معنای «ربیع الانام» در زیارت امام زمان(عج)/دل تکانی هایی که باید برای بهار ظهور انجام دهیم

خبرگزاری شبستان، گروه مهدویت و غدیر: وجود مقدس امام عصر(عج) به تعبیر روایات همان بهار حقیقی است که قلب یخزده زمین را زنده کرده و با دم مسیحایی خویش روح دوباره بر کالبد بشریت می دمد؛ از این رو، به مناسبت فرا رسیدن بهار طبیعت که شوق درک بهار حقیقی عالم را شعله ور می کند با حجت الاسلام «جواد جعفری»، پژوهشگر، مولف و کارشناس مهدوی و صاحب آثاری همچون «دیدار در عصر غیبت؛ از نفی تا اثبات» و «بانوان رجعت کننده» به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:

چرا از وجود مقدس امام زمان(عج) و دولت کریمه ایشان به بهار تعبیر می شود؟ چه شباهتی میان این بهار با بهار طبیعت وجود دارد؟

در زیارتنامه امام زمان(عج) می خوانیم: «السَّلَامُ عَلَى رَبِيعِ الْأَنَامِ وَ نَضْرَةِ الْأَيَّام» یعنی سلام بر بهار مردمان و خرمی روزگاران.

این تعبیر معنایی ژرف را در خود نهفته دارد، یعنی قرار است امام عصر(عج) با خود بهار انسانیت را به ارمغان بیاورند.

برای در درک کیفیت این بهار مردمان می توان به آیات 16 و 17 سوره مبارکه حدید که طبق روایات به این مسئله اشاره دارد، رجوع کنیم.

خدای متعال در آیه 17 می فرماید: «اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ؛ بدانيد كه خدا زمين را پس از مرگش زنده مى‏ گرداند به راستى آيات [خود] را براى شما روشن گردانيده‏ ايم باشد كه بينديشيد»

در این آیه خداوند از حیات مجدد زمین خبر می دهد که شاید ظاهر آیه به بهار مادی و طبیعی تفسیر شود یعنی حیات دوباره پس از مرگ و خواب زمستانی، اما وقتی به روایات ذیل این آیه مراجعه کنیم، درمی یابیم ائمه علیهم السلام این آیه را به ظهور امام زمان(عج) تفسیر کرده اند.

این تفسیر از بهار در قرآن چگونه بیان شده است؟

این حیات دوباره زمین در جلد هشتم کافی آمده که امام صادق(ع) فرموده اند: «زنده شدن زمین پس از مرگ به منزله فراگیری عدالت پس از ظلم و ستم است»، یعنی باطن آیه آن است که وقتی زمین پر از ظلم می شود می میرد و کسی که آن را از عدالت پر کند، زنده اش خواهد کرد این حیات یعنی مملو شدن زمین از عدالت.

آیه 16 سوره حدید از بهار حقیقی چه تعبیری دارد؟

در آیه 16 سوره مبارکه حدید نیز خداوند می فرماید: «أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ؛ آيا براى كسانى كه ايمان آورده‏ اند هنگام آن نرسيده كه دلهايشان به ياد خدا و آن حقيقتى كه نازل شده نرم [و فروتن] گردد و مانند كسانى نباشند كه از پيش بدانها كتاب داده شد و [عمر و] انتظار بر آنان به درازا كشيد و دلهايشان سخت گرديد و بسيارى از آنها فاسق بودند».

این آیه هشدار می دهد که مراقب باشید مثل اهل کتاب با مرور زمان دچار قساوت قلب نشوید، درباره همین آیه شریفه از امامان(ع) در «غیبت نعمانی» نقل شده که این آیه در ارتباط با مردم زمان غیبت نازل شده یعنی وقتی غیبت طولانی شود، دل ها سخت می شود.

با چه سنت هایی می توان از بهار ظهور و وجود امام عصر(عج) بهره مند شد و آن را درک کرد؟

کسانی که در عصر غیبت همه تلاش شان را کرده اند که دل هاشان سخت نشود، آماده درک این بهار خواهند بود؛ یعنی همانطور که برای استقبال از بهار طبیعت مقدمه چینی کرده و سنت هایی داریم، برای درک ظهور و استفاده از بهار وجود امام عصر(عج) نیز رسوم و سنت های مقدماتی نیاز است.

وقتی ائمه علیهم السلام می فرمایند: امام زمان(عج) می آیند تا عدالت را اقامه کنند: «یملأ الارض عدلاً و قسطاً کما ملئت ظلما و جوراً» باید این مهمترین ویژگی ظهور که به کرات تصریح شده در استقبال کنندگان از بهار عدالت هم به قسمی وجود داشته باشد تا آماده پذیرش عدالت شوند.

در بعد اخلاق و معنویت چه آمادگی هایی برای درک بهار حقیقی یعنی امام عصر(عج) باید در منتظران ایجاد شود؟

باید مراقب قلب هایمان باشیم؛ برای مثال امروز که با مشکلات اقتصادی مواجه هستیم نباید قلب مان بتدریج دچار قساوت شده و به احتکار، گرانفروشی، زیرمیزی گرفتن و ... مبتلا شود.

