از ریشه های جامعه شناختی کپی آثار هنری تا مرز باریک میان ایده پردازی و کپی برداری

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، مساله کپی آثار هنری در سال های اخیر همواره بحث داغ فضای تجسمی کشور بوده است؛ از شباهت اثر برگزیده نهمین جشنواره تجسمی فجر به اثر هنرمند ترکیه ای تا کپی آثار «محسن وزیری مقدم» هنرمند فقید ایرانی و لغو نمایشگاه نقاشی های تهمینه میلانی، شاهدی بر این مدعاست. همین امر موجب شد سید مجتبی حسینی، معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نامه ای به هادی مظفری، مدیرکل هنرهای تجسمی دستور داد سازوکاری برای پیشگیری از کپی آثار هنری تنظیم شود. او در نامه خود اخبار مربوط به کپی  یا نظیره پردازی آثار هنرمندان را موجب مخاطره و نگرانی دست‌اندرکاران حوزه هنرهای تجسمی عنوان کرد. برای روشن تر شدن موضوع و تبیین چالش های پیش روی این دستور به گفتگو با صاحبنظران این حوزه نشسته ایم:

قضاوت درباره کپی برداری از آثار هنری بسیار تخصصی است

روح الله شمسی زاده درباره دستور معاون هنری برای رسیدگی به موضوع کپی آثار هنری در وزارت ارشاد گفت: باید كار گروهي در معاونت هنری برای پیگیری کپی آثار هنری با حضور نظريه پردازان و كارشناسان متخصص جهت تدوين، طبقه بندي و بيان مصاديق تشکیل شود. البته این کارگروه باید پشتوانه اجرايي و حقوقي هم داشته باشد تا بتواند برنامه هایش را پیش ببرد و تاثیرگذار باشد.

این مجسمه ساز و مدرس دانشگاه درباره ساز و کار برخورد با کپی آثارهنری افزود: قطعا در صورت احراز كپي بودن اثر و همچنين عدم رعايت كپي رایت بايد برخورد جدي و قاطع از طرف نهاد متولي با فرد خاطی صورت گيرد.

وی درباره نهادی که باید وظیفه برخورد با کپی کاران برعهده گیرد، گفت: به هر حال قوه قضائيه نهاد مرجع براي اجراي عدالت و قانون در جامعه است. به شرط اين كه در امور تخصصي مثل بحث كپي در آثار هنري، كه بسيار پيچيده و تخصصي است از نگاه كارشناسانه بهره ببرد.

شمسی زاده افزود: به نظرم این پرونده ها باید در ابتدا در هيات هاي رسيدگي و اعلام نظر مثل هيات هاي مستقل و تخصصي هنري مانند انجمن هاي تخصصي هر رشته و يا نهاد هاي متخصص تحت حمايت وزارت فرهنگ بررسي و در صدور حكم مد نظر قرار گيرد و يا نهاد هاي ويژه اي در قوه قضائيه براي همچين مواردي تعريف شده و از وجود كارشناسان خبره اين امر استفاده شود.

به گفته این هنرمند برای رسیدگی به موضوع کپی آثار هنری بايد از نظرات كارشناسان خبره و متخصص در هر بخش استفاده شود. به عنوان مثال در بخش مجسمه سازي شايد مواردي مطرح شود كه نياز به موشكافي دقيق و ويژه داشته باشد كه از نظر كارشناس عمومي هنر پنهان بماند، از این رو دستگاه قضائي بايد مشاوره لازم را از متخصصان اين امر دريافت و براساس اين نظرات اعلام راي نمايد.

او با اشاره به تفاوت ایده پردازی با کپی کاری گفت: امروزه يكي از مهمترين روش هاي خلق اثر توجه به جنبه هاي بينامتني ميان آثار، به صورت «در زماني» و «هم زماني» است و واين بده بستان «ميان متني» بخشي از كالبد هنر در جهان معاصر است؛ بنابراين بينامتني به عنوان يك دانش تخصصي از رويكردهاي نقد است و مي تواند به عنوان مبناي آكادميك براي مطالعات و بررسي هاي تخصصي در حوزه كپي و كپي رأيت مورد استفاده قرار بگيرد.

شمسی زاده ادامه داد: به طور مثال در بحث كپي و سرقت ادبي و هنري، مساله «ارجاع» متن به متن هاي پيشين و امانتداري و عنوان اين مساله توسط هنرمند، بخشي از ماجراي خلق اثر است و با اين تعريف سرقت ادبي يا هنري استفاده از متون پيشين (پيش متن ها) بدون ارجاع و اظهار از طرف مولف است. تشخيص اين رابطه و تفكيك و تحليل موارد نياز به نگاه كارشناسي و تخصصي دارد .

