فرهنگ پله اضطرار سیاست است/ روابط فرهنگی قابل خدشه نیست

خبرگزاری شبستان، گروه فرهنگی-الهام عطائی: مهاجرت ایرانیان به کشورهای مختلف دنیا این روزها موضوع مهمی است که مرزی هم نمی شناسد. از آلمان و کانادا گرفته که فرسنگ ها از نظر فرهنگی با ایران تفاوت دارند تا آذربایجان و گرجستان و صربستان که یک جورهائی مرزهای فرهنگی آشکاری با ایران ندارند. مهاجرت چه بخواهیم و چه نخواهیم آثار فرهنگی بسیاری دارد. در این زمینه به سراغ «احسان خزاعی» معاون توسعه مدیریت و منابع سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی رفتیم و دلیل این انتخاب این بود که او سال ها رایزن فرهنکی ایران در کشور گرجستان هم بوده است، کشوری که اشتراکات فرهنگی بسیاری با ایران دارد و البته تبحر خاصی هم در جذب سرمایه. او با تکیه بر سالیانی که در این کشور رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران بوده از گرجستانی ها گفت و از آداب و رسوم آنها. خزاعی معتقد است گرجستانی ها بسیار ایرانی دوست هستند و می گوید از تسلط آنها به تاریخ و فرهنگشان بسیار لذت می برد. در ادامه گف و گو با او را می خوانید.

*از اشتراکات و پیوندهای فرهنگی ایرانیان با گرجستانی ها می گوئید؟

اسنادی که وجود دارد از جمله نسخه های خطی و اسناد ازدواج نشان می دهد که ما زمانی با گرجستانی ها روابط گسترده ای داشته ایم. سریالی در ایران تولید شد با نام «تبریز درمه» که به این موضوع پرداخت. شاهان قاجار معمولا قائم مقام هایشان در تبریز بودند، آن زمان نتوانستند گرجستان را حفظ کنند و روسیه تزار حمله می کند و مثل دومینو شروع به تسخیر شهرها می کند تا اینکه منجر به قراردادهای ترکمان چای و گلستان می شود.

*ظاهرا حضورشان هم در ایران قدیم پررنگ بوده است؟

بله. سی و سه پل اصفهان را گرجستانی ها ساخته اند، سمبل معماری هنری اصفهان توسط یک گرجی ساخته شده به نام « الاوردی خان»برادر او امام قلی خان بوده که در خیلی وقایع تاریخی حضور داشته است، در خلیج فارس پرتغالی ها را شکست داده است. اصولا تعدادی زیادی از جنگاوران دوران قاجار از گرجی ها بودند، هر کسی در ایران نام خانوادگی اش گرجی است احتمالا نسبش به گرجستانی ها می رسد، محله هائی در شمال کشور قرار دارد به نام گرجی محله که برای زمانی است که خیلی از گرجستانی ها را به ایران مهاجرت اجباری دادند و آنها در این محلات ساکن شدند. البته این افراد دیگر زبان گرجی را فراموش کرده اند. تعداد بسیار زیادی از گرجستانی ها در فریدون شهر اصفهان زندگی می کنند و جالب است بدانید تقریبا 50 یا 60 درصد از جمعیت فریدون شهر گرجستانی هستند.

*از دیگر علائق و اشتراکات فرهنگی این دو کشور می گوئید؟

گرجستانی ها روی زبان فارسی تحقیقات زیادی می کنند. زمانی که در تفلیس بودم یک استاد دانشگاه گرجستانی از من سوال کرد که واژه «خفن» به چه معنائی است و گفت من تمام فرهنگ لغت های ایرانی از جمله دهخدا و معین را مطالعه کرده ام اما معنایش را پیدا نکرده ام. یکی از دانشجویان درباره معنای این واژه از من سوال کرده است. نمی دانستم چطور برای این استاد دانشگاه توضیح بدهم.( با خنده می گوید ) گفتم معنایش یک چیزی مثل غلیظ یا شدید است.

