خبرگزاری شبستان/یاسوج؛
مردم استان کهگیلویه وبویراحمد هرساله با آغاز ماه محرم با برپا کردن خیمه ها و سیاه پوش کردن تکیه ها، مساجد، حسینیه ها و نصب پرچم های عزا بر سر درب منازل، خود را برای عزاداری و سوگواری سالار شهیدان و 72 تن از یاران باوفایش آماده می کنند.
مردم این دیار در این ایام با حضور در محل های عزاداری و تشکیل مجالس نوحه سرایی و سینه زنی به روش های خاص و ویژه، به گرامی داشت این روزها می پردازند.
برخی از آئین های سنتی که مردم استان در ایام محرم برگزار می کنند، به علت سبک خاص برگزاری و قدمت زیاد آنها در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
آب و جارو کردن، غبارروبی و سیاهپوش کردن مساجد و حسینیه ها، آماده کردن و شستن دیگ های بزرگ جهت پخت نذری، خریدن و آماده کردن لباس های مشکی، نوشتن جملات و نوشته های مربوط به عاشورا و امام حسین (علیه السلام) بر روی خودروها از جمله کارهایی است که مردم این استان جهت آماده شدن و استقبال از ماه محرم انجام می دهند.
حتی اگر کسی عروسی یا مراسم جشنی در پیش دارد آن را قبل از رسیدن ماه محرم برگزار می کند، چون اعتقاد دارند در ماه محرم و صفر به احترام شهدای کربلا و بی بی زینب (سلام الله علیها) که داغدار برادر است، نباید مجالس شادی برگزار شود.
عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد نیز همزمان با فرا رسیدن ماه محرم، با برپا کردن علم و پایه، نصب یک چراغ بالای آن و جارو زدن اطراف این علم توسط زنان و دختران، آماده کردن دستگاه های صوتی جهت اجرای روضه و نوحه خوانی به استقبال این ماه می روند.
در ایام محرم مردها علم و وسایل صوتی و روشنایی را فراهم کرده و زنان با جارو کردن اطراف آن، جا را برای مراسم سینه زنی و زنجیرزنی هیئت امام حسین (علیه السلام) آماده می کنند. شب ها نیز زنان قالی پهن کرده و دورتر از مکان سینه زنی نشسته و هیئت را می بینند.
در گذشته نیز اسبی را به عنوان اسب امام حسین (علیه السلام) زین و تزئین کرده و بین هیئت می گردانند، نوحه خوانان نوحه می خواندند و بعضی ها مانند تعزیه واقعه کربلا را به تمثیل اجرا می‌ک ردند و زن ها نیز با دیدن این نمایش ها جیغ (لیکه) و شیون سر می دادند که به این رسم به اصطلاح »کتل» می گفتند.
زنان عشایری حجله ای برای حضرت قاسم و گهواره ای (تهته) برای حضرت علی اصغر (علیه السلام) درست کرده، به آن گردو و زنگوله و چشم زخم آویزان و روی آن را پارچه سبز می کشیدند.
این زنان در ایام محرم با روشن کردن آتش و دور آن حلقه زدن برای دامادی حضرت قاسم (علیه السلام) و حضرت علی اصغر نوحه (شروه) خوانده و عزاداری می کردند و بعد از آن نیز با وصل کردن سنجاق یا گره زدن پارچه، از آنها طلب حاجت می کردند.
از دیگر رسم های ماه محرم در قدیم این بود که همه خانواده ها بعد از عزاداری ظهر عاشورا و اقامه نماز برای نهار به محل عزاداری رفته و کسانی که غذای نذری داشتند آن را آورده و بین عزاداران تقسیم می‌کردند که البته این رسم هنوز هم اجرا می شود.
امروزه مراسم سینه زنی در این استان شبیه به استان های جنوبی مانند خوزستان بوده که بیشتر افراد کمر همدیگر را گرفته و دایره ای می چرخند.
یکی دیگر از رسم های استان پخت حلیم و آش گندم در صبح روز عاشورا است که در زبان محلی به آن «هریسه» می گویند.
نذری دادن و سفره انداختن برای حضرت ابوالفضل (علیه السلام) نیز از نذرهای شایعی است که خانواده های استان آن را انجام داده و از این منبع کرم و سخاوت، کوه استقامت، علمدار و قمر بنی هاشم طلب حاجت می‌کنند.
نمادهایی از کربلا، بر پا کردن حجله حضرت قاسم (علیه السلام) و نصب لامپ با رنگ‌های مختلف در آن، گهواره حضرت علی اصغر (علیه السلام) که با پارچه سبز پوشیده شده و روی دست می چرخد، برپا کردن سیاه چادرهایی که با پارچه های سیاه و سبز پوشیده شده و شب ها خار و خاشاک هایی در آنها آتش زده و برگزاری نمایش هایی از صحنه های کربلا به ویژه شهادت امام حسین (علیه السلام) و اسارت حضرت زینب (سلام الله علیها) و امام سجاد (علیه السلام) از دیگر آئین ها و مراسماتی است که در این استان اجرا می شود.
