به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان به نقل از طلیعه، حجت الاسلام والمسلمین ابوالحسن غفاری، مدیرگروه معرفت‌شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی درباره روند طی شده علوم عقلی و فلسفه در حوزه های علمیه و تاکید مقام معظم رهبری بر ترویج این علوم در حوزه‌ها گفت: تاکید مقام معظم رهبری در دیدار با دست‌اندرکاران همایش حکیم تهران در ترویج علوم عقلی و فلسفه در حوزه دارای دو نکته بود. نکته اول در تاکید بر مباحث عقلی و فلسفی است، زیرا ایشان اهل فلسفه و حکمت هستند و به خوبی بر ضرورت مباحث علمی و فلسفی در مجموعه دانش‌ها واقف اند.
وی ادامه داد: فلسفه یکی از دانش‌ها و علومی است که تامین کننده مبانی نظری علوم دیگر است. ما بدون فلسفه نمی توانیم مبنای دقیقی برای علوم در نظر بگیریم و اگر نتوانیم از فلسفه کمک بگیریم در طرح علوم انسانی اسلامی هم ناموفق خواهیم بود. این مساله در جامعه علمی امروز دارای اهمیت است.
غفاری اذعان کرد: فلسفه به عنوان مادر علوم از قدیم الایام مطرح بوده و در عبارات ابن سینا این مسأله عنوان شده زیرا حقیقت موضوع علوم دیگر را تعیین می کند.
وی افزود: حکمت و فلسفه در حوزه های علمیه از گذشته وجود داشت و سینه به سینه مطرح می شد و یکی از مهم ترین و جدی ترین رشته ها در میان علوم اسلامی، فلسفه و حکمت اسلامی بود و آثار ارزشمندی درباره آن از ابن سینا و فارابی تا سهروردی و علامه طباطبایی و شاگردان وی تولید شده است و حوزه های علمیه طلایه داران تولید و تأسیس این علوم بودند.
مدیرگروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: حوزه علمیه قم به برکت اینکه پس از انقلاب اسلامی همواره رشد تکاملی و صعودی در شاخه های متعدد و فقه و اصول و تاریخ داشته از این لحاظ پتانسیل بسیار بالایی را در گسترش مباحث عقلی و فلسفی دارد. تاکید مقام معظم رهبری بر این است که در حوزه علمیه این علوم تدریس و گسترش پیدا کند و جزء علوم تدریسی باشد.
غفاری بیان کرد: نباید علوم حوزه علمیه را فقط منحصر به فقه و اصول کنیم. این علوم ارزشمند هستند اما فلسفه هم در کنار این علوم باید تدریس شود کما اینکه بزرگان ما هم چنین کاری را انجام می دادند. امام خمینی(ره) ضمن اینکه فقه را تدریس می کردند، فیلسوف حکیمی بودند که فلسفه را هم تدریس می کردند. چنین رویه ای در دیگر بزرگان هم بوده است. مقام معظم رهبری تأکید دارند که همین رویه در حوزه علمیه قم به عنوان مرکز جهان تشیع و جایی که در دنیای امروز چشم همه شیعیان و متفکران به آنجاست، این علوم به رشد و تعالی برسند.
وی اظهار کرد: فرمایشات ایشان منافاتی با این ندارد که در جاهای دیگر هم فلسفه تدریس شود کمااینکه در حوزه های علمیه سراسر کشور فلسفه تدریس می شود. اگر ما آبشخور حکمت و فلسفه را قم در نظر بگیریم، به اعتبار اساتید بزرگی که در قم وجود دارد و پتانسیلی که از سالهای قبل در قم ایجاد شده، باید مرکز حکمت و فلسفه حفظ و تقویت شود و در جاهای دیگر هم این علوم گسترش پیدا کنند.
علامه طباطبایی با وجود ترویج افکار ماتریالیستی و سوسیالیستی بر جامعه علمی کشور، وظیفه خود می دانست که فقه و غفاری اظهار کرد: قم باید مرکز ثقل فلسفه باشد همان طور که حضرت امام خمینی(ره) در نامه خود به گورباچف از وی و متفکران شان دعوت کردند که اگر به قم بیایید متفکرانی درباره عرفان و فلسفه و علوم عقلی وجود دارند که می توانند به شما اثبات کنند که جهان خدایی دارد.
