تزلزل پایه های قدرت دلار در ۲۰۱۸/پیشگامی ایران در حذف

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری شبستان، دلار از جمله ارزهایی است که نقش تاثیرگذاری را در ساختار اقتصادی و بازارهای جهان دارد اما وقتی تنش‌های جهانی به دلیل تحریم‌های اقتصادی و اختلافات تجاری توسط واشنگتن افزایش پیدا کرد کشورهای جهان به این فکر افتادند که در نظام پرداخت ها جایگزینی برای دلار پیدا کنند.

دلار به دلیل آن که مهم ترین واحد پولی سبد ارزی کشورمان بود و نفوذ بالایی در ساختار اقتصادی و بازار داشت باعث شده بود اقتصاد کشورمان در برابر تحریم ها آسیب پذیر باشد از این رو دولت و متولیان امر به فکر چاره ای در این زمینه افتادند و طرح انزوای دلار را کلید زدند، طرحی که پیش از این از سوی کشورهای چین و روسیه عملیاتی و در برخی از معاملات بزرگ این کشورها از جمله خرید و فروش نفت استفاده می شود و یوان و روبل در این معاملات جایگزین دلار شده بود.

مجلس شورای اسلامی نیز از سال 96 طرح حذف دلار از مبادلات تجاری را با عنوان «پیمان دو جانبه ارزی» مطرح کرده بود. این طرح مشتمل بر 7 ماده است که در ابتدای آن پیمان پولی دوجانبه شورای عالی پولی اتحادیه پایاپای آسیایی تعریف شده و در موارد بعدی به منظور تحقق اقتصاد مقاومتی در حوزه پولی و بانکی پیش‌بینی شده که بتوان نقش ارز ملی‌ کشورمان تقویت شود. ماده 3 این طرح بانک مرکزی را مکلف کرده که شورای پول و اعتبار اولویت‌های کشورهایی که باید با آنها پیمان پولی دوجانبه امضا شود را ظرف 6 ماه تعیین کند. همچنین در ماده دیگری وزارت نفت مکلف شده تا سال 1404 حداقل 30 درصد از وجوه دریافتی بابت فروش نفت و سایر فرآورده‌های نفتی و غیره را از طریق پیمان پولی دوجانبه دریافت کند.

همچنین وزارت امور خارجه مکلف شده است که زمینه ایجاد این مبادلات را فراهم کند و نیز بانک مرکزی مکلف شده که تا سال 1404 با استفاده از پیمان‌های پولی و سهم ارزهای واسط در تجارت فرامرزی‌مان در حد 60 درصد کاهش یابد و در ماده دیگری آمده است که بانک مرکزی هر سه ماه یک بار گزارش پیشرفت امضای پیمان‌های دوجانبه را به مجلس شورای اسلامی ارائه کند. براساس این طرح پیشنهادی در پایان سال اول از اجرا 10 درصد تجارت خارجی باید از طریق پیمان پولی دوجانبه تسویه مالی شده و سال بعد این رقم به 15 درصد برسد در نهایت در پایان سال پنجم 60 درصد از تجارت خارجی کشور به این شکل تسویه حساب شود.

هدف این طرح این است که در پیمان‌ها و قراردادهای اقتصادی از ارز ملی کشورهای طرف قرارداد استفاده شود. یکی از مهم ترین مزایای اجرای طرح حذف دلار از تجارت جهانی، کاهش تاثیر تحریم کشور‌های ثالث است.

تسنیم در خبری درباره مزایای «پیمان دو جانیه ارزی» آورده است: «استفاده از پیمان‌های پولی دوجانبه با کشورهایی که بیشترین مبادلات تجاری را با آنها داریم یکی از راهکارهایی است که اکثر اقتصاددانان روی آن اتفاق نظر دارند. این قبیل پیمان‌ها به‌صورت دو یا چند جانبه می‌تواند بین ایران و 8 کشوری که فعلاً در اولویت هستند منعقد شود و اقدام مؤثری برای بی‌نیاز شدن کشور به مبادله با دلار می‌شود.