مراسم استقبال از ماه محرم در روستای امامزاده علی (علیه السلام)، مراسم نذری روستای دشت رز بویراحمد، دمام زنی حسینیه حضرت قاسم (علیه السلام) گچساران، مویه خوانی و آئین شام غریبان کهگیلویه، آئین تعزیه خوانی سنتی لنده و آئین تعزیه خوانی سنتی سوق نام برد که در فهرست آثار معنوی ملی ثبت شده است.
آئین تعزیه خوانی سنتی سوق یکی از آئین های فاخر ماه محرم در کهگیلویه و بویراحمد است که چند سالی است به همت گروه فرهنگی و هنری تعزیه خوانی پرچمداران کربلای سوق و با حمایت مالی و معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در شهر دهدشت برگزار می شود.
فریدون داوری، یکی از نویسندگان و پژوهشگران کهگیلویه و بویراحمدی در این زمینه گفت: در گذشته در این استان ایلات و عشایر دو سه روز قبل از ماه محرم با فراهم کردن مقدمات مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین (علیه السلام) به استقبال محرم می‌رفتند.
وی با بیان اینکه انتخاب محل عزاداری و نظافت آن و درست کردن علَم ها از جمله اقدامت استقبال از محرم در استان بود، افزود: پایه علَم ها با شرایط خاص و استفاده از چوب گردو و بلوط تهیه می شد که زنگوله ها و دِراها را با پارچه های سیاه و بنفش و سبز آماده می کردند و این علَم نشانی از علَم داری کربلا بود. این علَم در دست فردی که تنومند و خوش تیپ بود قرار می گرفت.
داوری اظهار داشت: برای خبردار کردن مردم، برخی ها غروب دو سه روز قبل از ماه محرم در کوچه ها راه می افتادند و با خواندن برخی نوحه های محلی اطلاع رسانی می کردند.
این پژوهشگر کهگیلویه و بویراحمدی خاطرنشان کرد: خانم ها و آقایان با حلقه های جداگانه برای سید و سالار شهدا عزاداری می کردند، به طوری که یک زن به عنوان تک خوان، بقیه خانم ها دست به گردن هم می انداختند و به نوعی خاص و با لباس های محلی عزاداری می کردند و چارقه ها یا چادرهای را به پشت و سینه خود می زدند. همچنین آقایان در هنگام سینه زنی افراد کمر همدیگر را می گرفتند و دایره وار می چرخیدند و بر سینه می زدند.
داوری تصریح کرد: عمدتا اسبی را نمادین با پارچه های رنگین تزئین می کردند که به یاد ذوالجناج امام حسین (علیه السلام) بود و نوحه ها و شَروه های محلی می خواندند.
وی ادامه داد: از جمله کارهایی که در ایام محرم مردم این استان انجام می دادند، روشن کردن آتش در وسط میدان مشخص شده برای عزاداری جهت گرم کردن در شب های سرد و روشنایی محل بود، البته برخی از عزاداران وقتی وارد میدان عزا می شدند یک قطعه هیزم با خود می آوردند تا گرمای آتش بیشتر شود. غالبا تمام عزاداران با لباس های تیره در عزاداری شرکت می کردند.
این پژوهشگر کهگیلویه و بویراحمدی عنوان کرد: در ایام محرم به خصوص روزهای تاسوعا و عاشورا غذای نذری پخته و بین عزاداران توزیع و تقسیم و گاهی حلوای محلی با نان محلی نیز تهیه و بین عزاداران توزیع می شد.
وی خاطرنشان کرد: مردم استان در روز عاشورا با عزاداری تا ظهر عاشورا به سمت امامزادگان و یا منزل سادات حرکت می کردند و نماز ظهر عاشورا را به یاد نماز امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا بر پا می کردند.
در زیر بخشی از نوحه های محلی استان که در گذشته بیشتر استفاده می شد، آمده است:
" اَی ماهِ مَحرَم اومَ شاری رفت و غم اومَ اَو مِن حرم کَم اومَ"
***
" آخ بَ دشتِ کربلا شِمر کَلوی وَلَدِ زِنا سَرشَ بِری اَو وَش نَدا"
***
" اَی ماه مَحرَم اومَ سطلون و سرور اومَ"
"امام حسنَ کُشتِن کِ خاک بَر سَر ما"
در شب یازدهم ماه محرم به مناسبت شام غریبان خاندان امام حسین علیه السلام عزاداری و سینه زنی برقرار است. در ماه محرم این استان مراسم پرده خوانی نیز اجرا می شد.
نظر شما