ما به اصرار اروپا در برجام ماندیم/ اقدامات ظریف در تاریخ ثبت می شود/ برخی از کشورهای عربی نسبت به ایران دچار توهم هستند

خبرگزاری شبستان، پریسا رهنما: ایران در چهل سال پس از انقلاب اسلامی توانسته در حوزه سیاست خارجی گام های بسیار مهمی بردارد که این گام ها همگی برگرفته از اصول انقلاب اسلامی است. به منظور تحلیل اقدامات جمهوری اسلامی ایران در این حوزه به سراغ یکی از دیپلمات های فعال کشور رفته ایم تا در این مورد نظرات او را بشنویم. «بهرام قاسمی» سخنگوی وزارت امور خارجه که در طول چهل سال گذشته نقش های اجرایی در حوزه دیپلماسی داشته در گفت و گو با خبرنگار سیاست خارجی به ارزیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پرداخته که مشروح اظهارات او و سوالات شبستان در دو بخش منتشر می شود و در زیر بخش دوم و نهایی این مصاحبه را می خوانید:

در خبرگزاری شبستان بخوانید:‌ شعار «نه شرقی، نه غربی» را در رابطه با روسیه خدشه دار نکرده‌ایم

سوال: در دوره های زمانی مختلف در چهل سال گذشته رویکرد سیاست خارجی ما به نوعی با تغییر مواجه شد. برفرض مثال در دوران ریاست جمهوری آیت الله هاشمی ایران روابط متناسبی با کشورهای حوزه خلیج فارس برقرار کرده بود اما از سال های پایانی دهه هشتاد این ارتباط رو به افول گذاشت تا جایی که امروز شاهد دشمنی این کشورها با ایران هستیم. علت تغییر رویکرد سیاست خارجی ما در قبال کشورهای حوزه خلیج فارس در چهل سال گذشته چه بود؟

رویکرد ما تغییر زیادی نداشته و نگاه ما به جهان و همسایگان ثابت و مشخص و یک سیاست استوار بوده است. تغییر شرایط در منطقه و تحولات جهانی منجر به تغییراتی در روابط ما با کشورهای منطقه شده است. ما دوره دهه شصت را داشتیم که در آن زمان یک مستبد حاکم در عراق با تصور این که ایران با درگیری مسائل داخلی خود ضعیف شده است حمله به ایران را شاهد بودیم. در آن زمان سعی  كردند برای به شکست کشاندن انقلاب یک اجماع بین المللی به نفع عراق شکل  دهند و از این کشور  يك حمایت تسلیحاتی  بي نظير و تاريخي و كم سابقه  به عمل مي اورند.  با این جنگ تحمیلی  نابرابر قصد داشتند  يك جنگ ایرانی و عرب  را سامان دهند  و همه جهان عرب و اسلام در برابر ایران قرار بگیرد. در همان زمان هم با هوشیاری و دقتی که وجود داشت این اجازه به انها داده نشد و اين ترفند انان با هوشمندي ايراني شكست خورد . اگرچه یک اکثریت بیشتری از جهان عرب در دفاع از  رژیم بعث به پا خواستند اما ایران با بسیاری از کشورهای جهان عرب روابط خوبی را در همان زمان برقرار کرد.

در دهه هفتاد و پس از جنگ تحمیلی در دوران سازندگی با توجه به روحیه مقاومت مردم و حمایت از انقلاب کشورهای منطقه نیز ناچار شدند یک نگاه دیگری نسبت به ایران پيروز و مقاوم داشته باشند. دیپلماسی ما هم در آن دوران با تلاش های خود وضعیت دیگری را بعد از جنگ رقم زد. شرایط جهانی هم به گونه ای بود که اذهان نگاهشان به ایران تغییر یافت و آن را کشوری تصویر کردند که توانسته با همراهی مردم خود در هشت سال جنگ نابرابر  و البته غير قابل بيش بيني براي انان پیروز شود.