غفاری با اشاره به جایگاه علوم عقلی در حوزه علمیه قبل و بعد از انقلاب و پیشرفتهای آن گفت: قبل از انقلاب علوم عقلی در حوزه قرار داشت. امام خمینی(ره) فلسفه را تدریس می کردند اما مهم ترین کرسی تدریس در حوزه علمیه مربوط به علامه طباطبایی بود زیرا امام در مقطعی تدریس علوم عقلی و فلسفه و عرفان را کنار گذاشتند و تمحض خود را در فقه و اصول گذاشتند.
وی بیان کرد: علامه طباطبایی با وجود ترویج افکار ماتریالیستی و سوسیالیستی بر جامعه علمی کشور، وظیفه خود می دانست که فقه و اصول را کنار بگذارد و به فکر گسترش فلسفه و مباحث عقلی و پاسخ به شبهاتی بدهد که در این زمینه مطرح بودند. علامه در این زمینه موفق بود و در این زمینه شاگردان بزرگی مانند شهید مطهری و علامه جوادی آملی را تربیت کرد.
این عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: بعد از انقلاب توجه به چنین پتانسیل های قم بیشتر شد اما مخالفت هایی هم با فلسفه می شد که با حمایت‌های امام از این علم رو به افول گذاشت و علوم عقلی در حوزه ترویج بیشتری پیدا کرد به طوری که امروز صدها نفر فلسفه تدریس می کنند و بسیاری فلسفه هم می خوانند. امروزه مطالعه علوم عقلی جزو دغدغه های جدی بسیاری از طلاب و دانشجویان قرار گرفته است.
غفاری اضافه کرد: از نظر کمی و کیفی پیشرفتهای این علوم با بعد از انقلاب قابل مقایسه نیست. امروز فلسفه مطلق، فلسفه مشایی و صدرایی و فلسفه های مضاف مانند فلسفه تاریخ و فلسفه هنر و فلسفه سیاست در جاهای متعددی تدریس می شود و ما با شکوفایی و گستردگی در این علوم مواجهه هستیم، اما جای رشد همچنان باز است زیرا این علوم عقلی برخواسته از عقل و تفکر بشر هستند و هر چقدر بیشتر بتوان این علوم را گسترش داد باز هم جای کار دارد.
وی افزود: امروز خواندن بدایه الحکمه و نهایه الحکمه علامه طباطبایی برای طلبه ها جزو وظایف شان است. به جز این دو، دروس متعدد دیگری هم ارائه می شود مانند شرح منظومه و الهیات شفا و اسفار صدرالمتالهین. حوزه علمیه قم امروز مرکزی است که بعد از فقه و اصول، فلسفه اولین رتبه را در میان این دانش ها دارد.
غفاری با اشاره به راه های پیش برنده علوم عقلی در حوزه علمیه گفت: یکی از راه ها آشنا کردن ضرورت و فواید فلسفه برای کسانی است که می خواهند فلسفه بخوانند. فلسفه تأمل و تفکر است که ناظر بر حل مساله و پاسخ به شبهه ای باشد. اینکه کاربست فلسفه در علوم دیگر به چه صورت است و چه تاثیرات و ثمراتی خواهد داشت.
وی اظهار کرد: ما باید توجه جامعه علمی را به ضرورت های فلسفه جلب کنیم. در تولید علوم ما نیاز داریم مبانی هر علمی را از فلسفه بگیریم و فلسفه از این جهت هم دارای اهمیت است. فلسفه های مضاف که امروزه در غرب به آن بسیار توجه می شود، ضرورت دو چندانی برای تولید پیدا می کنند. باید دانشجویان و علاقمندان به فلسفه را با ضرورت این علم آشنا کنیم و سپس به کارکردها و کاربست های فلسفه در علوم دیگر توجه دهیم تا گسترش پیدا کند.
وی ادامه داد: ما باید شرایط تحصیل فلسفه را تسهیل کنیم. دانشجو می گوید اگر حقوق یا فقه بخوانم آینده شغلی مشخصی دارم. بنابراین باید برای فلسفه هم امکاناتی را درنظر بگیریم که از جمله این شرایط وجود اساتید خبره که به خوبی فلسفه را منتقل کنند، است.
وی در پایان گفت: از سوی دیگر باید تفکرات فلسفه غرب که از طریق تدریس یا ترجمه با آنها آشنا شده ایم، نیازمند نقد و پاسخگویی به شبهات است. فلسفه ما باید معطوف به چنین اموری هم باشد. یکی از وظایف فلسفه اسلامی شناخت فلسفه غرب و نقاط قوت و ضعف و پاسخ به شبهات ایجاد شده فلسفه با مبانی فلسفی ماست. باید مسائلی که امروزه ایجاد می شود توسط غرب و متفکران ما شناخته شود تا ما به سوی تولید علم حرکت کنیم.
نظر شما