مرز میان کپی برداری و ایده پردازی نامشخص است

فرح ابوالقاسم هم با اشاره به پیچیده بودن پرونده کپی آثار هنری گفت: به نظرم  در صورتی که صاحب اثر یا متولیان اثر شکایتی نداشته باشند نمیشود خیلی راحت در مورد کپی کردن هنرمندی ازاثر هنری هنرمند دیگر قضاوت کرد .ولی به طور  قطع فقط کارشناسان خاص و صاحبنظران این فن می توانند در این مورد نظر بدهند و قضاوت کنند.

این هنرمند نقاش معتقد است: برای بررسی آثار کپی باید از کارشناسان صاحب نظر دادگستری که به حوزه هنرهای تجسمی تسلط دارند،بهره گرفت. حضور این کارشناسان در کنار هنرمندان برای پیگیری پرونده های کپی آثار بسیار غنیمت است.

به گفته ابوالقاسم باید در ایران هم کپی رایت و حق مولف در مجلس تصویب و لازم الاجرا شود. در این صورت  از میزان سرقت های هنری در کشور  کاسته می شود.

او افزود: البته در حوزه هنرهای تجسمی یافتن مرز بین کپی یا ایده برداری نامشخص است و این مرزها به نوعی درهم تنیده شده اند و در چند جمله نمی توان به این موضوع پرداخت.  یکی از مباحث نقد برانگیز در جهان هنرهای تجسمی همین موضوع است که خیلی حساس و مهم هم  است. ما هنرمندان هر یک به نوعی از طبیعت در حال کپی برداری هستیم و از چیزهای مختلف ایده می گیریم؛ گاه آن ایده را عینا اجرا می کنیم و گاه ایده را آن قدر درونی و شخصی می کنیم که کسی به راحتی نمی تواند به این تاثیر پذیری پی ببرد.

کپی آثار هنری ریشه فرهنگی اجتماعی دارد

جمشید حقیقت شناس هم درباره بحث کپی آثار هنری و دستور معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که این روزها یکی از بحث های داغ حوزه هنر است می گوید: در گذشته ما ایرانی ها به جهان، فرهنگ و هنر و علم صادر می کردیم اما امروزه تغییر نقش داده ایم و به انسان های مصرف گرا تبدیل شده ایم. این مصرف گرایی و کپی کاری در تمام شئون زندگی ما جریان دارد.

این هنرمند نقاش افزود: برای حل این معضل ملی نیاز به عزم ملی داریم و باید در این زمینه فرهنگ سازی شود و تا زمانی که در کشورما حق مولف و  کپی رایت رعایت نمی شود عملا نمی توانیم انتظار داشته باشیم این مشکل حل شود.

حقیقت شناس که سال ها در سازمان زیباسازی شهر تهران مسئولیت مدیریت هنری را برعهده داشته درباره پرونده گشوده کپی آثار هنری در ایران می گوید: من درنخستین دوره ای که مشغول برگزاری رویداد نقاشی دیواری بودم به وضوح با موضوع کپی اثر هنر مواجه شدم. ما وقتی از کپی آثار هنری حرف می زنیم نباید تمام گناه این مشکل بزرگ را به گردن هنرمند بیندازیم. بخش عمده این معضل بر دوش سفارش دهنده است. تا زمانی که من سفارش دهنده در یک فرصت کوتاه یک هفته ای می خواهم یک رویداد مهم و بزرگ را برگزار کنم و اتفاقا بودجه کمی هم قرار است به هنرمند اختصاص داده شود، عملا خودم شرایطی را فراهم می کنم که هنرمند به جای خلق ایده و اجرای اثر به کپی کاری روی بیاورد.

به گفته حقیقت شناس٬ بسیاری از نقاشی های دیواری که در سطح شهر تهران اجرا شده اند٬ کپی عین به عین آثار هنرمند دیگری است یا موتیف هایی از آثار یک هنرمند کپی شده و روی دیوار اجرا شده است. البته کپی را نمی توان مختص به شاخه یا رشته خاص هنری دانست بلکه در تمام شاخه های هنرهای تجسمی شاهد کپی هستیم. البته در میان شاخه های هنر تجسمی چون تعداد هنرمندان مجسمه ساز کمتر است٬ بی شک در این شاخه در مقایسه با سایر شاخه ها کمتر شاهد کپی کاری هستیم.

به گفته این هنرمند، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نمی تواند به تنهایی پیگیر موضوع کپی آثار هنری باشد چراکه پیگیری این موضوع ساز و کار پیچیده ای خواهد داشت.