خبرگزاری شبستان، گروه قرآن و معارف: نشست «بررسی مصحف منسوب به امام علی(ع) نسخه آستان قدس رضوی»، که به تازگی رونمایی شده است، شامگاه سه شنبه، ۲۴ اردیبهشت در بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم با حضور «مرتضی توکلی»، مدیر تحقیقات مرکز طبع و نشر قرآن برگزار شد.
توکلی در ابتدای این نشست با بیان اینکه بررسی مصحف شریف به دوره های بسیار دور در غرب و اسلام باز می گردد، گفت: در غرب مستشرقان این فعالیت ها را با دقت بسیاری انجام می دادند و از جمله كساني كه در سده های گذشته، به ويژه عصر حاضر به مطالعات وسيعی درباره قرآن دست زده که منشا آثار گوناگونی شده اند، مستشرقان بودند.
مدیر تحقیقات مرکز طبع و نشر قرآن افزود: مستشرقان از جهت اهداف و انگيزه و در نتيجه افكار و آثار علمي در يك سطح نبودند بلكه طيف وسيعي از غرض ورزان معاند تا محققان منصف را تشكيل ميدادند. مطالعات قرآني خاورشناسان غالبا بر اصول و ضوابطي مبتني است كه نتايج آن براي مسلمانان غير قابل قبول است. مستشرقان به دنبال بافت و محتوای متون بودند. بعد از آن در دهه های اخیر مرکزی به نام «کورپوس کورانیکوم» در آلمان تاسیس شد که به صورت ویژه روی مصحف و نسخه های قدیمی قرآن کریم کار می کند.
وی با بیان اینکه در اسلام کار ویژه ای در سده های اخیر روی این آثار انجام نشده است، اظهار کرد: اما در ایران وضعیت عقب تر هم بود و افراد نهایتاً به صورت انفرادی کارهایی را انجام داده بودند که هدفمند نبود تا اینکه مرکز طبع و نشر یک نگاه ویژه به این آثار پیدا کرد و تصمیم گرفت روی مصحف کهن قرآن کریم در غرب و جهان و اسلام فعالیت ویژه ای را آغاز کند.
توکلی در ادامه به ویژگی های این مصحف اشاره کرد و گفت: قدمت این نسخه، که از همه کهن تر است، انتساب آن به حضرت علی(ع)، کامل و بی نقص بودن آن نسبت به سایر نسخ دیگر آن را ویژه و خاص کرده است و همین ویژگی ها ما را بر آن داشت تا روی این نسخه کار کنیم.
وی در ادامه ابراز کرد: این نسخه یکی از قدیمی‌ترین قرآن‌های کامل دست‌نویس جهان و منسوب به دستخط امام علی (ع) است که یکی از مهم‌ترین منابع تحقیقاتی جهان نیز به شمار می‌رود. این نسخه که به خط کوفی ۱۶ سطری و روی پوست حیوان کتابت شده متعلق به دوران نخست اسلامی است که در سال ۱۰۰۹ هجری به دست شاه عباس صفوی وقف حرم مطهر امام رضا(ع) شده و وقف نامه آن را شیخ بهایی در پشت برگ اول نسخه نگاشته است.
مدیر تحقیقات مرکز طبع و نشر بیان کرد: این اثر در ابعاد 20 در 26 و 25 در 32 است و میزان نقص آن به 2.94 درصد می‌رسد که در امضای آخر نسخه (کتبه علی بن ابی طالب) است و جنس ورق، مرکب و خط نیز نشان دهنده قدمت این اثر نفیس است. با مقایسه این مصحف با سایر مصاحف کهن دنیا می‌توان گفت قرآن شماره یک، نسخه کامل و منحصربه‌فردی است.
وی با بیان اینکه این قرآن بسیار ارزشمند دارای ویژگی متعددی است که نمایانگر قرائات، رسم‌الخط، شمارش آیات، و ترتیب مصحف است که از سوره مبارکه حمد آغاز شده و به سوره مبارکه ناس ختم می‌شود، افزود: منظور از نقطه‌گذاری وضع علامت‌هایی برای حرکت‌های حروف است که قدیم آن را نقطه‌گذاری می‌نامیدند چون در ابتدا به صورت نقطه‌هایی بود که بر بالا و پایین حروف می‌گذاشتند. نقطه‌های سیاه مستطیلی شکل برای نشان دادن بیشتر حروف نقطه دار و برای نشان دادن ضبط صحیح کلمات از نقطه‌های قرمز دایره‌ای شکل استفاده شده است.
