به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبسبستان: سرانه مطالعه در هر کشوری نشان دهنده میزان آگاهی و علاقه مردم آن دیار به فرهنگ و حقیقت است. به بیان دیگر هرچه قدر کتاب در سبد خرید مردم جای بیشتری داشته باشد می توان این گونه قلمداد کرد که حالِ فرهنگ در آن جامعه خوب است، از این رو، شاهد هستیم که یکی از مهمترین سرمایه گذاری ها در ممالک مختلف دنیا در حوزه صنعت نشر خلاصه می شود و همه ساله ناشران کشورهای جهان تلاش می کنند تا بهترین آثار از نویسندگان را چاپ و منتشر کنند تا بتوانند ذهن خواننده را با ماجراهای مختلف درگیر کنند و البته دولت ها نیز از آنها حمایت می کنند.
این مهم اما در کشور ما چندسالی می شود که با رکود مواجه شده است، قیمت بالای کتاب از یک سو و جهت نداشتن مطالعات از سوی دیگر سبب شده است تا اگر کسانی هم کتاب می خرند، با محور آموزش باشد. این گونه است که بازار کتاب های کمک درسی داغ شده و اگر حوزه های دیگر با غباری از فراموشی مواجه شده اند این عرصه همچنان با قدرت به فعالیت ادامه می دهد و این روزها مطالعه آزاد فارغ از موضوعات درسی بسیار محدود است و البته شاید یک دلیل را بتوان به مسایل اقتصادی تسری دارد که افراد ترجیح می دهند تا زمانی که در دانشگاه هستند کتب مرتبط با رشته تحصیلی شان را خریداری کنند تا نهایتا با نتیجه قابل قبولی فارغ التحصیل شده و در این وانفسای اقتصادی وارد بازار شوند.
بر آن شدیم ریشه کمبود سرانه مطالعه در ایران با تنی چند از پژوهشگران و استادان عرصه علوم انسانی به بحث و بررسی بگذاریم، هرچه که باشد این گستره بیش از هر حوزه دیگر نیازمند بار مطالعاتی است تا بتواند نظریه ساز و نظریه پرداز باشد.
در ادامه حاصل گفت وگوی خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه، رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، حجت الاسلام ابوالفضل ساجدی، مدیر قطب علمی فلسفه دین، علیرضا صدرا، دانشیار دانشگاه تهران، به حضورتان تقدیم می شود:
حجت الاسلام خسروپناه با بیان اینکه هر جامعه ای که به دنبال تمدن است، طبیعتاً در ابتدای امر، باید در مختصات پیشرفت واقع شود تا بتواند به تمدن سازی نائل گردد، اظهار کرد: اینگونه است که یک جامعه می تواند بر سایر جوامع تأثیرگذار باشد.
فضای مجازی جای مطالعه واقعی را نمی گیرد/محقق نیازمند دقت و توانایی عالی و غایی است
وی ادامه داد: این چنین جامعه ای باید به دنبال دانش افزایی و برتری علمی باشد. جوامع خواهان اشاعه تمدن، باید آگاه باشند تا به قدرت و قوّه علمی مجهز نشوند، قدرت اثرگذاری بر سایر اندیشه ها را نخواهند داشت. در این پروسه باید بیان داشت که مسیر دانش افزایی نیز، فقط با مطالعه و تحقیق همراه و همگام است. ممکن است پاره ای با توجه به گسترش ابزارهای اطلاعاتی و رسانه ای، مدعی شوند که این فضاهای جدید، می توانند عطش محققین و جویندگان علم را برطرف نمایند. در پاسخ این دوستان باید بیان کرد که درست است که فضاهای مجازی و کانال ها و گروه های رسانه ای گسترش یافته اند، اما نکته مهم دقت و توانایی عالی و غایی لازم است که محقق به آن نیازمند است و متأسفانه ندرتاً، فضاهای موجود مجازی، از این مؤلفه ها برخوردار هستند.
خسروپناه تصریح کرد: وقتی مؤلف و یا محققی دست به نگارش اثر و یا تألیفی می زند، می بایست دقت و تحقیق وافر داشته باشد و مکتوبات خود را با سند متقن بیان نماید. این نقطه تمایز کتاب و فضای مجازی است. کتاب بر حسب حدسیات و نقطه نظرات محاوره ای تألیف نمی شود، اما فضای های مجازی، امکان اشاعه مطالب خلاف واقع و شایعه ای را دارند. کتاب، ماندگار است و اگر مؤلف در این پروسه قابلیت های لازم را نداشته باشد، بِجد مورد نقد نقّادان و پژوهشگران واقع خواهد شد.
رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت: در عرصه کتاب و کتاب خوانی اولویت هایی وجود دارد که التزام و تعهد نسبت به آنها، از ملزومات نشر و گسترش آثار علمی و فرهنگی است. متأسفانه، هم اینک بازار نشر کتاب از آشفتگی های خاصی رنج می برد و بعضا شاهد نشر کتاب های بی اثر و فاقد اعتبار نیز هستیم.
مطالعه جامعه را به مختصات پیشرفت نائل می کند
وی افزود: باید آگاه باشیم که اندیشه جامع و کامل و مستدل و مستند، در کتاب ظهور و بروز خواهد کرد. بنابر این، با مطالعه و توجه به کتاب است که جامعه می تواند به مختصات پیشرفت نائل شود و به آرمان های ترسیم شده خود دست یابد. به تحقیق می توان بیان داشت که بین توسعه، پیشرفت و فرهنگ مطالعه، یک ملازمه تاریخی وجود دارد.
حجت الاسلام خسروپناه خاطرنشان کرد: به نظر می رسد آموزش و پرورش در این راستا، نقش مهم و بسزایی می تواند ایفا کند. مدارس می توانند از همان ابتدای امر و مراجعه کودکان به مدارس، در ازای توسعه حفظیات، در جهت ترویج تحقیق و مطالعه و پژوهش گام بردارند. حضور آزادانه و بی قید و شرط کودکان و نوجوانان در فضاهای کتابخانه ای، نکته دیگری است که در جهت اُنس هرچه بیشتر نسل جوان به کتاب و کتابخوانی می تواند مفید واقع شود. می باید با تسهیل مراجعه به فضاهای فرهنگی و ترویج دانش آموزان به تحقیق تا حفظیات زودگذر، از دلزدگی و عدم استقبال به کتاب جلوگیری شود تا ان شاءالله، در آینده، به جای کتاب ستیزی به کتاب باوری دست یابیم.
همچنین، حجت الاسلام ابوالفضل ساجدی، مدیر قطب علمی فلسفه دین با اشاره به اهمیت پژوهش های بروز و کاربردی در حوزه علوم به ویژه علوم انسانی اظهار کرد: یکی از مهمترین عوامل تحقق این امر آن است که پژوهشگران به منابع جدید و دسته اول و کتاب هایی که به تازگی در حوزه مورد مطالعاتی شان منتشر شده است، دسترسی داشته باشند.
وی ادامه داد: این بسیار مهم است که برای ارتقای سطح علمی کشور نسبت به وضعیت تحقیق و پژوهش نگاه عمیق تری داشته باشیم؛ از این نظر که تحول در علوم انسانی در گروی اصلاح ساختار متون تحقیقی است و اصلاح ساختار این متون نیز در گروی بهره مندی از کتاب ها و منابع دست اول است.
لزوم استفاده و آگاهی از آثار تازه اندیشمندان
ساجدی با بیان اینکه پژوهش های لازم در حوزه علوم انسانی در باب مبانی و مفاهیم همچنان با کاستی هایی مواجه است، اظهار کرد: اگر بخواهیم پژوهش منطقی و دقیقی داشته باشیم باید موانع را برداریم و مسایل مختلف موجود در علوم را بررسی و رابطه آن مبانی را با مسایل کنونی کشف کنیم، باید ورود منطقی به موضوع داشته باشیم و مباحث قابل قبول علوم انسانی موجود را بررسی کنیم نه اینکه آنچه که تاکنون به دست آمده است را کنار بگذاریم یا بیاییم و فقط بر نظریات دیگران تکیه کنیم بدون آنکه کتاب ها و آثار سایر اندیشمندان را بخوانیم و از آنها مطلع شویم.
مدیر قطب علمی فلسفه دین اسلامی تاکید کرد: یکی از ظرفیت های قابل توجهی که اقشار مختلف مردم در آن حضور یافته و از محیط آن متاثر می شوند، مسجد است، مساجد می توانند نقش مهمی را در فرهنگ سازی مطالعه انجام دهند، هر مسجد می تواند فرصتی برای کلید زدن روش های صحیح تحقیق و مطالعه میان افراد به ویژه نوجوانان و جوانان باشد، در این صورت سر و کار داشتن با مباحث برای افراد فقط در دوره مدرسه و دانشگاه نیست، بلکه مسجد در کنار این دو نهاد می تواند نقش مهمی را ایفا کند و در فشای عبادی و معنوی فرهنگ مطالعه را نهادینه سازد.
