خبرگزاری شبستان، گروه مهدویت و غدیر: یکی از متن هایی که در عین کوتاهی معانی کامل و عمیقی از مهدویت و انتظار را در خود جای داده زیارت امام زمان(عج) در روز جمعه است. از این رو با حجت الاسلام «جواد جعفری»، کارشناس، پژوهشگر و مولف مهدوی درباره شرح این زیارت و آموزه های مهدوی اش به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:
زیارتی که در روز جمعه برای امام زمان(عج) وارد شده چه مباحثی را شامل می شود؟
یکی از زیاراتی که در مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی آمده زیارت امام مهدی(عج) در روز جمعه است که با عبارت «ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻳَﺎ ﺣُﺠﱠﱠﺔَ ﺍﻟﻠﱠﱠﻪِ ﻓِﻲ ﺃَﺭْﺿِﻪِ» شروع می شود.
این زیارت نامه فقرات مختلفی دارد؛ ابتدا با بحث عقیدتی شروع می شود و اعتقاداتی را که درباره امام زمان(عج) داریم، مرور می کند.
یکی از این اعتقادات همین مسئله حجت خدا بودنِ امام عصر(عج) است، یعنی ما ایشان را حجت الهی در زمین می دانیم و این اعتقاد شیعه است که زمین هرگز از حجت الهی خالی نمی شود که مصداق امروزی آن فرزند امام عسکری(ع)، حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف است.
در ادامه این زیارت چه اعتقادات دیگری درباره مهدویت و امام عصر(عج) بیان می شود؟
تصریح بعدی این زیارت، اشاره به شاهد اعمال بودنِ حضرت حجت(عج) است، وقتی می گوید: «ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻳَﺎ ﻋَﻴْﻦَ ﺍﻟﻠﱠﱠﻪِ ﻓِﻲ ﺧَﻠْﻘِﻪِ».
این عبارت اشاره به اعتقاد دیگر شیعه دارد که می گوید امامان علیهم السلام چشم خدا در میان خلق هستند.
در ادامه این زیارت می خوانیم که امام(ع) مایه هدایت و راهنمایی مردم است: «ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻳَﺎ ﻧُﻮﺭَ ﺍﻟﻠﱠﱠﻪِ ﺍﻟﱠﱠﺬِﻱ ﺑِﻪِ ﻳَﻬْﺘَﺪِﻱ ﺍﻟْﻤُﻬْﺘَﺪُﻭﻥَ»؛ یعنی مردم بواسطه امام(ع) هدایت می شوند و این از کارکردهای امام معصوم(ع) حتی در عصر غیبت است، این عبارت در واقع به هدایت باطنی و تصرف امام در قلب ها و هدایت آنها اشاره می کند.
آیا زیارت به برکات دنیایی وجود مقدس امام عصر(عج) هم اشاره دارد؟
بله، در عبارت بعد به گشایشی که امام زمان(عج) در امور مومنان ایجاد می کنند، اشاره می شود: «ﻭَ ﻳُﻔَﺮﱠﱠﺝُ ﺑِﻪِ ﻋَﻦِ ﺍﻟْﻤُﺆْﻣِﻨِﻴﻦَ» یعنی این وجود مقدس گشایش می کند هرچند که ممکن است ما متوجه نشویم؛ به تعبیر امیرالمومنین(ع) در خطبه 150 نهج البلاغه، امام هدایت می کند هر چند دیگران متوجه آن نشوند.
این زیارت صرفا به بیان اعتقادات درباره وجود مقدس امام زمان(عج) اشاره دارد یا دیگر مباحث را هم شامل می شود؟
بعد از بیان این اعتقادات، زیارت در فرازهای بعدی به علت غیبت امام زمان(عج)اشاره و چرایی محرومیت از وجود امام مهربانی ها را بیان می کند: «ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﺃَﻳﱡﱡﻬَﺎ ﺍﻟْﻤُﻬَﺬﱠﱠﺏُ ﺍﻟْﺨَﺎﺋِﻒُ».