با  دوران بازسازی که در کشور اغاز شد و  و حتی بازسازی سیاسی که توانمندتر شدن ایران را رقم زد و مقاومتی که باعث شد ایران از پس همه تحریم های ظالمانه برآید. حتی با مذاکرات سخت به يك توافق بین المللی  مورد تاييد شوراي امنيت دست یافت و یک تحول جدید در شرایط ایران به وجود آمد. این مساله باعث شد که برخی از کشورهای منطقه در پس این توافق و برجام دچار یک نگرانی بیهوده بی دلیل و بی منطق از ایران شدند. آن ها نگران بودند که ایران در شرایط جدید با پی ریزی سیاست خارجی نو موجبات پیشرفت های اقتصادی خود را فراهم کند و از این موقعیت برای  استيلا و يا برتري بيشتر در منطقه بهره ببرد. رژیم اشغالگر قدس نیز در این تحریک  شيطنت اميز و منفی در نزد برخی از کشورهای منطقه  تا توانستند دمیدند و این کشورها را از ایران ترساندند. در نهایت سیاست ایران هراسی و ایران ستیزی را دنبال کردند و این  سياست هم از وضعيت ان روز نكران بود و هم از  يك سابقه تاریخی و مبتني  بر حسادت  و رقابت نشئت می گرفت.

این نگاه یک نگاه وهم آلود وتخیلی و غلط بود زیرا که ایران همواره همکاری با کشورهای مسلمان را در اولویت خود تعریف کرده بود و نسبت به سایر کشورها هیچگونه طمع و آزمندی را از خود نشان نداد. این خصومت و این تیرگی روابط  با چند كشور منطقه که تعداد آن ها  هم زیاد نیست و همه كشور هاي ضعيف و كوچك و تحت الحماية يك كشور خاص   هستند باعث شد که رابطه این کشورها با ایران  به سردي بيشتر گرايد. متاسفانه حوادثی هم، کمک کرد که رابطه ما با یکی از این کشورها قطع شود. آن کشور هم با استفاده از دلارهای نفتی خود و ماشین جنگی روانی که می توانست آن را با دلار خریداری کند سعی کرد در عرصه جهانی در راستای اهداف رژیم صهیونیستی و ایالات متحده حرکت کند.

سوال: برای حل این نگرانی ها و ایجاد روابط بهتر با کشورهای منطقه چه سیاستی از سوی ایران پیش گرفته شده است؟

ما با سایر کشورهای منطقه روابط مطلوبی داریم و وارد یک فاز جدیدی شده ایم که بتوانیم بهره مندی و بهره برداری بیشتری از همسایگان براساس سودمندی مشترک داشته باشیم. این مساله به نفع مردم ایران و مردم کشورهای منطقه است. امیدواریم کشورهایی که وارد این توهم و خیالپردازی شده اند در یک محیط واقع بینانه تحلیل درستی از مسائل ایران، منطقه و تحولات جهانی داشته باشند. امیدواریم این کشورها بدانند که با سلاح یا پول یا تحریک دیگران نمی توانند در مقابل ملت و کشور ایران قد علم کنند. زیرا که ایران در طول تاریخ به خوبی نشان داده که می تواند با پشتوانه توان ملی بر همه این مشکلات و کینه توزی ها فائق بیاید.

ما با کشورهای جهان اسلام و بسیاری از کشورهای عربی رابطه خوبی داریم. اما به هرحال کشورهایی هستند که هنوز تا رسیدن به یک درک واقع بینانه از منطقه و ایران دچار مشکل هستند.ما همواره اعلام کرده ایم که دست دوستی همه کشورها را می فشاریم و آماده همکاری هستیم. زیرا که دیگراني از ان سوي جهان نمي توانند و  نباید امنیت منطقه را تامین کنند و در این منطقه حضور یابند. امنیت و ثبات و توسعه منطقه می تواند توسط نیروهای بومی وبا تلاش  کشورهای خاورمیانه تامین شود. باید بدانیم هیچ کشوری نمی تواند کشور دیگری را در این مطنقه حذف کند و کنار بزند. همه باید به حاکمیت و منافع مشروع دیگران احترام بگذارند و در مسائل داخلی دیگران دخالت نکنند. نباید با این دخالت ها اجازه دهند که عناصر  افراطي و گروه هاي تروریستی رشد کنند و بخواهند با حاکمیت های مشروع در منطقه  در گير شوند.