چرخ علم در طول اعصار مختلف بر محور مسجد می چرخیده است
ساجدی تاکید کرد: در گذشته و در طول تاریخ اسلام، مساجد همواره نقش تعیین کننده و محوری داشتند به گونه ای که علم اندوزی و علم افزایی از ابتدا در مسجد مطرح بود و بسیاری از فعالیت های جامعه در مساجد سازماندهی می شد. مرکز نشر علم مساجد بودند.
وی خاطرنشان کرد:امروز شاید به جهت گسترش شهرها و رواج زندگی مدرن بسیاری از وظایف و فعالیت ها تقسیم شده باشد با این وجود مسجد همچنان ظرفیت والایی برای فرهنگ سازی در جامعه دارند، چرا که پذیرای اقشار مختلف مردم هستند و حضور مردم در یک محبط معنوی به تنهایی عامل همدلی بوده و هدف های مشترک را شکل می دهد.
علاوه بر ین علیرضا صدرا، دانشیار دانشگاه تهران در مورد عواقب و تاثیر سوء کاهش سرانه مطالعه بر سبک زندگی، گفت: این مساله اثر معکوسی در تولید و افزایش معرفت جامعه بر جای می گذارد. البته نمی توان کتمان کرد که مشکلات اقتصادی بر وضعیت نشر اثر مستقیمی دارد و اگر رکودی هم در بازار کتاب دیده می شود از یک بُعد به مسایل اقتصادی بازمی گردد نه لزوما عدم مطالعه.
دانشیار دانشگاه تهران تصریح کرد: یک واقعیت را نباید نادیده انگاشت که رواج رسانه های دیگر نیز در کاهش مطالعه کتاب کاغذی نقش داشته اند، به هر وصرت وقتی سایت ها و سایر امکانات برای مطالعه آنلاین و یا مطالعه کتاب در گوشی های تلفن همراه وجود دارد، بسیاری از کتاب ها بازنشر نمی شوند.
وی تاکید کرد: این شیوه مطالعه در میان دانشجویان نیز دیده می شود؛ در حالی که دانشجو به طریق اولی می تواند آیینه تمام نمای جامعه باشد و مطالعه به ویژه در میان این قشر جامعه از اهمیت بسزایی برخوردار است. در مورد مطالعات آنلاین و شیوه کتابخوانی به جز شیوه کتابخوانی سنتی یا همان کتاب کاغذی، شاهد رشد در جامعه هستیم. خود من گاهی متن درس هایی که تدریس می کنم را در سایت می گذارم.
مطالعه نقش تعیین کننده ای در سرنوشت و سرشت ملت ها دارد
صدرا با بیان اینکه علم، منبع و منشا تحولات در جامعه است، تصریح کرد: مشکلات جامعه را باید با علم که منشا فکر است حل کرد، فکر نیز از مطالعه سرچشمه می گیرد. اگر مطالعه نباشد اصلا انسان وارد حوزه های فکری نمی شود. پس مطالعه کردن تاثیر تعیین کننده ای در سرنوشت و سرشت ملت ها دارد.
وی در بخش دیگری از مباحث خود با بیان اینکه ما کشوری بودیم که ابن سیناها و فارابی ها در آن زندگی کرده و به ترویج علم و دانش پرداخته اند، ابراز کرد: این پیشینه غنی تاریخی و علمی می طلبد که سرانه مطالعه در کشور ما بالاتر رود، مطالعه تاثیر مستقیم در اعتلای فکر در جامعه دارد چراکه اعتلای علمی مصادف با رشد فرهنگی، هویتی و مدنی جامعه می شود و به طور طبیعی بسیاری از مشکلات اقتصادی را حل می کند.
دانشیار دانشگاه تهران در پایان خاطرنشان کرد: به نظر می رسد برای بهبود وضعیت مطالعه در کشور پس از آنکه قیمت کتاب را تعدیل و از ناشران حمایت کردیم، باید با اقدامات فرهنگی مردم را با کتاب خواندن آشتی دهیم و این فکر را که کتاب به مثابه کالای لوکس است، از بین ببریم هرچند که این شرایط به دلیل مسایل اقتصادی ایجاد شده است، اما به هر صورت شکل گیری آگاهی و میزان رشد افراد هر جامعه به مطالعه باز می گردد در نتیجه باید مسئولان ذیربط در راستای تقویت سرانه مطالعه کشور برنامه های کوتاه مدت و بلند مدت قابل قبولی را ارایه کنند که طی آن بتوان کتاب را در سبد کالای خانواده ها قرار داد.
نظر شما