آشنایی فقها با مسایل روز، ضرورتی انکار ناپذیر در تحول فقه

خبرگزاری شبستان: حوزه ها در صورتی می توانند جایگاه خود در جامعه را حفظ کرده و از حذف دین از صحنه‌ زندگى مردم جلوگیری کنند که متناسب با نیاز ها و مسایل نوینی که جامعه امروز ما با آن روبرو شده است حرکت کرده و نسبت به آن آگاه و پاسخگو باشند.
تحول در حوزه ها به عنوان ضرورتی انکار ناپذیر موضوعی است که مراکز دینی را در چند سال اخیر درگیر خود کرده است و سوالاتی چون چه عواملی می توانند رشد و بالندگی فقه را به دنبال داشته باشند طرح شده است.
سوالاتی از این دست را با حجت الاسلام سید محمد رضا علم الهدی عضو جامعه مدرسین و استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم در میان گذاشتیم او ما را در مرکز خود موسسه "آل الرسول لأحیاء التراث"به گرمی پذیرفت و سوالات ما را با نگاه اصیل حوزوی خویش پاسخ داد.
 

با توجه به تاکید رهبر معظم انقلاب بر لزوم ایجاد تحول در حوزه ها و پاسخگویی به مسائل روز، تحول در حوزه ها را تا چه حد لازم و ضروری می بینید؟
در سفر پرخیر و برکت رهبر معظم انقلاب به قم مجموعه رهنمودهایی ارائه شد که از جمله آن طرح تحول در حوزه ها بود این تحول شامل تحول علمی و چگونگی اجرا و تصمیم گیری در مراکز علمی و دینی بود، به این معنی که رهبر خواستند که نسبت به متون درسی که از سبک باستانی گذشته که سنتی دیرین در حوزه ها بود رفته رفته به سبکی نوین پیش روند و پیشرفتی مطابق با زمان در حوزه ها ایجاد شود که این فرمایش برای حوزه ها بسیار ضروری و طرح آن لازم بود.
 

حوزه ها هم با درک این نیاز و هم زمان با توجه به تحولاتی که در دنیای امروز با وجود رسانه ها و رایانه و به روزکردن معلومات و در دسترس قرار دادن منابع در جریان بود در اقدامی سریع و متناسب با نیاز حوزه ها از زمانی که رایانه در کشور ما عملا در دسترس قرار گرفت حوزه ها پیسکسوت بودند و تمام کتابخانه ها و متون تمامی کتب علمی، روایی، رجالی، تفسیری، را که در گذشته به سختی در دسترس بودند به سرعت در اختیار حوزویان و پژوهشگران دینی قرار دادند.
که همانطور که رهبر انقلاب فرمودند "حوزه ها دارای بالندگی و ایجاد الگویی صحیح باشند که روند آموزشی طلاب زودتر به ثمر برسد" ما را در رسیدن به این هدف نزدیکتر کردند.

یکی از مباحث مطرح در حوزه ها که می تواند رشد و بالندگی فقه را به دنبال داشته باشد مسئله کرسی های آزاد اندیشی است، آزاد اندیشی در حوزه ها را چگونه ارزیابی می کنید؟
تبادل آراء و مباحثه از دیرباز در حوزه ها به عنوان یک سنت از سطوح پایین حوزه تا سطوح عالی رایج و متداول بوده است و هیچ آکادمی در جهان به اندازه جهان تشیع سابقه آزاد اندیشی نداشته است و ندارد، در حوزه ها که بیش از هزار سال سابقه بر دانشگاه دارد آزاداندیشی اساس آموزش بوده است و کلیه مسائل جهان معاصر در حلقات علمی حوزه آزادانه عنوان می شود.
 

از دیگر بحث هایی که در تحول در حوزه ها مطرح است بحث تخصصی کردن مباحث و علوم است، تخصصی کردن علوم در حوزه ها به چه شکلی دنبال می شود؟
گرایش به تخصص در حوزه ها از دیرباز پس از رسیدن به مقام اجتهاد بود در آن وقت یک مجتهد متخصص جوابگوی تمامی مسائل بود، بنابراین تا رسیدن به مرحله اجتهاد تخصص لازم نیست.
علوم پایه در حوزه شامل 12 رشته می شود در قدیم یک مجتهد به تمامی رشته های طراحی، ریاضی، نجوم، هندسه و مثلثات آگاه بود و استاد، حکیم، طبیب، خطیب و متفکر بود از این رو حوزه ها در صورتی می توانند بالنده باشند که دائما همه علوم حتی علوم تجربی در حوزه ها مطرح شود زیرا فقه که برای بیان احکام قرار داده شده است دائما نیاز به موضوعاتی دارد که تا فقیه از موضوع آگاه نباشد نمی تواند در حکم تحولی ایجاد کند.
 