سوال: سیاست خارجی ما در برابر کشورهای اروپایی نیز در مقاطع مختلف متفاوت بوده است. در دوره اصلاحات روابط حسنه شد اما در دوره دولت های نهم ودهم به گونه ای پیش رفتیم که اروپایی ها ما را تحریم کردند. در دوره آقای روحانی باز روابط بهتر از قبل شد. علت این تغییرات تحول در رویکرد ما نسبت به اروپایی ها بوده یا آن ها هم مانند کشورهای حوزه خلیج فارس خودشان تغییر رویکرد داشته اند؟

من فکر می کنم ما تغییر رویکردی نسبت به اروپایی ها نداشته ایم.  اما در مقاطعي هم متاسفانه دولت هايي در ايران با طرح مسايل فكر نشده و خلاف حتي اصول و موازين جمهوري اسلامي ايران و براي طرح خود و بهره برداري هاي خاص دست به اقدامات و يا طرح شعار هايي زدند كه بهانه اي شد براي بد خواهان ايران انقلابي در اروبا و ديكر نقاط جهان   و متاسفانه ما بهاي سنگيني براي اين دوران داديم ،این درست است که ما در دوران های مختلف با فراز ونشیب های زیادی در حوزه روابط خارجی با اتحادیه اروپا و بازار مشترک اقتصادی آن ها مواجه بوده ایم. در دوران جنگ و بعد از انقلاب به دلیل عدم شناخت کشورهای اروپایی نسبت به ایران وواهمه ای که نسبت به انقلاب یافتند و حمایتی که از دولت صدام داشتند (باید شرمنده اقدامات خودشان در آن دوره باشند) ما با چالش های جدی در روابط با اروپایی ها روبرو بودیم. اما پس از جنگ با تغییر رویکرد اروپا نسبت به ایران مواجه شدیم. آن ها مقاومت مردم ایران و ماهیت رژیم صدام حسین را شناختند و نگاه جدیدی در اندیشکده ها و محافل روشنفکری و دیپلماسی اروپایی نسبت به ایران رخ داد.

رویکرد تعاملی ایران هم ادامه داشت و در نهایت وضعیت جدیدی در روابط خارجی ایران با اروپا به وجود آمد. بعد از اینکه در حوزه مسائل هسته ای بعد از مذاکراتی که به خوبی آغاز شده بود با مشاهده عدم توانایی آن ها و کارشکنی برخی ها (ایالات متحده، رژیم صهیونیستی و برخی از کشورهای عقب مانده که نسبت به ایران از جهل برخوردار بودند) مذاکرات به نتیجه نرسید. در آن زمان ما وارد تحریم های شورای امنیت سازمان ملل شدیم و این تحریم ها بر روابط ما با کشورهای اروپا تاثیرگذار بود و با چالش های دیگر مواجه شدیم. در دولت آقای روحانی و ورود ما با توجه به خواست کشورهای اروپایی به مذاکرات روابطمان به خوبی پیش رفت. اما خوب بعدا مواجه شديم با برخي كارشكني ها و بد عهدي امريكاييها و حتي برخي در اروپا، ما بايد بدانيم كه علاوه بر اين كه سياست تنش زدايي و دوستي و تعامل با همه كشور ها را بايد دنبال كنيم اما نبايد تمامي سرنوشت و نياز هاي خود را كره بزنيم به ديكر كشور هايي كه به هر حال بطور طبيعي انها هم دنبال منافع خود هستند ، در اين جهان هيج كس مجاني براي ديكري كاري صورت نمي دهد و همه از اقدامات خود كه با فكر و انديشه انها حمايت مي شود اهداف سياسي خود را دنبال مي كنند ، ما در سياست خارجي اشتباه است كه از دوست و نام ببريم ،همه در مرحله نخست منافع خود را بر هر جيز ديكر ترجيح مي دهند.

