آیین های کهن چهارشنبه سوری در زنجان

به گزارش خبرگزاری شبستان از زنجان، چهارشنبه آخرسال که همه آن را با نام چهارشنبه سوری می شناسند، از دیرباز در زنجان با آداب و رسومی همراه بوده که با وجود کمرنگ شدن برخی از این رسوم، بخشی توسط شهروندان برگزار می شود، طبق یک سنت دیرینه در زنجان قدیم مرسوم بوده که شب چهارشنبه آخر سال آتش می افروختند؛ شلیک تفنگ، ترقه و سایر مواد منفجره نیز از وسایل و ابزار شور و شادی مردم در این روز خاطره انگیر بود.

در قدیم رسم بر این بود که تمامی چهارشنبه‌های اسفندماه جشن گرفته شود و هرکدام از این چهارشنبه‌ها نیز دارای اسم خاصی بود. به این ترتیب که چهارشنبه اول اسفند «یئکه چهارشنبه» چهارشنبه دوم اسفند «قودوق چهارشنبه» چهارشنبه سوم «کوله چهارشنبه» و چهارشنبه چهارم «ایل آخر چهارشنبه» نامیده می شد. در چهارشنبه اول اسفند، مردم بالای پشت بام می رفتند و جلوی ناودان‌ها، عدس، گندم یا نخود که آن را نمادی از برکت می‌دانستند، می‌ریختند.

افراد خانواده با پایین آمدن از پشت بام، دور سفره‌ای که میوه هفت مغز در آن چیده شده بود، جمع می‌شدند و به شادمانی می‌پرداختند و از این سفره برکت می گرفتند. مردم همواره سعی می کردند تا چهارشنبه را با خوبی و خوشی سپری کنند و پس از آن خود را برای فرا رسیدن نوروز آماده می‌کردند.

شال انداختن: شال اندازی یکی از مراسم شب چهارشنبه سوری است که تاکنون اعتبار خود را در شهرها و روستاهای همدان و زنجان حفظ کرده است. پس از خاموشی آتش و کوزه شکستن و فالگوشی و گره گشایی و قاشق زنی جوانان، نوبت به شال اندازی می رسد.

جوانان چندین دستمال حریر و ابریشمی را به یکدیگر گره زده، از آن طنابی رنگین به بلندی سه متر می سازند. آنگاه از راه پلکان خانه ها یا از روی دیوار، آنرا از روزنه دودکش وارد منزل می کنند و یک سر آن را خود در بالای بام در دست می گیرند، آنگاه با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه ورودشان می سازند.

صاحبخانه ها که منتظر آویختن چنین شال هایی هستند، به محض مشاهده طناب رنگین، آنچه قبلاً آماده کرده اند، در گوشه شال می ریزند و گره ای بر آن زده، با یک تکان ملایم، صاحب شال را آگاه می سازند که هدیه سوری آماده است.

آنگاه شال انداز شال را بالا می کشد. آنچه در شال است هم هدیه چهارشنبه سوری است و هم فال.

قاشق زنی: مراسم قاشق زنی از دیگر رسومی است که در شب چهارشنبه آخر سال برگزار می‌شد؛ در این رسم دختران و پسران جوان چادری بر سر و روی خود می کشند تا شناخته نشوند و به در خانهٔ دوستان و همسایگان خود می روند.

صاحبخانه از صدای قاشق هایی که به کاسه ها می خورد به در خانه آمده و به کاسه های آنها آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و حتی پول می ریزد.

قیچی کردن آب: یکی از این سنت های قدیمی و جالب که در شهر توسط خانم ها برگزار می شد،" قیچی کردن آب" نام داشت. در این مراسم اول صبح روز چهارشنبه سوری خانم ها دسته جمعی به باغ خانلارباغی یا به سر چاه (یکی از نقاط شهر) زنجان می رفتند و در آنجا آب را قیچی می کردند.

کلید گره گشا: مراسم فال کلید یکی دیگر از آداب زنجانی ها در گذشته بود که در دو نوبت انجام می گرفت. یکی شب چهارشنبه سوری که خود به تنهایی دارای مراسم جداگانه و باشکوهی بود و دیگری در شب عید.