مطالعات علوم انسانی اسلامی؛ کامیابی‌ها و کاستی‌ها

خبرگزاری شبستان، گروه اندیشه: نشست «مطالعات علوم انسانی اسلامی؛ کامیابی‌ها و کاستی‌ها» توسط گروه سیاست و با همکاری گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در راستای همایش «نقش انقلاب اسلامی در تأسیس و توسعه علوم انسانی» در قم برگزار شد.

حجت‌الاسلام «قاسم ترخان» در ابتدای این نشست علمی گفت: مقصود از علوم انسانی دانش‌هایی است که دربردارنده قضایا و قیاسات تبیینی است و همچنین شامل قضایایی توجیهی یا تکلیفی می شود که می‌تواند ناظر به کنش‌ها و بینش‌ها و کشش‌های فردی و اجتماعی باشد. با این تعریف اخلاق نیز علوم انسانی است.

عضو هیات علمی گروه کلام و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: در برخی موارد مراد از علوم انسانی به معنای خاص آن است. در اینجا روش تحقیق تجربی است و دانش، قدرت پیش‌بینی دارد که تقریبا دعوای اصلی بودن علوم انسانی اسلامی بر همین منظور است.

ترخان با توجه به تاثیرات مثبت انقلاب اسلامی ایران، گفت: برای اثبات بحث در درجه اول باید دید که بعد از انقلاب اسلامی چه موسسات و نهادها و یا پژوهشگاه‌هایی برای اسلامی کردن علوم انسانی تاسیس شده و به عنوان متصدی این موضوع شناخته شده‌اند و در این زمینه چه دستاوردهایی نیز داشته‌اند. همچین این نهادها نیز باید در مقابل یکدیگر سنجیده شوند تا رویکرد آنها به خوبی دیده شود.

عضو هیات علمی گروه کلام و دین‌پژوهی پژوهشگاه با توجه به گستردگی بحث خود اعلام کرد: برای الزامی کردن این موضوع باید یک تیم ویژه معرفی شود؛ اما بنده با کاری میدانی و دستاوردهای خود در این زمینه به برسی کاستی‌ها و کامیابی‌های این بحث خواهم پرداخت.

وی افزود: با بررسی در فضای مجازی و استفاده از آن به نهادهایی که امر اسلامی سازی علوم انسانی بر عهده آنها قرار دارد، دست پیدا کردیم که مهمترین کاستی در این بخش به روز نبودن این مجموعه‌ها در فضای مجازی و فضای اینترنت است، چون اطلاعات کاملی در این بخش وجود نداشت.

ترخان ابراز کرد: با بررسی بیشتر و دقیق‌تر نتایجی به شرح زیر به دست آمد: نخست آنکه همه این نهادها بعد از انقلاب اسلامی تاسیس شده‌اند. یعنی همه این موسسات و پژوهشگاه‌ها از آثار انقلاب اسلامی است. دوم آنکه تربیت نیروی انسانی و تولید آثار مکتوب از اولویت‌های اصلی این نهادهاست. البته بعضی از این پژوهشگاه‌ها به ترجمه آثار غربی و گذشتگان نیز پرداخته‌اند و برخی نیز فقط به دنبال علوم انسانی بوده و به فکر اسلامی سازی علوم نبوده‌اند. اما با همین حال پژوهشگاهی مثل پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز وجود دارد که اسلامی سازی علوم در آن پررنگ‌تر از دیگر موسسات و نهادهای علمی است.

وی بیان کرد: با توجه به این آمار می‌توان گفت که پس از انقلاب اسلامی ایران پژوهشگاه‌های زیادی تاسیس شده که نیاز انقلاب را در بحث اسلامی سازی علوم انسانی مرتفع سازد و این خود نوعی کامیابی تلقی می‌شود و کاستی در این موضوع نیز نسبت پژوهشگاه‌ها و تولیدات کم آنها در بحث اسلامی سازی علوم انسانی است.

ترخان با توجه به موضوع بحث افزود: گاهی اوقات در موسسات متصدی امر اسلامی سازی علوم انسانی آثاری تولید می‌شود که در نگاه اول بسیار خوب است. اما در بعضی موارد باید بدانیم که این آثار چاپ شده تا چه میزان کارایی دارد.

عضو هیات علمی گروه کلام و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تاکید کرد: اگر قرار باشد در این موضوع حرفی برای گفتن داشته باشیم؛ باید به سه حوزه نقد علوم انسانی متداول، پیراانگاره‌ها و حوزه تولید یا رشته‌‌ علمی توجه ویژه کرد.

حجت‌الاسلام ترخان بیان کرد: نوع دوم کار میدانی برای جمع آوری اطلاعات این بحث دستیابی به عناوین کتاب‌های این حوزه که بر اساس سه مورد مذکور دسته بندی شده است بوده و تقریبا 123 اثر بررسی شده است. حاصل این بررسی در فضای مجازی از آن حکایت دارد که تنها 13 اثر به حوزه نقد اختصاص داشته و البته برخی از آثار در نقد وضعیت موجود علوم انسانی در ایران است. اولین آثار در این بخش نیز مربوط به سال 88 است که این نیز نوعی کاستی به حساب می‌آید.

وی افزود: در حوزه دوم نیز 104 اثر وجود دارد که در آن کتاب‌های مربوط به حوزه علوم انسانی مثل جامعه‌شناسی و اقتصاد در آن استقصاء نشده و اولین اثر آن نیز در سال 71 تولید شده است. به نظر می‌رسد در حوزه نقد علوم انسانی اگر چه کارهای ارزشمندی صورت گرفته است ولی بازهم باید کارهای جدی انجام شود.

عضو هیات علمی گروه کلام و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان با توجه به نتایج بدست آمده در این تحقیق گفت: ضعف منافع پژوهشی از کاستی‌های مربوط به این بحث است. از آنجا که اسلامیت علوم انسانی در انتساب این علوم به دین اسلام است، بر عهده حوزویان است که این مساله را به سرانجام رسانده و در این زمینه باعث به وجود آمدن نوعی جهش شوند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: در این بحث به لحاظ کمی و کیفی گام‌های فراوانی در سه محور نقد علوم انسانی رایج، پژوهش‌های وافر درباره پیراانگاره‌های علوم انسانی و تولید رشته‌های علوم انسانی اسلامی برداشته شده است، اما تا نقطه مطلوب فاصله زیادی باقی است. علوم انسانی اسلامی قرار است تمدن نوین اسلامی را ایجاد کند که ما تا آن نقطه و هدف ترسیم شده فاصله‌ی زیادی داریم.