اگر کسی با گناهان دچار قساوت قلب شد وقتی ظهور رخ دهد، مثل عدم تاثیر بهار در درختی که از سرمای زمستان خشک شده، تاثیری نمی پذیرد لذا آنها که ظرفیت عدالت را در عصر غیبت در خود ایجاد نکنند نمی توانند بهار مهدوی را درک کنند، که این در روایات به صراحت آمده چنان امام صادق(ع) می فرمایند: «با قیام امام زمان(عج) کسانی از اطاعت ایشان سر باز می زنند که قبل از فرج خود را اهل این امر می دانستند».

وقتی می گوییم امام زمان(عج)، بهار مردمان هستند باید بدانیم برای استقبال از بهار مقدماتی است که طبق روایات مهمترین آنها عدالت است (منظور از حیات زمین، عدالت گستری است)، لذا باید مراقب باشیم سختی های غیبت سبب قساوت قلب در ما نشود.

چه شباهتی بین بهار حقیقی با بهار طبیعت از نظر تغییر و تحول در زندگی مردم وجود دارد؟

عدالت بحثی بسیار گسترده است و اگر بخواهیم عدالت دولت مهدوی را در نظر بگیریم، درمی یابیم فقط معنای قضایی نمی دهد بلکه طبق روایات عدالت وارد همه خانه ها می شود چنان که گرما و سرما  وارد می شود.

یعنی در عصر ظهور خانواده ای داریم که در آن همسری به همسر خود ظلم نمی کند یا پدری به فرزندانش ظلم نمی کند یا فرزندی حق پدر و مادر را پایمال نمی کند!

عدالت در این سطح به دل تکانی های اساسی نیاز دارد، یعنی وقتی کسی ادعای انتظار امام زمان(عج) را می کند باید رفتار خود را با همه اطرافیان بسنجد چون عدالت همه اینها را متاثر می کند همه آنچه ما اکنون در قالب مستحبات و فضایل اخلاقی در نظر می گیریم مثل حُسن خلق و ... در عصر ظهور جنبه وجوب می یابد لذا منتظر امام زمان(عج) باید به این جنبه های فردی اجتماعی سبک زندگی منتظرانه توجه داشته باشد.

دل تکانی های ما در درک بهار ظهور و بهره مندی حداکثری از آن چه نقشی دارد؟

درک و بهره مندی از بهار ظهور، نیازمند دل تکانی است، همان طور که در خانه تکانی آخر سال فقط گرد و غبارها را نمی زداییم بلکه همه جای منزل را رفت و روب می کنیم، منتظر هم باید اخلاقیات و خُلقیات خود را بررسی کند و بداند کدام اخلاق و برخورد منصفانه و همراه با عدالت نیست و آن را دور بریزد.

عدالت دایره ای وسیعی دارد و شامل همه فضایل اخلاقی می شود و باید همه رفتارمان را با معیارهای اسلام تطابق بدهیم تا در زمره کسانی قرار بگیریم که پیامبر(ص) درباره شان فرمودند: «طُوبَی لَهُمْ» یعنی خوش به حال شان.

بهار ظهور ویژگی هایی دارد که مرورشان آرمانشهر گمشده بشر را ترسیم می کند مثل اینکه دیگر نیازمندی باقی نمی ماند که زکات به او تعلق گیرد؛ از این منظر و در الهام از این خصایص بهار واقعی وظیفه منتظران در بهار طبیعت چیست؟

زمانی برای فرا رسیدن بهار فقط خود و زندگی مان را به سامان کنیم و زمانی دیگران را هم در نظر داریم و می کوشیم تا گره ای از کار دردمندی بگشاییم.

همانطور که در بهار مادی به این سامان بخشی ها نیاز داریم در امر ظهور می توان تشبیه کرد که در عین آماده شدن برای ظهور و ایجاد عدالت در سبک زندگی هامان، منتظر واقعی سعی می کند دیگران را هم آماده ظهور کند و فقط به فکر خود نیست یعنی منتظر واقعی کسی نیست که صرفاً به خود و درستی اعمالش بیندیشد بلکه علاوه بر خودسازی به دیگرسازی و اصلاح جامعه هم نظر دارد.

یکی از وظایف ما برای استقبال از بهار ظهور، آماده کردن جامعه برای ظهور است که در نامه حضرت بقیه الله الاعظم(عج) به شیعه آمده: «آنچه باعث تعجیل بر فرج است اجتماع قلبی شیعیان بر وفای به عهد است». یعنی ایشان تاکید دارند که شیعیان باید در وفای به عهد اجتماع قلبی داشته باشند.

اگر ما به فکر مشکلات دیگران نباشیم به سمت راه های نامشروع سوق شان می دهیم لذا باید حواس مان به نیازمندان باشد تا زیر فشار مشکلات، عهدهایشان را با خدا نشکنند و اینچنین از بهار ظهور فاصله نگیریم.