شیوه رفتاری امام رضا(ع) الگویی برای جامعه امروز

به گزارش خبرگزاری شبستان در قم، نام مبارک امام رضا(ع) علی و کنیه آن حضرت ابوالحسن و مشهورترین لقب ایشان رضا به معنای خشنودی می‌باشد.حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در سن 35 سالگی عهده‌دار امامت شدند و عمر شریف آن حضرت 55 سال بود.دوران زندگانی امام رضا (ع) مصادف با سه خلیفه عباسی هارون، امین و مأمون بود، بنابراین شرایط زندگی آن حضرت خاص بوده است.امام رضا (علیه السلام) بعد از شهادت پدر بزرگوارشان به مدت 27 سال در مدینه بودند و سال‌های آخر عمر خود را در مرو و خراسان بودند. امروز سالروز میلاد آن حضرت است و به همین مناسبت گفتگویی انجام داده ایم با حجت الاسلام و المسلمین «محمود نجاریان زاده» از کارشناسان مسائل دینی و فرهنگی که در پی می آید:

شرایط  جامعه در دوران زندگی امام رضا(ع) چگونه بود؟

در دوران زندگی  امام رضا(ع) و پدر بزرگوارشان از سوی حکام وقت محدودیت هایی وجود داشت و همین محدودیت ها باعث شده بود شیوه ایشان در پاسخگویی به مسائل شیعی با سایر ائمه اطهار (ع) متفاوت باشد.

یکی از شیوه‌هایی که امام رضا (ع) بعد از شهادت پدر بزرگوارشان به کار بستند و در زندگی ایشان جلوه می‌کند این بود که ایشان به بلاد مختلف مهاجرت می‌کردند و خواص را مورد تفقد قرار می‌دادند.ایشان قبل از این که به جایی سفر کند به علمای آن بلاد اطلاع می‌داد و سپس به آنجا مسافرت می‌کرد تا آنان را آماده شنیدن سخنان خود کند.

امام رضا (ع) در سفرهای خود به سه طائفه نظرخاص داشتند، اولین طائفه علما بودند و آن حضرت با علما جلساتی را برگزار می‌کرد، همچنین امام رضا (ع) با بازاریان و تجار هر شهری دیدار داشت و دیدارهای عمومی نیز برگزار می‌کرد که این دیدارها تحت‌الشعاع خواص قرار می‌گرفت.

امام علی (علیه السلام) زمانی که بصره را فتح می‌کند عنایت خاصی به بصره داشتند و زمانی که در بصره دچار بیماری می‌شوند امام حسن (ع) در بصره خطبه‌ای می‌خوانند، امام رضا (ع) نیز به بصره عنایت خاصی داشتند.امام رضا (ع) در بصره شاگردانی را تربیت کرد تا جریان خط امامت را دنبال کنند و به مردم معرفی می‌کرد تا اگر حکومت، محدودیت‌هایی ایجاد کرد در زمان غیاب آن حضرت مردم خط امامت را از خواص بگیرند.

اشعریون قم از پرورش‌یافتگان اهل بیت (ع) بودند و امام رضا (ع) زکریابن آدم را که از این طائفه بود به عنوان نماینده خود در قم معرفی کرد، همچنین آن حضرت زمانی که در مدینه بودند به تربیت خواصی پرداختند که به شهرهای مختلف مهاجرت می‌کردند و مسائل دینی را به مردم می‌آموختند.

شیوه رفتاری امام رضا(ع) با زیردستان چگونه بود؟

شیوه امام رضا (ع) در پرورش غلامان و کنیزان خاص بود و آن حضرت به گونه‌ای آنان را تربیت می‌کرد که الگوی رفتاری جامعه باشند.امام رضا (ع) به غلامان خود احترام می‌گذاشت و با آنان سر یک سفره می‌نشست، زمانی که غلامی سر سفره می‌نشست او را برای انجام کاری فرا نمی‌خواند و همچنین اجازه نمی‌داد غلامان در هنگام صرف غذا به احترام ورود ایشان از جای خود بلند شوند .حضرت رضا (ع) به گونه‌ای غلامان خود را پرورش می‌داد که آزادمنش بودند ولی اطاعت از رهبری را با محبت بهینه می‌کردند.

چه آثاری از امام رضا(ع) در دست شیعه است؟

یکی از ویژگی‌های زندگانی امام رضا (ع) در رابطه با سوالات و استبصاراتی است که مردم از آن حضرت می‌کردند، به طوری که در تاریخ آمده است که علما در زمان امامت امام رضا (ع) 80 هزار سوال و جواب از آن حضرت پرسیده‌اند و به صورت کتاب درآورده‌اند.کتاب «عیون اخبار الرضا(علیه السلام)» از جمله کتاب‌هایی است که در بخشی از آن سوال و پاسخ‌های آن حضرت آمده است.