باید توجه داشت ترس امام با ترس های معمول فرق دارد، زمانی کسی کار بدی کرده و از عواقب آن در هراس است لذا در این زیارت ابتدا تصریح می شود «مهذّب» یعنی پاک و بری از هر خطا اما علی رغم این بری بودن باز هم حضرت حجت(عج) ترسان است ترسی که ناشی از روحیه و ضعف امام(ع) نیست بلکه ترسی است که در قرآن برای برخی از انبیاء همچون حضرت موسی(ع) نیز ذکر شده که وقتی ساحران ابزارهای شان را بر زمین انداختند، ایشان برای مردم و باورهای شان ترسید.
لذا به حضرت حجت(عج) عرضه می داریم که برای انجام مسئولیت هایشان در ترس و هراس اند و این از اعتقادات ما است که یکی از علل غیبت بیم و خوفی است که در جان امام(عج) وجود دارد که نتواند رسالت الهی را به دلیل کمکاری امت و مسلمانان انجام دهد.
عبارات بعدی زیارت چه واقعیاتی از مهدویت را آشکار می کند؟
در ادامه زیارت می خوانیم: «ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﺃَﻳﱡﱡﻬَﺎ ﺍﻟْﻮَﻟِﻲﱡﱡ ﺍﻟﻨﱠﱠﺎﺻِﺢُ»؛ این یعنی در عین بودن در عصر غیبت، یک ولی نصحیت کننده و سرپرستی که خیر مردم را می خواهد حضور دارد که به دلیل بیم ها ظهور نمی کند.
این زیارت چه نقشی را برای امام زمان(عج) در جامعه معرفی می کند؟
بعد از علت غیبت در فراز سوم زیارت درباره نقش امام مهدی(عج) تصریحاتی شده و می خوانیم: «ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻳَﺎ ﺳَﻔِﻴﻨَﺔَ ﺍﻟﻨﱠﱠﺠَﺎﺓِ ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻳَﺎ ﻋَﻴْﻦَ ﺍﻟْﺤَﻴَﺎﺓِ»؛این یعنی امام(ع) کشتی نجات امت است و کسی اگر به ایشان نزدیک شود و اقتداء و پیروی کند مثل کسی است که بر کشتی نجات سوار شده و نیز امام چشمه زندگانی است و اگر کسی از علم و کلام اش سیراب شود مثل کسی است که از چشمه زندگانی سیراب شده و اساساً کار امام(ع) آن است که حیات واقعی را به انسان ها هدیه کند.
در ادامه بعد از سلام و درود فرستادن بر شجره طیبه حضرت(ع) با این عبارت «ﺻَﻠﱠﱠﻰ ﺍﻟﻠﱠﱠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻭَ ﻋَﻠَﻰ ﺁﻝِ ﺑَﻴْﺘِﻚَ ﺍﻟﻄﱠﱠﻴﱢﱢﺒِﻴﻦَ ﺍﻟﻄﱠﱠﺎﻫِﺮِﻳﻦَ ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ»، وارد فراز چهارم زیارت می شویم که دعا برای تعجیل در فرج است: «ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻋَﺠﱠﱠﻞَ ﺍﻟﻠﱠﱠﻪُ ﻟَﻚَ ﻣَﺎ ﻭَﻋَﺪَﻙَ ﻣِﻦَ ﺍﻟﻨﱠﱠﺼْﺮِ ﻭَ ﻇُﻬُﻮﺭِ ﺍﻟْﺄَﻣْﺮِ» یعنی از خدا می خواهیم که آن امر آشکار شود.
فقره بعدی دعا که نسبتا طولانی تر از دیگر فقرات و عبارات است، چه آموزه هایی از مهدویت را بیان می کند؟
در فقره بعد زیارت می خوانیم: «ﺍﻟﺴﱠﱠﻠَﺎﻡُ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻳَﺎ ﻣَﻮْﻟَﺎﻱَ» یعنی در خدمت شما هستم و سرپرستی تان را می پذیرم.
