به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: فراگیر شدن اخلاق در جامعه و میان اقشار مختلف مردم امری است که نیاز به فرهنگ سازی و الگوسازی دارد. این سخن درستی است که هر انسانی بنا بر فطرت اش می داند که چه کارهایی بد است و چه کارهایی خوب، در تمامی جوامع دروغ گفتن، خیانت کردن، دزدی کردن و ... مصداق بارزی از بدی است و در عین حال راستگویی، عمل کردن به وعده ها، کمک کردن به یکدیگر از نمونه های خوبی محسوب می شود.
در این میان فتار مسئولان و آنها که در راس امور جامعه قرار دارند در ترویج خوبی ها و به عکس رواج ضدارزش ها بسیار موثر است و می تواند ره کنش و رفتار مردم شکل دهد. از این رو در گفت وگو با کارشناسان تاثیر عملکرد مدیران و مسئولان جامعه بر رفتار مردم را بررسی کرده ایم که در ادامه از نظرتان می گذرد:
حجت الاسلام «احمد جهان بزرگی» با اشاره به تاثیر رفتار مسئولان در شکل گیری اخلاق حسنه و یا رواج بداخلاقی در میان مردم، اظهار کرد: حضرت امیر(ع) می فرماید: «الناس على دین ملوكهم؛ دین مردم بر طبق دین رهبران و حاكمان آنان است». همچنین، در عبارت دیگری از حضرت رسول(ص) آمده است: «صِنفان من امّتی اذا صلحا صلحت امّتی و اذا فسدا فسدت امّتی؛ هر گاه دو دسته از امت من فاسد شوند همه فاسد مى شوند و اگر صالح شوند در همه اثر گذاشته و همه صالح می شوند» سوال کردند کدام گروه ها: حضرت(ص) در پاسخ فرمودند: «الفقهاء و الأمراء؛ علما و حاکمان».
این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: با توجه به این احادیث و روایات، هر نوع رفتاری که حکام داشته باشند چه در زمینه مسایل اخلاق شخصی و چه در زمینه اخلاق اجتماعی، بر رفتار مردم تاثیر می گذارد. اگر گفتار و رفتار خوبی داشته باشند از طرف مردم نیز انعکاس خوبی می بینند و اگر به عکس آن رفتار ناشایستی داشته باشند جامعه و مردم نیز همان مسیر را در پیش می گیرند.
جهان بزرگی اضافه کرد: سعدی به عنوان یک جامعه شناس سیاسی که گلستان او نیز از یک جهت مصداقی از یک اثر برجسته با موضوع جامعه شناسی سیاسی است چنین می سراید: «اگر ز باغ رعیت ملک خورد سیبی/بر آورند غلامان او درخت از بیخ»، یعنی اگر مسئولی کار ناشایستی انجام دهد، زیردستان یا کارمندان که امروز به آنها بدنه بروکراسی دولت و حکومت می گوییم، رفتاری بسیار بدتر با مردم خواهند داشت.
وی تاکید کرد: حضرت امیر(ع) برای آنکه به مسئولان یاد بدهند که چه طور با مردم رفتار کنند می فرماید: «با من مثل پادشاهان رفتار نکنید، فکر نکنید که من پادشاهم و شما باید آنگونه مقابلم کرنش کنید»؛ با این وصف رعایت حقوق مردم از سوی مسئولان باعث می شود که کارمندان جزء هم حقوق مردم را به خوبی رعایت کنند و در جامعه اخلاق مداری افزایش پیدا کند.
جهان بزرگی در مورد ریشه پدید آمدن بی اخلاقی های کلامی و رفتاری در میان برخی مسئولان و تسری آن به جامعه، بیان کرد: می گویند قدرت فسادآور است، این واقعیتی است که قدرت اگر با اخلاق جمع نشود فساد می آورد و در مقابل اگر با انسانیت و اخلاق جمع گردد باعث صلاح در جامعه می شود. مساله امروز ما این است که تقوا در جامعه کاهش پیدا کرده است و مردم هم بعضا توجهی ندارند که چه کسی را برای مسئولیت انتخاب کنند.
همچنین حجت الاسلام «محمد رضایی تهرانی» با بیان اینکه تعالیم و آموزه های قرآن و عترت(ع) همه بر این نکته تاکید دارند که انسان ها همواره از عمل یکدیگر درس می گیرند تا زبان و گفتار و شعار، اظهار کرد: لذا تاکید قرآن و اهل بیت(ع) بر سیره عملی بوده است، چنانچه خداوند در قرآن می فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ».
