فهم ما از متنی چون «تذکره الاولیاء» نهایت ندارد

به گزارش خبرگزاری شبستان و به نقل از  روابط عمومی انتشارات سیب سرخ، «حجت بداغی» در ابتدای این نشست گفت: بازخوانی متون کهن ارتباطی به تصیحح متون ندارد. پس از دوره مشروطه تصیحح متون در ایران مرسوم شد و آثارعطار نیز ازجمله متون کهنی است که تاکنون توسط مصصحان متعددی تصیحح شده وهمواره از جنبه های مختلف درباره وجوه برتری هریک ازاین نسخه ها بحث شده است. 

او افزود: متاسفانه درایران کمتر پیش آمده که به متون کهن با رویکردهای مدرن پرداخته شود و آن ها را مورد بررسی قرار دهیم. تا زمانی که ما به این متون صرفا به عنوان گنجینه نگاه کنیم هرگز نمی توانیم به آن ها نزدیک شویم و از آن ها بهره بگیریم.

بداغی ادامه داد: عرفا درباره خودشان نمی نویسند و یکی از ویژگی های مهم و بارز تذکره الاولیاء این است براساس ساختار منطق الطیر نوشته شده است. در تذکره الاولیاء عطار به جست وجوی خودش می گردد.

«منیرالدین بیروتی» گفت: کتاب «تذکره الاولیاء» به ویژه بخش حلاج آن یکی از متون مورد علاقه من است که تاکنون درباره آن حرفی نزده ام. اگربدون سوال به سراغ کتابی برویم این کار ما تنها جنبه تفریحی پیدا می کند و برای ما هیچ دستاوردی نخواهد داشت.

او گفت: آثارعطار به ویژه «تذکره الاولیاء» از جمله کتاب هایی است که اگر بدون سوال به سراغ آن برویم معلوم نیست چه اتفاقی برایمان خواهد افتاد. متن «تذکره الاولیاء» با متن تاریخ بلعمی بسیار فرق دارد. در طول تاریخ در زبان فارسی کتاب های متعددی داشته ایم که در گذر زمان از بین رفته اند. بی شک کتاب هایی چون شاهنامه فردوسی و تذکره الاولیا ویژگی داشته اند که همچنان برای ما مانده اند.

به گفته بیروتی، زمانی که قرار است به سراغ کتابی برویم یاید نویسنده اش را بشناسیم. با این ذهنیت که فقط کتاب نویسنده اهمیت دارد و باید خودش را باید به فراموشی بسپاریم اگر به سراغ کتابی برویم، اشتباه کرده ایم. با شناخت عطار است که می توانیم روایت او را دریابیم.

او افزود: اگر به تاریخ ادبیات فارسی رجوع کنیم، متوجه می شویم که هیچ عارفی نمی آید بگوید که من عارف هستم و در پی این باشد که زندگینامه برای خودش بنویسد. این دیگران هستند که درباره عرفا می نویسند. عطار در«تذکره الاولیاء» زندگینامه 72 عارف را نوشته ودر این کتاب حتی سطری درباره خودش ننوشته است. او دراین اثر راوی را نادیده می گیرد وتمام حرف هایی که نقل می کند راوی آن مشخص نیست. عطار نخستین کسی است که روایت شفاهی را کتابت کرده.

بیروتی ادامه داد: عطار یکی از بزرگترین عرفای ما است و پدر مولانا در جریان حمله مغول شهر به شهر سفر کرد تا به همراه پسرش به دیدار عطار برود و در همین دیدار است که عطار به پدر مولانا نوید می دهد که روزی فرزند او عارف بزرگی خواهد شد.

بیروتی با بیان این مطلب که عرفا و صوفیان هر یک زبان خاص خودشان را دارند، گفت: یکی از بزرگترین اشتباهاتی که ما می کنیم این است که تفاوتی میان خوب خواندن و درست خواندن قائل نیستیم. خوب خواندن به معنای زیاد خواندن نیست. زمانی که ما می خواهیم با متنی چون «تذکره الاولیاء» روبرو شویم این است که خودمان را جای عطار بگذاریم و ببینیم اگر ما 800 سال پس از عطارقراربود این کتاب را بنویسیم، چگونه این کتاب را می نوشتیم. با این رویکرد بهتر می توانیم این نویسنده را بشناسیم.

او افزود: متونی چون «تذکره الاولیاء» و سفرنامه ناصر خسرو یک کتاب معمولی نیستند و از ارزشمندترین متونی زبان فارسی هستند و به راحتی نمی توان از کنار آن گذشت. فهم ما از متنی چون «تذکره الاولیاء» نهایت ندارد. عطار یکی از غول های ادبیات و عرفان ماست. او پیر و مرشد  نداشت و پس از30 ساله چله نشینی و طلب پیراز خدا در خواب حلاج را دید و حلاج به او گفت که پیر و مرشد اوست. این در حالی است که حلاج 200 سال پیش ازعطار به دار آویخته شده بود و در کتاب «تذکره الاولیاء» آخرین کسی که درباره اش می نویسد حلاج است.

این نویسنده ادامه داد: عطار در«تذکره الاولیاء» به نوعی زندگینامه خودش را می نویسد.عطار در هر روایتی که از عرفا می نویسد به نوعی بخشی از زندگی خودش را به تصویر می کشد. عطار در بدترین دوره تاریخی ایران زندگی کرده است. با استقرارمغول ها درایران، حاشیه نویسی مرسوم شد وبا هرکسی که قراربود حرف تازه ای بزند همچون حلاج برخورد می شد، او را یا می کشتند یا  می سوزاندند.

به گفته بیروتی، عطار در نگارش«تذکره الاولیاء» از شگردهای مختلف نویسندگی بهره گرفته است که یکی از آن ها پنهان کاری است و از این شگردها می توان برای داستان نویسی بهره گرفت.