به هر حال در پس اين دوران خروج امريكا از برجام را داريم و تعهد اروبا به جبران زيان هاي ناشي از خروج امزيكا از برجام را ، ولي باز مي بينيم اروبا هم ان كونه كه وعده داده بود عمل نمي كند و تاخير و كندي بسيار دارد كه همه ان ناشي از بيجيده كي كار نيست.


سوال: بعد از خروج آمریکا از برجام این روابط چه تغییراتی به خود دید؟

بعد از خروج آمریکا از برجام به دلیل تمایل کشورهای اروپایی مذاکرات ادامه یافت و حتی شاید با اصرار کشورهای اروپایی ما در برجام باقی ماندیم. این باقی ماندن ما در برجام مشروط به این بود که اتحادیه اروپا بتواند در ایجاد یک فضای جدید در روابط اقتصادی اروپا با ایران خلا آمریکا در برجام و بازگرداندن تحریم های ایالات متحده را جبران کند. لذا بعد از ماه مه وارد دیالوگ و گفت و گو با کشورهای اروپایی شدیم و رفت و آمدها و مذاکرات بسیاری میان ما و اروپایی ها شکل گرفت.

سوال: اروپا اعلام کرده بود که در ابتدای سال 2019 ساز و کار مالی و بانکی خود را رونمایی می کند. چرا این اتحادیه نتوانست در زمان اعلام شده این راهکار را ارایه کند؟

اروپا تحت فشار زیادی از سوی آمریکا قرار دارد تا این ساز و کار را ارایه ندهد. آمریکا با این ذهنیت از برجام خارج شده بود که ایران هم از این معاهده خارج شود و یک اجماع جهانی علیه ایران شکل بگیرد اما ایران با درایت و هوشمندی در برجام باقی ماند. در ادامه همکاری های اقتصادی میان اروپا و ایران به بحث جدی تبدیل شد و این برای آمریکا بسیار سخت بود. زیرا هم از برجام خارج شده بود و هم به امیال و آرزوهای خود در فرجام برجام نرسیده بود. در نتیجه تلاش های خود را برای ایجاد مشکل در برجام آغاز کرد.

رژیم صهیونیستی و ماشین تخریبی برخی از کشورهای منطقه نیز به منظور تخریب موقعیت اقتصادی ایران تمام توان خود را به کار گرفتند. اروپا هم باز نشان داد كه اختيار جنداني در همه امور ندارد و تازه امروز. و اين روزها به ثبت سازوكار مالي اقدام كردند، نخستين گام و اميدواريم بتوانند در عمل جدي تر و با سرعت بيشتري و بدور از فشارهاي امريكا تعهدات خود را انجام دهند.


سوال: ایران در قبال این اقدامات تخریبی و تاثیر آن بر روابط ایران و اروپا چه کرده است؟

ما گله مندی های خود را نسبت به ناتوانی اروپا ابراز کردیم. البته ساز و کار مالی از پیچیدگی های بسیاری برای اجرایی شدن برخوردار است و در این ساز و کار باید توجه داشت که رابطه میان ایران و یک کشور خاص مطرح نیست. بحث میان ایران و حداقل 28 کشور اروپایی مطرح است و ما این پیچیدگی را درک می کنیم.

همچنین اروپایی ها به تازگی به این نتیجه رسیده اند که سیطره دلار بر مجموعه شرکت های اروپایی و بازار آن ها سایه سنگینی دارد. به همین دلیل شرکت های اروپایی نمی توانند در این شرایط با ایران کار کنند زیرا با تهدید آمریکا روبرو می شوند. با این چند فاکتور به این نتیجه می رسیم که آن چیزی که اروپا در نظر داشت بعد از خروج آمریکا از برجام در مقابل ایران انجام دهد را نتوانست در زمان اعلام شده اجرایی کند. اما این ساز و کار هیچگاه از دستور کار خارج نشده و مذاکرات به صورت کارشناسی میان ما و اروپایی ها ادامه یافته است. امیدواریم اروپا  اينك كه سازو كار جديد را ثبت كرده است  البته همانكونه كه گفتم با تاخير بسيار ،بتواند از ماهیت خود و نقش خودش در عصر فعلی و جهان امروز با توجه به اندازه اقتصاد آن دفاع کند.