فقه پویای تشیع از دیرباز به دنبال پاسخگویی به تمامی مسائل متناسب با تحولات عصر خویش بوده است، وضعیت کنونی پرداختن به مسائل مستحدثه را چگونه ارزیابی می کنید؟
رسالت حوزه های علمیه پیشرفت علمی و تکنیکی و حضور در عرصه علوم تجربی نیست بلکه حوزه ها رسالت تعیین شده ای از جانب اهل بیت(ع) برای هدایت فکر و اندیشه و سعادت اخروی و دنیوی افراد بشر به عهده دارند و اکنون در مسائل روانشناختی، پیشرفت های جدید علمی، و مسائل نو فقهای عظام در سطح گسترده ای با مسائل مستحدثه برخورد می کنند و هیچ رکودی در هیچ یک از عرصه های اقتصادی، مسائل بانکی و پول، بانک بدون ربا، پزشکی جدید و غیره وجود ندارد.
وجود کتاب های علمی و متنوع در علوم مختلف اسلامی و حتی تجربی و نویسندگان عمیق و سخت کوش در این عرصه ها نشان می دهد که از دیرباز حوزه در حال تحول بوده است. از دوران شکوفایی حکومت شیعی در ایران که بیشتر به دوران صفویه باز می گردد و نقش تحول اساسی در جوامع ایران و شیعه به دست علمای بزرگی چون شیخ بهایی تا زمان ما دانشمندانی مانند استاد شعرانی و علامه طباطبایی و بسیاری دیگر که تاثیرگذار در تحول جامعه بوده اند از طرفی نظریه مترقی ولایت فقیه که پایه تحول جهانی و تغییر دو قطبی جهان شد و سبب خیزش بزرگ خاورمیانه و اسلام گردید دلیل بر تحول عمیق فقه و عدم رکود و بالندگی در فقه است.

امروز مسائل بسیار تخصصی شده است و جواب گویی بر اساس مبانی اسلام باید تخصصی تر و جامع تر شود با این حساب سیر اجتهاد در حوزه های علمیه را به سمت اجتهادهای متجزی پیش بینی می کنید؟
خیر ، ملکه اجتهاد یا به دست نمی آید یا چناچه برای کسی حاصل شد باید جامع الاطراف، ناظر و مسلط بر احکام و موضوعات باشد اگر چه شان فقیه تعیین موضوع نیست؛ اما تشخیص موضوع برای مجتهد سبب جهت گیری صحیح برای حکم می شود. مجتهد متجزی متخصص نیست بلکه قسمتی از اجتهاد را تحصیل کرده است از سوی دیگر اجتهاد مسیر صعب و مشکلی نیست بلکه شیوه ای تخصصی و عمیق است که مجتهد توانایی رسیدگی به همه جوانب امور را دارد و فقه به کمک اصول هر کجا از نظر دلیل نتواند راهی پیدا کند با علم اصول راه جدید را می شکافد و می پیماید.
بنابراین در تمامی علوم اسلامی یک مجتهد عمیق و همه سو نگر در فرآیند مسائل اسلامی و سیاسات اسلام و منابع طبیعی و علوم عقلانی با روش وحیانی، می تواند تاثیر گذار و موثر باشد تا آنجا که کلیه مسائل مورد نیاز انسان به دون استثناء در فقه قابل طرح است که در میان همین مسائل عده ای خاص می توانند رشد خاصی داشته باشند و به عنوان متخصص وارد عرصه شوند.
 

از دیگر دغدغه های رهبر معظم انقلاب در دیدار با طلاب و فضلای حوزه علمیه قم مسئله اسلامی کردن علوم انسانی بود حوزه های علمیه و علمای دین پشتوانه هایی هستند که باید نظریات اسلامی را در این زمینه از متون الهی بیرون بکشند. تا کنون چه اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؟
رهبر معظم انقلاب در جلساتی که با اساتید سطوح عالی حوزه داشتند فرمودند: که جایگاه علوم انسانی تا اسلامی شدن فاصله دارد.
وظیفه ما است که علوم انسانی را به سرعت با مبانی تکامل یافته علوم وحیانی که مطابق با حرکت و نظام اسلامی است تدوین کنیم که این کار ابتدا و در زمان علامه طباطبائی و با تلاش های مرحوم آیت الله مطهری در دانشگاه ها آغاز شد ولی با سرعت کافی همراه نبود و موانع بسیاری در شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود داشت که باعث شد ما هنوز به هدف اساسی دست پیدا نکنیم.

شما در جایگاه مدرس درس خارج حوزه علمیه قم چه توصیه ای به طلاب و فضلا در راستای پیشرفت علمی، پاسخگویی به مسائل روز و رسیدن به اجتهاد دارید؟
طلاب و پژوهشگران می بایست به تقویت بنیه علمی خود در تمامی عرصه ها و جهات پرداخته و برای رسیدن به مطلوب خود وقت لازم را صرف کرده، از اساتید مجرب استفاده کرده و سنت مباحثه چه به صورت جمعی چه فردی را به پا دارند. دقت در مطالعه و رسیدگی به منابع فقهی، اصولی و فلسفی را مد نظر داشته باشند.
از اینکه وقت خود را در اختیار ما گذاشتید، ممنون و سپاسگذاریم.
 

پایان پیام/