مردم را با غیر زبان هایتان دعوت کنید
استاد حوزه علمیه مشهد ادامه داد: امام صادق(ع) می فرماید: «مردم را با غیر زبان هایتان دعوت کنید»، این سخن حضرت اهمیت وافری دارید یعنی شعار ندهید، گفتار شما برای مردم مهمتر از عمل تان نیست. همچنین آن حضرت(ع) فرموده است: «کُونوا لَنا زَیْنا وَلا تَکونوا عَلَیْنا شَیْنا»؛ «شما شیعیان اسباب افتخار ما ائمه باشید، زیور ما باشید، مایه ننگ و عار و خجلت و شرمندگی ما نباشید»؛ یعنی طوری باشید که در میان سایر مسلمانان نمونه هایی از تقوا و پاکی و درستی باشید. حضرت(ع) فرمود: «طوری باشید که وقتی مردم شما را می بینند بگویند «رحم الله جعفرا؛ خدا بیامرزد جعفر را».
رضایی تهرانی تصریح کرد: در مورد مسئولیت داشتن نیز حضرت رسول(ص) فرموده اند: «سَیِّدُ القَومِ خادِمُهُم؛ آقا و سرور مردم خدمتگزار آنها است». بنابر این، هر چه قدر که یک مسئول، در امر خدمت تلاش بیشتری داشته باشد در میان مردم محبوب تر و مقبول تر است و هرچه قدر که از این دایره فاصله بگیرد در واقع تبدیل به الگوی نامناسب شده است که از عمل کردن به مسئولیت هایش می گریزد.
وی در مورد این مساله که چه امری سبب شده که برخی افراد حتی در ظاهر امر اخلاق را رعایت نکنند؟، گفت: مهمترین علت، فقر آموزه های دینی و التزام عملی به آنهاست. برخی به اندازه ای به قدرت و ریاست نزدیک می شوند که از اساس تغییر می کنند، آموزه های دین را از یاد برده و مرعوب قدرت می شوند. این نکته ای بود که از همان ابتدا امام خمینی(ره) بر آن تاکید داشتند و امروز مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز بر آن تاکید ویژه دارند.
استاد حوزه علمیه مشهد ابراز کرد: اما موضوع آن است که برخی کسانی که به درجات بالای مدیریتی می رسند تعالیم لازم دانشگاهی و مدیریتی را در ابعاد مختلف فرا می گیرند اما نسبت به تعالیم اخلاقی درک و التزامی را که باید ندارند.
وی اضافه کرد: حضرت امیر(ص) زمانی که مالک اشتر را برای مدیریت به مصر اعزام می کنند عهدنامه ای تنظیم کرده و در آن دستورات اخلاقی و تربیتی را در کتاب دستورات حکومتی و سیاسی بیان می کنند. برای مثال می فرمایند: «اي مالك، مالك نفس خود باش و آن را از هر ناروا باز دار، كه همانا سختگيري بر نفس، عين انصاف است، چه در موردي كه آن را دلپسند آيد و چه آنجا كه ناپسند. دلت را از رحمت و محبت و نرمش با مردم لبريز كن، مباد كه چونان درنده ای شكارشان را غنيمت شماری، زيرا آنان از دو دسته بيرون نيستند: در تعامل با مردم مهربان و کوشا باش، چون مردم دو دسته اند، یا در دین با تو برادرند و یا در آفرینش با تو برابر».
رضایی تهرانی با تاکید بر اینکه انسان باید برخوردهای صحیح را یاد بگیرد، ابراز کرد: پس از آن باید تلاش کند تا این آداب برایش تبدیل به عادت و مهارت شود. واقعیت آن است که اگر برخی افراد در مقام و مسئولیت خود چنین دیدگاهی ندارند، اساسا در برخورد با مردم در قامت الگو ظاهر نمی شوند و اصلا تصور نمی کنند که این رویکرد چه قدر می تواند آثار منفی در جامعه به همراه داشته باشد.
