خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی- محمد پورعلم : «سینما» به عنوان فرزند تفکر غرب جدید و تکنولوژی طبیعتا واجد دو سویه است. از سویی محصول پیشرفت تکنولوژی است، به همین دلیل می توان مهارت دستیابی و بهره برداری از آن را آموخت. اما از سوی دیگر نتیجه یک جهان بینی و رویکرد فکری است که در تار و پود آن نهفته است.
ممکن است در ابتدا، سینما ابزاری صرف برای بیان داستان ها به نظر برسد؛ ابزاری که خود اقتضای خاصی ندارد و از طریق آن می توان همه داستان ها را تعریف کرد. اما این نگرش اندکی ساده انگارانه به نظر می رسد؛ چرا که نه تنها سینما به عنوان ابزار پیچیده ساخت بشر، بلکه ابزارهای ساده تر از آن نیز که در طول قرن ها ساخته شده اند بی اقتضا نیستند. آن ها محصول جهان بینی سازندگان و سبک زندگی آن ها در دوره ای خاص هستند که تاثیری خاص بر جهان و انسان می گذارند.
مثلا بهره کشی از کره زمین و محیط زیست را در نظر بگیرید که در انقلاب صنعتی به منصه ظهور رسید و تا امروز هم ادامه یافته است. این رویداد محصول رویکرد فکری است که ریشه های آن به رنسانس بازمی گردد. وقتی انسان غربی، -متاثر از رویدادهای سیاسی مذهبی- سوبژه بودن را برمی گزیند و فصلی تازه از زندگی را آغاز می کند. حال این انسان خود را مالک زمین می داند و بهره کشی از آن را آغاز می کند.
این روزها بیش از هر زمان دیگر، بشر با نتایج انتخاب آن روز خود روبروست. کره زمین به عنوان یکی از مناسب ترین مکان ها برای زیست بشر در میان کرات شناخته شده، رو به نابودی است و اگر به سرعت رویکردمان نسبت به زندگی در زمین را تغییر ندهیم، خیلی زود باید منتظر عواقب غیرقابل توصیف آن باشیم.
نگاهی به سبک زندگی و وسایل دور و برمان، به سادگی تکیه بر سوخت های فسیلی و انرژی های تجدیدناپذیر را نمایان می سازد. رویکردی که محصول همان نگرشی است که ذکر شد.
البته طرح این دیدگاه به معنای حمایت و تایید نگرش «سنت گرایان» نیست؛ این که هر چه پیش از مدرنیسم بوده، خوب بوده و مدرنیسم شر مطلق است. بلکه تنها برای تبیین این نکته است که نگرش حاکم بر یک دوران چگونه بر سبک زندگی و ابزارهای ساخت بشر رخنه می کند.
بازگردیم به سینما. آن چه درباره محصولات و ابزارهای دوران جدید ذکر شد، درباره سینما هم صدق می کند. سینما علاوه بر آن که محصول پیشرفت تکنولوژی است، بر مبنای «رمان» شکل گرفته است. رمان را حماسه انسان مدرن می نامند که در واقع انسان سوبژه را در جهان جدید به تصویر می کشد.
برای آن که نمود آن چه ذکر شد را در واضح تر ببینیم، مثالی می زنیم. «غیب» در نگرش دینی مفهومی اساسی و پرکاربرد است. قرآن در ابتدای سوره بقره، از ایمان به غیب به عنوان ویژگی متقین یاد می کند و امام علی(ع) در خطبه متقین(معروف به خطبه همام) به توصیف آن ها می پردازد.
حال تصور کنید سینما می خواهد سیمای متقین را براساس توصیف امام علی(ع) به تصویر بکشد: «مردم فکر می کنند آن ها بیمارند اما آن ها بیمار نیستند. فکر می کنند آن ها دیوانه اند در حالی که آن ها دیوانه امری بزرگ ترند.»
پرسش این است که سینما چگونه می تواند داستان چنین افرادی را تعریف کند؟ سینمایی که بر مبنای تصویر کردن انسان سوبژه شکل گرفته چگونه می تواند انسانی ابژه را به تصویر بکشد که ویژگی های ظاهری او با واقعیت باطنی اش به کلی متفاوت است. انسانی که مردم او را نمی فهمند و شهرها نمی پذیرند.
البته این بدان معنا نیست که صبغه سینما امکان هرگونه هرگونه دخل و تصرف در آن را ناممکن می کند. بر مبنای نظریه «خرق تکنیک» سیدمرتضی آوینی می توان به انعطاف سینما امیدوار بود. بر مبنای این نظریه سینمای اسلامی وجود ندارد(سینما محصول تفکر غیر دینی است) اما می توان سینماگر مسلمان(تسلیم حقیقت) داشت. برای دستیابی به این منظر، در ابتدا باید به طور کامل به تکنیک سینما مسلط شد. پس از آن، آن چه فیلمساز می سازد آینه تمام نمای خود او خواهد بود. این جاست که می توان امیدوار بود ساخته فیلمساز مسلمان فراتر از جهت گیری و کارکرد ذاتی سینما عمل کند.
هدف آن چه تاکنون ذکر شد، تبیین این نکته بود که فیلمساز در راه به تصویر کشیدن اعتقادات معنوی خود در سینما، راهی هموار پیش رو ندارد. نیل به این هدف از سویی نیازمند ممارست در یادگیری مهارت های سینمایی و تسلط بر آن هاست و از سوی دیگر دستیابی به افقی معنوی در زندگی.
از آن جا که رسیدن به نقطه «تصویر کردن یک افق معنوی» برای فیلمساز مسلمان زمان بر خواهد بود، می توان تا آن زمان به تجربه در زمینه مناسک اجتماعی دین دست زد.
توضیح این که مناسک اجتماعی اسلام نمود بیرونی گیراتری نسبت به آن چه در درون انسان مسلمان می گذرد، دارد و از همین ویژگی می توان به خوبی بهره برد. مناسک اجتماعی مسلمانان موضوعی است که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده است. شکوه نماز جماعت مسلمانان که نه تنها در اعیاد مهم بلکه هر روز و هر شب اتفاق می افتد، ظرفیت مهمی است که تاکنون مورد غفلت واقع شده است. یا مراسم حج که به عنوان میعادگاه مسلمانان، هر ساله مردمی از سراسر جهان را در نقطه ای مقدس گردهم می آورد تا نشانه ای از وحدت میان آن ها باشد.
شاخصه های بصری و تاثیرگذار مراسمی چون نماز جماعت اعیاد و حج به حدی است که می توان آثار سینمایی فراوانی درباره آن ها ساخت. انسان هایی از اقوام، نژادها و رویکردهای فکری مختلف که هنگام شنیدن دعوت معبود، فوج فوج به سوی آن می شتابند تا تصویرگر اجتماعی متحد بر مبنای اصول اعتقادی خود باشند.
بنابر آن چه گفته شد، فیلمسازی درباره مناسک جمعی اسلام می تواند علاوه بر ارائه تصویری تازه از مسلمانان، پلی باشد به سوی تربیت فیلمسازانی که آثارشان آرام آرام توانایی طرح افق های معنوی با زبانی جهانی و برای مخاطب جهانی را بیابد.
نظر شما