مهدی قائدشرف- ائمه اطهار (ع) منبع معرفت و کمال اند. هر کدام از امامان معصوم واجد کمالات و بینش هایی هستند که بر پیروان آن ها لازم بلکه واجب است تا در طریق آن ها به اکتساب بپردازند. سخنان و احادیث آن بزرگواران محدود به زمان و مکانی خاص نیست. بلکه گفتار و کردار آنان سرمشق همه اوضاع و احوال است. در میان احادیث و اقوالی که از این بزرگان بر جای مانده است کم نیستند سخنانی که جنبه حکمی و اندیشمندانه دارند و بشر را در هر زمانه ای به تامل و اندیشه وامی دارند. از جمله احادیث بسیار مهم و معتبری که از امام رضا (ع) نقل شده است حدیثی با عنوان حدیث عمران صابی است.
مرحوم شیخ صدوق از بزرگان شیعه در دو کتاب خویش یعنی "عیون اخبار الرضا" و "التوحید" این حدیث شریف را نقل کرده است. این حدیث شریف در مباحث خداشناسی و معرفتی یکی از مهم ترین منابع در میان اندیشمندان محسوب می شود. سعی می کنیم تا برخی از مباحث فلسفی و اندیشه ورزانه ای که در این حدیث آمده است را یا بیانی ساده روشن کنیم.
در زمان مامون عباسی و به دستور وی علمای تمام ادیان جمع می شوند تا با حضرت رضا(ع) مناظره کنند. از ادیان گوناگونی در این مجلس جمع بوده اند و چنان که حسن ابن محمد نوفلی نقل می کند، بزرگان ادیان های گوناگون چون مسیحیان، یهودیان، رومیان، زرتشتیان و صابئیان در این مجلس گردهم آمدند تا با امام شیعیان به مناظره و گفتگو بپردازند. یکی از این گروه ها متکلمان بودند که عمران صابی در میان این عده بود. امام رضا (ع) بعد از آن که مسیحیان و یهودیان و دیگر یاران ادیان را در مناظره مغلوب می سازد در میان جمع می فرمایند: "ای مردم اگر کسی در میان شما وجود دارد که با اسلام مخالفت دارد و می خواهد سئوالی بپرسد بدون ترس سئوال خود را مطرح کند؟" در این میان عمران صابی که یکی از متکلمان بود برخاست. و به امام عرض کرد که "ای دانشمند در میان مردم، اگر شما ما را به پرسیدن سئوال دعوت نمی کردی هرگز برای پرسیدن سئوال پیش قدم نمی شدم".
عمران صابی پس از آن که گزارشی از سفرهای گوناگون خود برای یافتن جوابی در مسئله یگانگی خدا ارائه می کند به عجز و ناتوانی اقوام مختلف در حل این مسئله اشاره کرده و از امام رضا (ع)می خواهد که این سئوال را از او بپرسد. جالب است که امام می فرمایند: "اگر کسی در این جمع عمران صابی باشد آن تو هستی؟" و عمران نیز پاسخ مثبت می دهد.
عمران صابی به عنوان اولین سئوال می پرسد: مرا از کائن اول و آنچه خلق کرده است آگاه کن. امام رضا (ع) می فرمایند: "او{یعنی حق تعالی} همیشه یگانه بوده و چیزی به همراه او نبوده است بدون این که اندازه و چیزی بر او عارض شود. و همیشه این چنین خواهد بود. سپس مخلوقاتی که دارای عرض و اندازه های متفاوتی بود آفرید. و نه محدود ساخت و نه در برابر چیزی قرار گرفت و نه برای آن نمونه ای به وجود آورد".
حضرت رضا(ع) ادامه می دهند: "این گونه نبوده است که خداوند به مخلوقات نیاز داشته باشد و یا به دلیل این که فقط با به وجود آوردن مخلوقات به برتری می رسید آن ها را آفریده است و برای خود در آنچه آفریده، زیادی و کمی ندیده است. امام در ادامه برای فهم بهتر عمران در عدم نیازمندی حق تعالی به مخلوقات از استدلال استفاده می کنند و می فرمایند: "اگر خداوند آنچه را آفریده است فقط برای نیاز می آفرید فقط مخلوقاتی را به وجود می آورد که به آن ها نیاز داشت و همان نوع را چندین برابر می آفرید زیرا یاران هر اندازه بیشتر باشند صاحبانشان قوی تر خواهند بود. ای عمران نیازمندی به چیزی هیچ وقت آن نیاز را در بر نمی گیرد زیرا اگر کسی آفریده ای را به وجود می آورد نیاز دیگری را در او می آفریند و به همین دلیل می گوییم: خداوند مخلوقات را برای نیاز نیافریده و...".
استدلال حکیمانه ی امام رضا(ع) در مقابل عمران صابی، انسان متفکر را به حیرت وا می دارد که این امام همام چگونه از طریق استدلال، به سوال عمران پاسخ می دهد. در حدیث ارزشمند عمران صابی که نام آن البته با تفصیل بیشتری در دو کتاب "التوحید" و "عیون اخبار الرضا" ذکر شده است مباحث دیگری هم میان امام رضا (ع) و عمران در باب علم حق تعالی و چیستی حق تعالی مطرح شده است که اگر فرصتی دست داد گوشه هایی از آن را در آینده ای نزدیک بازگو خواهیم کرد.
پایان پیام/
نظر شما