زبان فارسی امروز واژه هائی دارد که معنایش برای خود ما ایرانی ها هم نامانوس است. چند سال قبل یک تاجیک برای مراسم سالگرد امام خمینی (ره)  به ایران آمده بود. از او سوال کردم که ایران چطور بود. خیلی تعریف کرد و آخرش گفت اما نشکفتم. این کلمه برای من خیلی جالب بود. این کلمه بار معنائی فراوانی دارد و به معنای این است که مثلا یعنی لذت نبردم یا خوشحال نشدم. گرجستانی هائی که در فریدون شهر هستند زبانی به این شکل دارند.

زبان گرجی یک جورهائی مثل  زبان ارمنی است، آنها مخارج حروف خاصی دارند. ما مخارج حروف عربی داریم و افتخارمان این است که زمان اسلام آوردن زبانمان فارسی ماند، اگرچه رسم الخطمان عوض شد. اسلام در آن زمان وقتی به کشورهای آفریقائی مثل مصر رفت زبان و دین و همه چیزشان را تغییر داد. در عین حال با همین زبان فارسی رسم الخط ما عربی است. در زبان عربی ابتدا به ساکن محال است. اما در زبان گرجستانی اینطور نیست و گاهی یک حرف با 6 ساکن شروع می شود. یاد گرفتن زبان گرجی برای ایرانیان سخت است اما نشدنی نیست. در دانشگاه تهران در بخش زبان های خارجی گرجستانی تدریس می شود اما انگار یک فریدون شهری تدریس می کند، یعنی در حد عالی نیست. مردم خیلی چیزها را درباره گرجستان نمی دانند و تنها در این حد می دانند که گرجستان زمانی جزو ایران بوده است. این در حالی است که اگرتنها این را به آنها ابراز کنی بهشان برمی خورد.

*روابط فرهنگی میان کشورها را مهم ترمی دانید یا روابط سیاسی یا اقتصادی؟

اگر مقداری تلاش کنیم کشورهای همسایه خود را به خوبی بشناسیم بسیار برایمان کارساز خواهد بود. ما ایرانی ها اغلب چیزی راجع به رسم الخط خود هم نمی دانیم. بنابراین عامه مردم چیزی در ذهنشان است و تلاش نمی کنند مقداری بیشتری درباره دیگر کشورها یا حداقل درباره کشورهای همسایه خود بدانند. بسیاری از مردم ما حتی از تاریخ خودمان چیزی نمی دانند.این در حالی است که گرجستانی ها به تاریخ خودشان مسلط هستند، ما در این زمینه بسیار عقب هستیم. اگر تاریخ بدانیم دید تازه ای به ما می دهد. در این زمینه حاضر به گذاشتن وقت وسرمایه گذاری هستیم، ما به این مدل کار اعتقاد داریم که هرچقدر روابطمان در زمینه فرهنگی با کشورهای همسایه بیشتر باشد در زمینه های دیگر موثر است. روابط فرهنگی ارتباطاتی است که قابل خدشه نیست و هرچقدر فشار باشد این ارتباطات را کسی نمی تواند قطع کند. روابط فرهنگی چیزی مثل پله اضطراری است. من آن را به پله تشبیه می کنم. روابط سیاسی و نظامی با کشورها مثل دیوار است و ممکن است فرو بریزد و از بین برود، روابط اقتصادی مثل آسانسور می مانند و راهی برای رسیدن به مقصد هستند. بنابراین هرچقدر در زمینه گسترش روابط فرهنگی با دنیا تلاش کنیم کم است.  

*این اواخر ایرانی ها بسیاری از گرجستان دیپورت شده اند و ظاهرا در فرودگاه اصلی این کشور برخوردهای بدی با ایرانیان صورت گرفته است، چرا با وجود این حجم از اشتراکات فرهنگی، دوستی میان این دو کشور و تاریخ مشترک این برخوردها از سوی گرجستانی ها صورت گرفته است؟

بله  اخیرا اتفاقاتی افتاده و اخباری به گوش می رسد که رفتار بدی با ایرانیانی که به گرجستان رفته اند می شود، از مرزها دیپورت می شوند یا داخل خاک  گرجستان تعداد زیادی از ایرانیان مورد سوال قرار می گیرند یا اینکه در مرزها اذیت می شوند. این باعث شده است که سفیرایران در گرجستان «سید جواد قوام شهیدی» اعتراض های بسیارجدی را به دولت گرجستان داشته باشند، چون با وجود روابط بسیار خوبی که با گرجستان داریم انتظار نداریم با ایرانیان برخوردهای این شکلی صورت بگیرد.