ویژگی های خاص امام رضا(ع) چه بود؟

مردم‌داری از ویژگی‌های بارز امام رضا (ع) بود. همچنین از جمله ویژگی‌های آن حضرت کمک به ایتام و فقرا بدون این که فردی متوجه شود بود. در روایات آمده است که فردی نزد امام رضا (ع) رفت و اظهار داشت که تاجر است که در سفر، پولش تمام شده است و نیاز به مبلغی پول دارد، آن حضرت بدون این که به چهره فرد نگاه کند به آن فرد کمک کرد، زمانی که از این برخورد امام سوال کردند آن حضرت فرمود که آن ساعتی که آن شخص از من مطالبه کرد خجالت را در چهره فرد دیدم.

این موضوع می‌تواند درس بزرگی در جامعه ما باشد، امام رضا (ع) با این رفتار خویش، عزت را در جامعه تقویت کرد و ما می‌توانیم صدقه پنهانی را که از ویژگی‌های رفتاری امام رضا (ع) است را در جامعه نهادینه کنیم.

امروزه شرایط زندگی برای محرومان جامعه بسیار دشوار شده است و از طرفی متولیانی که مایل به کمک باشند زیادند، اگر شخصی مایل است که به محرومان جامعه کمک کند بهتر است مقداری از مال خود را صرف ایتام و محرومانی کند که از کسی درخواست کمک نمی‌کنند.

صدقه پنهانی نه تنها از ویژگی‌های شخصیتی امام رضا (ع) بود بلکه همه ائمه اطهار (ع) از جمله امام سجاد (ع) نیز این گونه بودند به طوری که زمانی که می‌خواستند آن حضرت را غسل کنند می‌بینند که شانه‌های آن حضرت به دلیل این که هر شب غذا به خانه ایتام می‌برده است پینه بسته بود.

هدف امام رضا از بیان حدیث «سلسله الذهب» چه بود؟

علوم اهل بیت (ع) در جامعه باید منتشر شود که از جمله این علوم حدیث «سلسله الذهب» است که زمانی که امام رضا (ع) وارد نیشابور شدند علما با قلمدان‌های مرصع و قلم‌های فراوان برای نوشتن سخنان آن حضرت به استقبال رفتند و ایشان حدیث «سلسله الذهب» را بیان کردند.

در این حدیث که از قول ائمه اطهار (ع)، پیامبر اکرم (ص)، جبرئیل و خداوند است که فرمود: « کلمه لا اله الا الله حصنی فمن قالها دخل حصنی و من دخل حصنی امن من عذابی» یعنی «کلمه توحید (لا اله الا الله) دژ و حصار محکم من است. هر کس آن را بگوید، داخل حصار من شده و هر کس داخل قلعه و حصار من شود، از عذاب من در امان است».

در این حدیث، کلمه توحید و بحث شیعه و سنی و وحدت و دامن نزدن به اختلافات مطرح است و ما می‌توانیم از وحدت در برابر دشمن استفاده کنیم.

در ادامه حدیث «سلسله الذهب» امام رضا (ع) می‌فرماید: «بشرطها و انا من شروطها» یعنی «اما در صورتی که به شرط‌های آن عمل شود، و من یکی از آن شرط‌ها هستم»، این بدان معناست که امام رضا (ع) جمله جانانه‌ای بیان کرده است که هر کس سوال دارد باید از کسی بپرسد که تسلط بر جوامع علمی دارد.

هیچ فردی به اندازه امام زمان تسلط بر علوم ندارد و پس از آن رجوع به علما و خواصی است که دانشمند هستند و از سرچشمه علوم نبوی و علوی استفاده کردند و ممکن است سرشناس هم نباشند.

امروزه جهان تشنه کلام اهل بیت (ع) است.امام رضا (ع) مردم را به سمت خواص دعوت می‌کند که علوم اهل بیت (ع) در دست آنهاست و امروزه علمایی چون مقام معظم رهبری (مد ظله) و آیت الله جوادی آملی و دیگر مراجع بزرگوار در کشور ما هستند که ما می‌توانیم از برکت سخنان آنان استفاده کنیم.

حکومت عباسی به دلیل درگیری‌هایی که ایجاد شده بود یک حکومت کودتایی بود و مأمون با قتل برادر خود به خلافت رسیده بود و از طرفی انقلاب سادات به اوج خود رسیده بود.

از آنجا که مأمون می‌خواست حکومت را به مردم تحمیل کند، ولیعهدی را به اجبار به حضرت علی بن موسی الرضا (ع) تحمیل کرد همان طور که در زمان امامت امام حسن مجتبی (ع)، صلح به آن حضرت تحمیل شد.