بررسی آمار گمرک نشان می‌دهد در سال 96، 8 کشور چین، هند، کره جنوبی، ترکیه، امارات، تایوان، پاکستان و روسیه که در انعقاد پیمان پولی دوجانبه با ایران در اولویت هستند، مجموعاً 34 میلیارد دلار به ایران صادرات انجام داده‌اند، بر این اساس چین 13.2 میلیارد دلار، هند 2.2، کره جنوبی 3.7، ترکیه 3.2، امارات متحده عربی 10 میلیارد دلار، تایوان 534 میلیون دلار، پاکستان 400 میلیون دلار و روسیه نیز 743 میلیون به کشورمان صادرات داشته‌اند. در مقابل سال گذشته ایران حدود 9 میلیارد دلار صادرات به چین، 2.7 میلیارد دلار به هند، ‌4.3 میلیارد دلار به کره جنوبی، 4 میلیارد دلار به ترکیه، 6.8 میلیارد دلار به امارات، 537 میلیون دلار به تایوان، 930 میلیون دلار به پاکستان و 293 میلیون دلار به روسیه و در مجموع 28.6 میلیارد دلار صادرات داشته است.»

بنابراین گزارش، کشورهای دیگری نیز در سال 2018 برای مقابله با تحریم های اقتصادی آمریکا به فکر حذف دلار در تجارت افتادند که شبکه راشاتودی از ۵ کشور به عنوان پیشگامان حذف دلار آمریکا یاد کرده است که در زیر این کشورها و دلایل آنها برای حذف دلار ذکر شده است که در میان آنها کشورمان به عنوان اولین کشور در اجرای این امر ذکر شده است.

ایران

بازگشت پیروزمندانه ایران به عرصه تجارت جهانی خیلی دوام نداشت. بعداز پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، وی از برجام خارج شد و بار دیگر تحریم های واشنگتن را علیه ایران از سر گرفت و سایر کشورها را تهدید به تحریم اقتصادی در صورت خرید نفت از ایران کرد. اقدامات تنبیهی آمریکا صنعت نفت ایران را هدف قرار داد.

تحریم ها، تهران را مجبور به جستجو برای پیدا کردن جایگزینی برای دلار آمریکا بعنوان وسیله پراخت برای نفت صادراتی خود کرده است. ایران قرار داد استفاده از روپیه را در تسویه حساب نفتی خود با این کشور امضاء کرده و با عراق هم برای یک قرار داد تهاتری مذاکراتی داشته است. ایران و عراق در حال برنامه ریزی بمنظور استفاده از دینار عراق برای تراکنش‌ها متقابل بمنظور کاهش وابستگی به دلار آمریکا در بحبوحه مشکلات بانکی مرتبط با تحریم های آمریکا هستند. 

چین

درگیری تجاری میان ایالات متحده و چین و نیز تحریم‌ها علیه بزرگترین شرکای تجاری پکن باعث شده تا چین اقداماتی را برای کاهش وابستگی به دلار آمریکا بردارد. پکن با سبک امضاء قدرت نرم در این عرصه ورود پیدا کرده و دولت چین درباره این موضوع با صدای بلند وارد میدان نشده است. بانک مرکزی چین بطور مرتب در حال کاهش سهم اوراق قرضه خزانه داری آمریکا است. میزان اوراق قرضه خزانه داری آمریکا به پایین ترین سطح خود از می سال ۲۰۱۷ میلادی به بعد رسیده است.

ضمن اینکه چین به جای اینکه به دنبال انباشت دلار آمریکا باشد در حال بین المللی کردن یوآن  است که از جمله ارزهای موجود در صندوق بین المللی پول در کنار دلار، ین، یورو و پوند انگلیس است. پکن اقداماتی را برای قدرتمند کردن یوآن برداشته که از جمله آن می‌توان به انباشت ذخایر طلای چین، راه اندازی قراردادهای آتی بر پایه یوآن و استفاده از یوآن در تجارت با شرکای بین المللی اشاره کرد.

چین به عنوان بخشی از برنامه جاه طلبانه خود، پروژه کمربند و جاده را راه اندازی کرده که در حال برنامه ریزی برای سوآپ تسهیلات در میان کشورهای شرکت کننده در این پروژه است که از یوآن استفاده می کنند. ضمن اینکه پکن به دنبال ایجاد تجارت آزاد موسوم به همکاری اقتصادی جامع منطقه ای است که شامل کشورهای جنوب شرق آسیا می‌شود.

این معادله به راحتی می‌تواند جایگزین معاهده همکاری ترانس-پسفیک شود که توسط دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا کنار گذاشته شده است. در قرار داد همکاری اقتصادی جامع منطقه ای، ۱۶ کشور قرار دارند و انتظار می رود یک اتحادیه ۳.۴ میلیارد نفری را با مجموع اقتصاد ۴۹.۵ تریلیون دلاری که در حدود ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد، در برگیرد.

