مداومت بر دعا، اضطراب را از بین می برد

به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان به نقل از طلیعه، سیدعلی مرعشی، استاد روانشناسی دانشگاه اهواز درباره تفاوت روانشناسی اسلامی و انسان شناسی گفت: انسان شناسی مفهومی فلسفی است درحالیکه ما به دنبال علم انسانی هستیم  و این تفاوت بین نگاه فلسفی و نگاه علمی است. نگاه فلسفی کلی نگر است و نیاز به آزمایش ندارد و فعالیت صرفا نظری دارد اما در نگاه علمی، جزیی نگری می شود و نیاز به تجربه وجود دارد.

وی افزود: کار علم این است که با فرمول هایی پدیده ها را پیش بینی کند اما فلسفه آنچه که موجود است را توصیف می کند.  این در حالی است که ایده ها می توانند از متون دینی استخراج شوند.

مرعشی اضافه کرد: علم روان شناسی یعنی بتوانیم با دیدن ویژگی هایی بدانیم چه رفتاری از افراد سر می زند و این با انسان شناسی متفاوت است. انسان شناسی موضوع کلی درباره انسان را مطرح می کند. انسان موضوع روان شناسی است اما قرار نیست فلسفه انسان بودن را مورد بحث قرار دهد.

وی افزود: در دعای ۴۸ صحیفه سجادیه فرازی وجود دارد که می توان برداشت روان شناسانه از آن کرد. در این دعا آمده است: «خدایا اگر مرا بلند مرتبه کنی کسی نمی تواند مرا پایین بیاورد و اگر تو مرا پایین بیاوری هیچ کس نمی تواند مرا بالا ببرد و اگر تو مرا عذاب کنی هیچ کس نمی تواند به من ترحم کند و اگر مرا هلاک گردانی کسی نمی تواند درباره من به تو اعتراض کند.» این مفاهیم توحیدی و هستی شناسانه هستند. ما اعتقاد به توحید داریم یعنی اراده ای در برابر خدا قرار ندارد. امید داشتن به خدا همان هستی شناسی است و نتایج روانشناختی دارد به این معنی که در احتیاجات خود از کسی خواهش نمی کنیم.

مرعشی ابراز کرد: در ادامه این دعا آمده است: «خدایا اگر کاری برای کسی انجام دهی از روی ظلم نیست و می دانم اگر کسی را مجازات کنی از روی عجله نبوده است و کسی ظلم می کند که ضعیف باشد.» این دعا دارای نکته روانشناسی است. کسانی که از لحاظ روان شناختی از خود ادراک ضعیف بودن دارند روی به ظلم کردن می آورند و این نکته روان شناختی است. عدم اعتماد به نفس یا خودکم بینی می تواند باعث ظلم به دیگران شود.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: قدرت هایی مانند آمریکا که به دنیا لشکرکشی می کنند، می ترسند تا دولت های دیگر قوی شوند و به آنها آسیب برسانند؛ این حرکتی در مقیاس بین المللی است. ما از متون دینی این طور استنباط کرده ایم که سازه احساس ضعف مانند فقدان خودکارآمدی و عزت نفس اگر در شخصی وجود داشته باشد، به همان اندازه مرتکب ستم می شود.

وی با اشاره به یافته های روانشناسی در غرب بیان کرد: ما اگر روان شناسی اسلامی را به طور کامل تبیین کنیم باز هم سخن های غربی را تحلیل و استفاده می کنیم. نباید یافته های بشری را به دور انداخت. ما احساس می کنیم یافته های غربی ناکافی و گاهی اشتباه هستند اما آنها را به طور مطلق نفی نمی کنیم.

روانشناسی اسلامی هرگز نفی کننده روانشناسی غربی به طور مطلق نیست

مرعشی اضافه کرد: روانشناسی اسلامی هرگز نفی کننده روانشناسی غربی به طور مطلق نیست. ما بنیان های ایدئولوژیک غرب را نفی می کنیم ولی با بنیان های ایدئولوژیک خود می توانیم تا حدودی ایدئولوژیک غرب را بپذیریم و بقیه بنیان های ایدئولوژیک غربی را تعدیل کنیم تا شاید با تغییراتی با ایدئولوژی ما سازگار شود و یا ما از متون دینی خود نکته ای را استخراج کنیم که غرب هرگز به آن نرسیده نباشد.

وی تصریح کرد: سازه حیا در روانشناسی غربی دیده نمی شود اما سازه ای پذیرفته شده در روانشناسی اسلامی است. روانشناسی غربی واژه sham  یا شرمندگی را استفاده می کند. حیا در متون دینی ما به دو نوع حیای پسندیده و حیای ناپسند تقسیم شده است. حیای مذموم معادل sham و شرمندگی است که با خودکارآمدی و عزت نفس پایین همراه است.

