها چه نمودی دارد؟
زیارت اربعین به ما گوشزد می کند که نگویید خدا شمر و عمر بن سعد را لعنت کند، ما شاید در زبان به آنها بد بگوییم اما خومدان را نگاه کنیم که در عمل مبادا کاری انجام دهیم که ختی شبیه آنان شویم، یعنی به اندازه ای دنیاطلب شویم که همه را زیر پای خود له کنیم و به افرادظلم کنیم و توسل به اهل بیت را فراموش کنیم.
این زیارت تاکید می کن که هدف در کنار دین دار بودن دین یار بودن است، نه فقط دین دار بود که دین یار هم بود، کسی که این دو ویژگی را با هم داشت پاداشش رجعت و بازگشت در زمان ظهور امام عصر(عج) همراه با امام حسین(ع) است، چنانکه در این زیارت می فرماید:
وَاَشْهَدُ اَنّی بِکُمْ مُؤْمِنٌ، وَبِاِیابِکُمْ مُوقِنٌ، بِشَرایِعِ دینی وَخَواتیمِ عَمَلی،
و گواهی دهم که من به شما ایمان دارم و به بازگشتتان یقین دارم با قوانین دینم و عواقب کردارم
وَقَلْبی لِقَلْبِکُمْ سِلْمٌ، وَاَمْری لاَِمْرِکُمْ مُتَّبِعٌ، وَنُصْرَتی لَکُمْ مُعَدَّةٌ، حَتّی یَاْذَنَ اللهُ لَکُمْ، فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لامَعَ عَدُوِّکُمْ،
و دلم تسلیم دل شماست و کارم پیرو کار شماست و یاریم برایتان آماده است تا آن که خدا در ظهورتان اجازه دهد پس با شمایم نه با دشمنان شما.
نظر شما