سپس ملزومات این آمادگی تصریح می شود: «ﻋَﺎﺭِﻑٌ ﺑِﺄُﻭﻟَﺎﻙَ ﻭَ ﺃُﺧْﺮَﺍﻙَ» یعنی نخستین ضرورت همراهی با امام عصر(عج) معرفت است چنان که در وظایف منتظران آمده معرفت و شناخت به امامت و ولایت و ولادت ایشان مهم است.
سپس می خوانیم: «ﺃَﺗَﻘَﺮﱠﱠﺏُ ﺇِﻟَﻰ ﺍﻟﻠﱠﱠﻪِ ﺗَﻌَﺎﻟَﻰ ﺑِﻚَ ﻭَ ﺏِ ﺁﻝِ ﺑَﻴْﺘِﻚَ» یعنی شما وسیله تقرب به خداهستید چراکه قرآن می فرماید برای تقرب به خدا وسیله بیابید: «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَهَ».
سپس به انتظار اشاره کرده و بیان می دارد کسی که برای پذیرش ولایت امام زمان(عج) ابراز آمادگی می کند باید منتظر باشد: «ﺃَﻧْﺘَﻈِﺮُ ﻇُﻬُﻮﺭَﻙَ ﻭَ ﻇُﻬُﻮﺭَ ﺍﻟْﺤَﻖﱢﱢ ﻋَﻠَﻰ ﻳَﺪِﻙَ» یعنی ما منتظر ظهور حق به دستان شما هستیم.
این زیارت درباره انتظار و آثار آن در عصر غیبت و نیز زمینه سازی ظهور چه آموزه هایی دارد؟
زیارت هم به اهمیت انتظار و هم به سختی های رسیدن به مقام منتظران اشاره و تصریح می کند: «ﻭَ ﺃَﺳْﺄَﻝُ ﺍﻟﻠﱠﱠﻪَ ﺃَﻥْ ﻳُﺼَﻠﱢﱢﻲَ ﻋَﻠَﻰ ﻣُﺤَﻤﱠﱠﺪٍ ﻭَ ﺁﻝِ ﻣُﺤَﻤﱠﱠﺪٍ ﻭَ ﺃَﻥْ ﻳَﺠْﻌَﻠَﻨِﻲ ﻣِﻦَ ﺍﻟْﻤُﻨْﺘَﻈِﺮِﻳﻦَ ﻟَﻚَ» چراکه رسیدن به مقام انتظار سخت است.
بالاتر از مقام انتظار، بحث عملی است و لذا در ادامه می خوانیم: «ﻭَ ﺍﻟﺘﱠﱠﺎﺑِﻌِﻴﻦَ ﻭَ ﺍﻟﻨﱠﱠﺎﺻِﺮِﻳﻦَ ﻟَﻚَ ﻋَﻠَﻰ ﺃَﻋْﺪَﺍﺋِﻚَ»؛ یعنی قبل و بعد از ظهور تابع امر امام(ع) باشیم نه مثل یهودیانی که منتظر پیامبر آخرالزمان بودند اما پس از بعثت از رسول خدا(ص) تبعیت نکردند!
همچنین، در این فراز آرزوی نصرت و یاری امام مهدی(عج) در مقابل دشمنان را می کنیم که بالاترین درجه آن ذسیدن به مقام شهادت در مقابل حضرت(عج) است «ﺍﻟْﻤُﺴْﺘَﺸْﻬَﺪِﻳﻦَ ﺑَﻴْﻦَ ﻳَﺪَﻳْﻚَ ﻓِﻲ ﺟُﻤْﻠَﺔِ ﺃَﻭْﻟِﻴَﺎﺋِﻚَ».