این کارشناس نسخ خطی تاکید کرد: منظور از قرائات، دانش شیوه خواندن قرآن است که به صورت تحت‌اللفظی به معنی خواندن و از نظر واژه‌شناسی به معنی شیوه خوانش است. این مصحف از ابتدا تا انتها بر اساس یک روایت واحد علامت‌گذاری نشده بلکه قرائات مختلف در آن مشاهده می‌شود؛ ضمن اینکه انفرادات قرائت نافه، ابوجعفر، ابن کثیر و ابن عامر مشاهده نمی‌شود.
وی اضافه کرد: تطابق قرائت به کار رفته در این مصحف با قرائت یعقوب حضر بیشتر از سایر قرای عراق مانند عاصم، حمزه، کسائی، خلف و ابو عمرو است. قرائات شواذ نیز در برخی از کلمات این مصحف شریف به چشم می‌خورد. البته برخی از نام‌های سوره‌ها در قرآن شماره یک با آنچه امروز متداول است، اختلاف دارد. همچنین عدد فواصل آیات در ابتدای سوره‌های این مصحف با رنگ قرمز مشخص شده است.
توکلی ادامه داد: در این مصحف از تقسیمات رایج امروزی مانند اجزا سی‌گانه و احزاب شصت‌گانه چیزی مشاهده نمی‌شود و تنها اصطلاح به کار رفته در آن «سُبع» است که در آن مصحف به 7 بخش تقسیم شده که این تقسیمات موافق تقسیماتی است که سخاوی در کتاب خود نقل کرده است.
این کارشناس نسخ خطی در خصوص مشخصات ظاهری این اثر نفیس ابراز کرد: جنس این مصحف شریف منسوب به امام علی(ع) به قول مشهور از پوست آهو است که البته در اقوال مختلف به پوست گاو و گوسفند نیز اشاره شده است. این نسخه بیش از 98 درصد نزدیک به متن قرآن است و بر اساس تحقیق انجام شده، در منطقه بصره نوشته شده است و قرائت قراء مصری شبیه تر است و کوفی نیست.
وی اضافه کرد: در خصوص نگارش این مصحف هم باید گفت که شبیه به آن چیزی است که علمای اسلام تایید کرده اند. در خصوص انتساب این مصحف هم به حضرت علی(ع) باید گفت که این موضوع از گذشته وجود داشته است و بسیاری از مصحف ها را به ائمه(ع) منسوب می کردند. در این خصوص هم سه نظر وجود دارد یک نظر اینکه قطعا این قرآن بنا برشواهد ازجمله تایید شیخ بهایی می گویند متعلق به حضرت امیر(ع) است و برخی هم می گویند که به هیچ وجه منسوب به ایشان نیست. در این میان برخی هم قائل به تفصیل هستند و می گویند بر اساس قرائن و شواهد باید این موارد بررسی شود.
توکلی در ادامه بیان کرد: اما از طرفی هم شاهد این هستیم که در این مصحف اشتباهاتی وجود دارد که اگر می گوییم منسوب حضرت علی(ع) است قطعا نباید چنین اشتباهاتی در آن وجود داشته باشد. و بر همین اساس می توان گفت که کتابت این مصحف توسط حضرت علی(ع) نبوده بلکه امکان دارد از روی مصحف و خط ایشان کپی برداری شده است و این احتمالی است که می توان به جمع اقوال مختلف رسید.
وی ادامه داد: این اثر در ابعاد 20 در 26 و 25 در 32 است و میزان نقص آن به 2.94 درصد می‌رسد که در امضای آخر نسخه (کتبه علی بن ابی طالب) است و جنس ورق، مرکب و خط نیز نشان دهنده قدمت این اثر نفیس است.
گفتنی است، بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم با شعار «قرآن معنای زندگی» همزمان با ماه مبارک رمضان از ۲۱ اردیبهشت ماه تا ۴ خرداد ماه در مصلای حضرت امام خمینی( ره) در حال برپایی است.
نظر شما