هند

هند به عنوان ششمین اقتصاد بزرگ جهان است و یکی از بزرگترین واردکنندگان کالا در جهان شناخته می شود. جای تعجب ندارد که هند بطور مستقیم متاثر از اختلافات ژئوپولتیکی شود و بطرز قابل توجهی بوسیله تحریم های اعمال شده بر روی شرکای تجاری خود تحت تاثیر قرار گیرد.

در اوایل سال ۲۰۱۸ میلادی، دهلی نو پرداخت سامانه دفاعی اس ۴۰۰ روسی را از دلار به روبل به دلیل مجازات های اقتصادی آمریکا علیه مسکو تغییر داد؛ ضمن اینکه هند به دنبال استفاده از روپیه در خرید نفت از ایران به دلیل تحریم های واشنگتن علیه تهران است. در ماه دسامبر سال گذشته میلادی، هند و امارات متحده عربی توافق سوآپ ارزی را برای گسترش تجارت و سرمایه گذاری بدون استفاده از ارز ثالث امضاء کردند. هند بعنوان سومین خریدار بزرگ انرژی در جهان است و این موضوع می‌تواند نقش دلار را در تجارت جهانی کم رنگ کند.

ترکیه

در اوایل سال گذشته میلادی رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه برنامه پایان دادن به انحصاری بودن دلار آمریکا بواسطه سیاست جدیدی که با هدف کنار گذاشتن دلار در تجارت با شرکای بین المللی ترکیه است را اعلام کرد. بعداز آن آنکارا به دنبال انجام تجارت به وسیله ارزهای ملی با چین، روسیه و اوکراین بوده است. ترکیه همچنین در مورد جایگزینی احتمالی دلار با ارزهای ملی در تبادلات تجاری با ایران هم مذاکراتی را انجام داده است.

این اقدام ترکیه ناشی از دلایل سیاسی و اقتصادی دارد. روابط میان آنکارا و اشنگتن از زمان کودتای نظامی در این کشور در سال ۲۰۱۶ میلادی وارد مرحله تیره و تار شده است. اقتصاد ترکیه بعداز دستگیری یک کشیش آمریکایی در ترکیه به جرم نقش داشتن در کودتا و اجرای تحریم های آمریکا علیه ترکیه تضعیف شد.

اردوغان بارها واشنگتن را به دلیل شروع جنگ تجارت جهانی و تلاش برای اعمال تحریم علیه ترکیه و منزوی کردن ایران به باد انتقاد گرفته است. ترکیه در حال تلاش برای کنار گذاشتن دلار و حمایت از ارز ملی خود است. لیر در سال گذشته میلادی تقریبا ۵۰ درصد از ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داد. لیر به دلیل افزایش افسار گسیخته تورم و بالا رفتن قیمت ها در بخش خدمات و کالا با اوفت ارزش قابل توجهی روبرو شد.

روسیه

ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه در سال گذشته میلادی گفت: ایالات متحده بواسطه از بین بردن اعتماد به دلار در حال ارتکاب به یک اشتباه استراتژیکی بزرگ است. پوتین تاکنون دستوری برای محدود کردن تراکنش های دلار یا ممنوعیت استفاده از ارز آمریکا را نداده است. اگرچه وزارت دارایی روسیه در اوایل سال گذشته میلادی اعلام کرد که روسیه باید دارایی‌های اوراق قرضه خزانه داری آمریکایی خود را به نفع دارایی‌های امن‌تر از قبیل روبل، یورو و دیگر فلزات گرانبها بفروشد.

پیش از این روسیه اقداماتی را برای حذف دلار در اقتصاد خود به دلیل افزایش فزآینده تحریم ها که در سال ۲۰۱۴ میلادی توسط غرب معرفی شده بودند، برداشته است. روسیه نظام پرداخت ملی خود که بعنوان جایگزین سوئیفت، ویزا و مسترکارت است را توسعه داده تا در بحبوحه تحریم نظام مالی خود از آن استفاده کند. تاکنون مسکو تاحدی کنار گذاشتن دلار را از صادرات خود بواسطه توافقات سوآپ ارزی با شماری از کشورها از قبیل چین، هند و ایران مدیریت کرده است. روسیه به تازگی پیشنهاد استفاده از یورو به جای دلار آمریکا را در تجارت با اتحادیه اروپا داده است.

در حال حاضر روسیه با فروش اوراق قرضه خزانه داری آمریکایی خود و استفاه از پول آن به دنبال تقویت ذخایر خارجی خود و انباشت طلا برای ثبات بخشیدن به روبل است./