تاثیر اخلاق مداری مسئولان در ارتقا و رشد اخلاق جامعه
علاوه بر این، حجت الاسلام «محمدجواد فلاح» در تشریح تاثیر اخلاق مداری مسئولان در ارتقا و رشد اخلاق جامعه، اظهار کرد: بسیار اهمیت دارد که افراد به ویژه کسانی که در مقام و سِمَتی فعالیت می کنند نسبت به عملکرد اخلاقی خود حساس باشند چرا که در نگاه عمومی و نوع سلوک اخلاقی جامعه تاثیر گذارند.
عضو هیئت علمی گروه اخلاق دانشگاه معارف اسلامی قم افزود: اکنون بخشی از جامعه به واسطه نوع عملکرد برخی از مسئولان بر طبل بی اخلاقی می کوبند. به هر صورت مسئول جنبه الگویی دارد و مردم خواه ناخواه به نوع رفتار او توجه دارند. از سوی دیگر با توجه به اینکه نهادهای حاکمیتی این مسئولیت ها را به مدیران در سطوح مختلف تفویض می کنند و به تعبیر دقیق، مسئولان نمایندگان حاکمیت اسلامی هستند از این رو، نوع عملکرد آنها مورد توجه و ذره بین عموم مردم جامعه است. چراکه مسئول مورد تایید و انتخاب حکومت و دولت اسلامی قرار گرفته و این تایید خود ظرفیتی از توقع را بین مردم ایجاد می کند و وقتی این توقع برآورده نمی شود بنیان های فکری و اخلاقی مردم متزلزل خواهد شد.
فلاح تصریح کرد: افرادی که با جسارت و جرات به بی اخلاقی دامن می زنند در واقع نگاه می کنند و می بینند برخی از مسئولان دچار اشتباهات اخلاقی نمایان و آشکار می شوند، در نتیجه این توجیه در عموم جامعه پیدا می شود که چنین رفتارهایی از طرف دیگر شهروندان نیز مجاز است. به بیان دیگر، وقتی یک مسئول از نظر اخلاقی عملکرد درستی ندارد برای برخی این مساله مطرح می شود که لابد به طریق اولی ما هم می توانیم چنین رفتاری را داشته باشیم، مثال این امر را در عرصه اقتصاد و ارتباطات اجتماعی شاهد هستیم.
وی در ادامه بیان کرد: بی اخلاقی در سطح مسئولان به عنوان یک علامت سوال مطرح می شود و قلب جامعه را به درد می آورد، در اصل مسئولیت اخلاقیِ یک مسئول در جامعه اسلامی مضاعف است چرا که او با عملکرد غیراخلاقی خود به جامعه لطمه می زند و باعث اخلاق گریزی عموم جامعه خواهد شد.
وی با بیان اینکه در سیره اهل بیت(ع) و احادیثی که از آن بزرگواران بر جای مانده نسبت به شخص مسئول و مسئولیت پذیری اش موارد متعددی بیان شده است، گفت: برای مثال در نامه امیرالمومنین امام علی(ع) به مالک اشتر نکات بسیار مهمی درباره وظایف مسئولان مطرح می شود، ازجمله حذر کردن او از خودپسندی و تکیه بر نفس، یعنی حضرت(ع) تاکید می کند که یک مسئول از «خود بزرگ بینی» دوری کند که مبادا این امر سبب شود که به مردم ظلمی وارد شود.
حجت الاسلام فلاح ابراز کرد:حضرت امیر(ع) عبارت عجیبی در نامه به مالک دارند آنجا که فرمودند: «وَ اخْفِضْ لِلرَّعِيَّةِ جَنَاحَكَ وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَكَ وَ أَلِنْ لَهُمْ جَانِبَكَ» یعنی بال محبت و مهر خود را برای مردم بگستران و با مردم خوش برخورد باش. این عبارات نشان از آن دارد که یک مسئول باید روحیه فروتنی را در خود تقویت کند نه اینکه به مردم پرخاش کند و با تشریفات مانع روبرو شدن خود با مردم شود.
بر اساس مباحث طرح شده از سوی این صاحبنظران، به نظر می رسد سعادت و فلاح جامعه در گرو اخلاقی زیستن توامان مسئولان و مردم است. نمی شود مسئولی در سطوح مدیریتی کلان یا خرد به درستی عمل نکرده و اخلاق مدار نباشد و در عین حال انتظار اخلاقی زیستن از مردم را داشته باشد. هر دوی اینها باید اخلاق را سرلوحه کار قرار دهند تا به نتیجه مطلوب برسند.
نظر شما