اگر اروپایی ها در اجرای این ساز و کار  در عمل موفق شوند یک نقطه عطفی در مجموعه کشورهای اروپایی ایجاد می شود و آن ها می توانند از حیثیت خود و موجودیتشان در این دوران جدید که دنیای تک صدایی نیست دفاع کنند. به هر حال آنها گام اول را كه ثبت اين ساز و كار بود را عملي نمايند حالا در عمل بايد ديد چه گونه مي توانند اين سازوكار را به خدمت در اورند آيا يك نماد و سمبل است يا کاري است جدي براي همكاري.

به عنوان آخرین سوال: شما سخنگوی دستگاهی هستید که صدارت آن در دوران مذاکرات و برجام بر عهده آقای ظریف بوده و است. بسیاری از محافل سیاسی و رسانه ای دنیا از او به عنوان یک نابغه در سیاست خارجی یاد می کنند آیا جنابعالی با این تحلیل موافق هستید؟

دیپلماسی از دید من علم، هنر و فن  و دانش و هوش و ذكاوت و شناخت  و… را در بر می گیرد. سیاست خارجی نیز در اجرا ابزار این  ابزار  را طلب می کند. خوب طبيعتا ابزار اصلی پیشبرد سیاست خارجی دیپلمات هایی هستند که بتوانند مسئولیت خود را به نحو احسن انجام دهند. سیاست خارجی مطلوب بدون حضور دیپلمات های توانمند امکان پذیر نیستند. اینکه چه کسی یک مسئولیت را بپذیرد و دنبال کند و چه تیمی او را همراهی کنند و چه پشتوانه هایی در کارش داشته باشد بسیار مهم است.

قطعا نقش آقای ظریف به عنوان مذاکره کننده اصلی در برجام نقش بسیار برجسته ای است. ايشان در گذشته هم كه سفارت در نيويورك را داشتند و يا معاون بين المللي وزارت خارجه را راهبردي مي كردند براي بسياري از ديپلمات ها و مقامات خارجي چهره اي شناخته شده بودند  و فردي كارا و مدبر و توانمند بودند،امروز تمام ان چه با مديريت ايشان  اتفاق افتاد در عرصه جهانی  در تاریخ ثبت خواهد شد. برجام نیز به عنوان یک پدیده نادر می تواند در تاریخ ثبت شود و در آینده به عنوان یکی از دوره های آموزشی و آکادمیک به آن توجه خواهد شد. این یک تجربه خاصی است که نشان داد که دیپلماسی می تواند از تنش ها و کشیده شدن به سمت نزاع و درگیری و جنگ جلوگیری کند. البته اگر بعدا ما شاهد تخلف و عدم اجراي تعهدات برخي از كشور ها بوديم ذره اي در كارنامه كاري ايشان و ديگران تأثيري ندارد و نمي توان سياست هاي خصمانه ديگران را از موفقيت هاي بزرگ ايشان كاست.

این نکته را هم نباید فراموش کرد که دیپلمات های ما بعد از برجام هم توانسته اند از توطئه هایی که انزوای ایران و اقتصاد ملت را هدف گرفته بودند جلوگیری کنند. به هر حال من در اين مقطع و با توجه به همكاري نزديكي كه با ايشان دارم نمي خواهم بيش از اين سخني بگويم كه تصورات خاصي را ايجاد نمايد به هر حال دانايان و اگاهان از نقش ايشان و ديپلماسي ايران در دوران اخير برداشت هاي دقيق حود را دارند البته اگر رقابت هاي سياسي و جناحي گاهي مزاحم اين گونه سنجش ها در عرصه قضاوت پيرامون موضوعات ملي و فرا جناحي نباشد./