این نهایت اعلام آمادگی است که با معرفت آغاز و به شهادت ختم می شود.
زیارت درباره روز جمعه و امتیازات آن چه مسائلی را بیان می کند؟
زیارت با اشاره به روز جمعه، ویژگی های آن را برمی شمارد مثل اینکه شیعه در این روز انتظار فرج و ظهور را دارد: «ﻳَﺎ ﻣَﻮْﻟَﺎﻱَ ﻳَﺎ ﺻَﺎﺣِﺐَ ﺍﻟﺰﱠﱠﻣَﺎﻥِ ﺻَﻠَﻮَﺍﺕُ ﺍﻟﻠﱠﱠﻪِ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻭَ ﻋَﻠَﻰ ﺁﻝِ ﺑَﻴْﺘِﻚَ ﻫَﺬَﺍ ﻳَﻮْﻡُ ﺍﻟْﺠُﻤُﻌَﺔِ ﻭَ ﻫُﻮَ ﻳَﻮْﻣُﻚَ ﺍﻟْﻤُﺘَﻮَﻗﱠﱠﻊُ ﻓِﻴﻪِ ﻇُﻬُﻮﺭُﻙَ ﻭَ ﺍﻟْﻔَﺮَﺝُ ﻓِﻴﻪِ ﻟِﻠْﻤُﺆْﻣِﻨِﻴﻦَ ﻋَﻠَﻰ ﻳَﺪِﻙَ ﻭَ ﻗَﺘْﻞُ ﺍﻟْﻜَﺎﻓِﺮِﻳﻦَ ﺑِﺴَﻴْﻔِﻚَ».
و این ظهور را مایه فرج گشایش مومنان معرفی کند، چنان که در روایات آمده برای فرج دعا کنید که آن گشایش در کارتان است.
زیارت امام زمان(عج) در روز جمعه چگونه و با تاکید بر چه مسائلی پایان می یابد؟
زیارت در پایان مسئله خاصیت و نیز اهمیت و فضیلت روز جمعه و توسل به امام زمان(عج) در این روز را بیان می کند، اینکه اگر در روز جمعه به ایشان متوسل شویم چه برکاتی دارد؛ «ﻭَ ﺃَﻧَﺎ ﻳَﺎ ﻣَﻮْﻟَﺎﻱَ ﻓِﻴﻪِ ﺿَﻴْﻔُﻚَ ﻭَ ﺟَﺎﺭُﻙَ ﻭَ ﺃَﻧْﺖَ ﻳَﺎ ﻣَﻮْﻟَﺎﻱَ ﻛَﺮِﻳﻢٌ ﻣِﻦْ ﺃَﻭْﻟَﺎﺩِ ﺍﻟْﻜِﺮَﺍﻡِ ﻭَ ﻣَﺄْﻣُﻮﺭٌ ﺑِﺎﻟْﺈِﺟَﺎﺭَﺓِ ﻓَﺄَﺿِﻔْﻨِﻲ ﻭَ ﺃَﺟِﺮْﻧِﻲ ﺻَﻠَﻮَﺍﺕُ ﺍﻟﻠﱠﱠﻪِ ﻋَﻠَﻴْﻚَ ﻭَ ﻋَﻠَﻰ ﺃَﻫْﻞِ ﺑَﻴْﺘِﻚَ ﺍﻟﻄﱠﱠﺎﻫِﺮِﻳﻦَ» می گوییم یا امام زمان(عج)! من در این روز پناهنده شما هستم و سپس ادامه می دهیم شما از خاندان کرم و بزرگواری هستید و کارتان مهمان نوازی و پناه دادن است پس مرا بپذیرید و پناهم بدهید صلوات بر شما و خاندان تان.
به عبارت دیگر در پایان از امام زمان(عج) می خواهیم ما را هم بپذیرید و در امان بدارد تا بتوانیم زندگی مومنانه داشته باشیم.
نظر شما