سفیرایران دربالاترین سطح این موضوع را پیگیری کرد. ملاقات های بسیاری انجام شد، تذکر دادند و این موضوع را در تهران و گرجستان پیگیری کردند. این موضوع یک مقداری باعث دلگیری مردم از این کشور شده است. علیرغم شناخت دقیق از فرهنگ و مردم آنها برخوردها و اصطحکاک های این شکل پیش می آید. یکی از دلایل شکل گیری انجمن دوستی ایران و گرجستان(شبستان در گفت وگوئی جداگانه به این موضوع پرداخته است که منتشر خواهد شد)همین است تا اجازه ندهیم هیچ مسئله مقطعی سیاسی روابط دوستانه ما را خدشه دار کند. در این زمینه تلاش خواهیم کرد.

*یعنی دلیل این اتفاقات را مسائل سیاسی می دانید؟

 به نظر می رسد دست قدرت ها پشت پرده این ماجرا است. مردم گرجستان ایرانی ها را دوست دارند و فرهنگ دوست هستند و علیرغم جمعیت کم فرهنگ بسیار غنی دارند. تصور می کنم این برخوردها مقطعی است و پشت پرده آن بعدها عیان خواهد شد. البته در پرانتز عرض کنم برخی از هم وطنان ما هم که از هر موقعیتی سواستفاده می کنند ممکن است در یک مقاطعی اشتباهاتی را در آنجا داشته اند و بهانه به دست آنها داده اند تا به این بهانه این برخوردها صورت بگیرد. اما عموما اینطور نیست و مردم ما می توانند پول هائی که در گرجستان سرمایه گذاری می کنند در ترکیه یا ارمنستان یا آذربایجان سرمایه گذاری یا خرج کنند. از مسئولانی که در تفلیس هستند انتظار می رود بیشتر در این زمینه تامل کنند و مقداری با توجه بیشتر جلو بروند تا روابط حسنه بین کشور و ملت خدشه دار نشود.

*پیگیری های مسئولان به کجا رسیده است؟

این موضوع در سطح دیپلماتیک در حال پیگیری و در جریان است. گرجستانی ها به ایرانی ها فقط ویزای توریستی می دهند، این تصمیم دولت گرجستان است. یعنی اگر یک ایرانی بخواهد وارد گرجستان بشود چه برای تحصیل یا تجارت یا هرکاری چاره ای جز گرفتن ویزای توریستی ندارد. این برای دولت گرجستان بهانه شده است و خطاب به ایرانی ها می گوید شما با ویزای توریستی می روید و کار تجاری می کنید. پس این خلاف قانون است. این در حالی است که در تمام دنیا انواع مختلفی از ویزا صادر می شود اما در گرجستان به ایرانی ها تنها ویزای توریستی می دهند و این خلا قانونی  در سطح دیپلماتیک و اداری در حال پیگیری است. در سال هائی که در گرجستان بودم ندیدم کسی ویزای غیرتوریستی بگیرد.  لغو روادید بین ایران و گرجستان در طی سال ها تلورانس داشته وبارها لغو و مجدد برقرار شده است.  

*دلیل اقبال ایرانیان به این کشور به این دلیل نیست که به لحاظ اقتصادی گرجستان نسبت به ترکیه و برخی کشورهای همسایه کشور ارزان تری است؟

به نظر می رسد گرجستان و ارمنستان دریک سطح قرار دارند، اما گرجستان در جذب سرمایه تبحری  ویژه دارد. قانونی را به تصویب رساندند که اگر کسی در این کشور آپارتمان بخرد به او اقامت می دهیم. این دلیلی اصلی است که بسیاری از ایرانی ها را به آنجا کشاند.این درحالی است که اقامت گرجستان اقامت خاص و قابل اعتنا نیست و اقامت دائمی نیست و محدود است. اتفاقا اقدامات اخیر دولت گرجستان باعث شد خیلی از ایرانی ها که قصد رفتن داشتند پشیمان شده اند و خیلی ها که هستند تصمیم به برگشت گرفته اند. یعنی این اقدام شاید برای خود گرجی ها خوب نباشد.

بخش های دیگر این گفت و گو منتشر خواهد شد.