مرعشی با بیان اینکه در روانشناسی غربی حیای ممدوح مطرح نشده است گفت: حیای ممدوح سبب می شود هر کار نادرستی انجام نشود.  ما می توانیم این مساله را از متون دینی استخراج کنیم و حیای ممدوح را با ویژگی های اسلام به شکل پرسشنامه درآوریم و بررسی کنیم که آیا با سلامت روان ارتباط پیدا می کند یا خیر؟ در صورت ارتباط با متون اسلام دارای پشتوانه پژوهشی می شود و علم محسوب می گردد. در این صورت می توان هر چه در متون دینی مطمئن از جمله قرآن و صحیفه سجادیه وجود دارد را بدون پژوهش استفاده کرد زیرا این سخنان متصل به خداوند هستند. مجموعه این یافته ها تبدیل به روانشناسی اسلامی می شود.

این استاد دانشگاه افزود: در روانشناسی بسته های مختلفی با موضوعات متفاوت وجود دارد. دعای شماره ۱۵ صحیفه سجادیه یک پکیج محسوب می شود و ما آن را امتحان کرده ایم. این دعا درباره بیماری است. انسان وقتی مبتلا به بیماری مبتلا می شود چند واکنش نشان می دهد از جمله انکار، خشم، اضطراب و افسردگی. ما این واکنش ها را می توانیم روانشناسانه مدیریت کنیم.

وی اضافه کرد: در این دعا آمده است: «خدایا سپاس می گویم که در سال های گذشته سالم بودم و سپاس به دلیل بروز این بیماری. خدایا نمی دانم زمانی که به خاطر سلامتی نعمت های تو گوارای من بود و من نشاط برای رضای تو را داشتم را باید شکر کنم و یا زمان بیماری که با آن گناهانم پاک شدند را باید شاکر باشم؟  این بیماری نعمتی بوده که تو به من هدیه داده ای. این هدیه کاهش گناهانی است که به دوش می کشیدم و اکنون بیدار شدم که باید توبه کنم و گناهانم را پاک کنم. در خلال این بیماری فرشتگانی که اعمال صالح می نویسند برای من عمل صالح محسوب می کنند. اعمالی که کسی انجام نداده و به آن فکر نکرده است را برای من می نگارد. اینها از لطف و محبت تو به من است. خدایا آنچه که بر من نازل کرده ای بر من آسان کن و گناهانم را ببخش و شر کارهای گذشته من را پاک کن و شیرینی سلامت را بر من بچشان.» این دعا خشم از خدا را به تشکر از خدا تبدیل می کند.

مرعشی تصریح کرد: این بسته روان درمانی برای از دست دادن سلامتی است. بیمار اگر متوجه شود که چه دعایی را می خواند و یا روانشناس برایش معنی این دعا را توضیح دهد، می تواند یک تکنیک های درمانی محسوب شود. ما می توانیم درباره دعای امام سجاد(ع) پژوهش کنیم و سپس از آن استفاده کنیم و هم می توانیم بدون پژوهش آن را بپذیریم.

کاهش اضطراب از مرگ با دعا

وی با اشاره به اینکه اضطراب از مرگ در بین همه انسان ها وجود دارد، گفت: ما در روانشناسی سازه اضطراب مرگ داریم در حالیکه برای کنترل این اضطراب تکنیک داریم و آن هم دعای مرگ در صحیفه سجادیه است. این دعا بر روی پرسنل عملیات میدانی نیروی انتظامی مورد پژوهش قرار گرفت و هشت جلسه بر این افراد امتحان شد و بعداز آن اضطراب مرگ این افراد اندازه گیری گردید که نشان از کاهش اضطراب مرگ در این افراد بود.

مرعشی اظهار کرد: تکنیک های درمانی دارای بازه ماندگاری هستند به عنوان مثال اگر بعد از گذشت سه ماه، بدون آموزش اضطراب مرگ در افراد پیگیری شود شاید اضطراب کمتر از ابتدای آموزش دعا باشد اما باز هم اضطراب بدون ادامه آموزش بالا می رود. این تکنیک ها اگر گاهی تکرار شوند، ماندگار می شوند. به همین دلیل نباید دعا را ترک کرد و توصیه به استمرار آن شده است.

وی در پایان سخنان اش خاطرنشان کرد: تمام تکنیک های روانشناسی دارای پایه جهان بینی هستند و این تکنیک ها بر کسانی امتحان می شود که دارای پایه همان جهان بینی باشند. همه ادیان به مرگ و قیامت ایمان دارند و تکنیک اضطراب مرگ دعای صحیفه سجادیه برای همه ادیان قابل استفاده است.