به گزارش گروه اندیشه خبرگزاری شبستان به نقل از طلیعه: گفتگو درباره انقلاب اسلامی و پیامدهای آن بسیار زیاد بوده و هست. اما مساله مهمتر نگهداری از این گوهر نابی است که با رهبری امام راحل و خون های بسیاری از مردم به بار نشسته و امروز نوبت ما و مسئولان این نظام است تا با اقدامات درست، آگاهانه و هوشمندانه به بارور شدن بیشتر این انقلاب کمک کنیم. رضا عیسی‌نیا استادیار و عضو هیئت علمی و مدیرگروه علوم سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است. با وی گفتگویی درباره اهداف انقلاب و چالش های پیش روی آن داشته ایم که در ادامه آن را می خوانید:
انقلاب اسلامی پدیده ای ویژه و منحصربفرد در دوران خود و حتی بعد از آن محسوب می شود که معادله قدرت را از نظر کارشناسان سیاسی به هم زد. این انقلاب دارای چه نوع قدرتی بود و چگونه توانست بر سلطه رژیم پهلوی فائق بیاید؟
اگر ما بخواهیم از روش جدل بهره ببریم، مساله «من و دیگری» مطرح می شود که باید «من یا اسلام» و «دیگر یا قدرت» موجود و مستقر را شناخت. قدرت موجود و ضد انقلاب اسلامی به نام قدرت طاغوتی شناخته می شود. این قدرت می تواند سه نماد سیاسی و اقتصادی و فرهنگی داشته باشد. نماد طاغوت سیاسی در فرهنگ قرآنی را فرعون، نماد طاغوت اقتصادی را قارون و نماد قدرت طاغوت فرهنگی را هامان در نظر می گیرند.
اگر ویژگی های قدرت سیاسی پهلوی که نمایندگی سه نماد قدرت سیاسی و فرهنگی و اقتصادی را درنظر بگیریم متوجه می شویم انقلاب اسلامی به دنبال تحقق چه نوع قدرتی بوده است.
یکی از ویژگی های قدرت سیاسی پهلوی بهره گیری از قدرت به عنوان زور عریان برای رسیدن به اهدافش بود. در آن قدرت هدف وسیله را توجیه می کند. ویژگی بعدی سیاسی نظام پهلوی این بود که به نفی تحقق جامعه ایده آل پیامبر(ص) و ائمه می پرداخت. نظامی بود که به جدایی دین از دولت باور داشت و در آن اقتدار شخصی حاکم یا کارگزار یا فرمانروا به صورت افراطی وجود داشت. ویژگی بعدی نظام سیاسی پهلوی را می توان شخصی بودن سیاست در دولت دانست زیرا نظامی بود که به سمت دودمان گرایی حرکت می کرد.
ملاک انتصاب در نظام پهلوی نزدیکی به شاه و خانواده او محسوب می شد و تخصص و شایستگی مطرح نبود. در نظام پهلوی فقدان قانون یا حقوق شخصی وجود داشت. آنچه که مهم بود میل و اراده شاه بود و مساله ای به نام قانون وجود نداشت که بر اساس آن افراد بازخواست و یا تشویق شوند.
انقلاب اسلامی برآمده از قدرتی است که مخالف ویژگی‌هایی بود که در بالا ذکر شد و نام قدرت آن را می توان «قدرت عزیز» نهاد که برگرفته از آیه ۳۹ سوره کهف است. «وَقُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَمَنْ شَاءَ فَلْیَکْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغَاثُوا بِمَاءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءَتْ مُرْتَفَقًا: و بگو حق از پروردگارتان [رسیده] است پس هر که بخواهد بگرود و هر که بخواهد انکار کند که ما براى ستمگران آتشى آماده کرده ایم که سراپرده هایش آنان را در بر مى گیرد و اگر فریادرسى جویند به آبى چون مس گداخته که چهره ها را بریان مى کند یارى مى شوند وه چه بد شرابى و چه زشت جایگاهى است.» به تعبیر امام خمینی(ره) انقلاب اسلامی یک معجزه بود که دارای قدرت الهی است و توانست نظام سیاسی ۲۵۰۰ ساله را از بین برد.
برای اینکه بدانیم چگونه «قدرت عزیز» بر قدرت طاغوتی پهلوی چیره شد باید به نوع و میزان و فهم و تبلیغ و انتقال و ترویج این دو نوع قدرت توجه کرد، یعنی دو نوع قدرت تا چه اندازه به خواسته ها و توقع ها و نیازهای مردم توانسته اند پاسخ دهند و یا مردم امیدوار بودند نظام عزیز در برابر نظام طاغوتی می تواند نیازها و خواسته ها و مطالبات را تحقق دهد.
در زمان وقوع انقلاب باور مردم ایران نسبت به نظام حاکم عوض و استحاله ارزش ها صورت گرفت و مردم فهمیدند در نظام طاغوتی مردم نمی توانند به زندگی توام با آسایش برسند. بنابراین نیازها و خواسته های مردم درگیر با نظام ارزشی مستقر شد و تبلیغ و فهم و ترویجی که قدرت عزیز ارائه کرد توانست نظام پهلوی را ساقط کند.
ویژگی های «قدرت عزیز» که از آن نام بردید، چیست؟
از ویژگی های «قدرت عزیز» اقتدار قانونی و عقلانی در سایه اندیشه های اسلامی است. در چنین قدرتی برتری‌طلبی وجود ندارد و این گونه نیست که قدرت حاکم خود را جدا از مردم بداند در حالی که برگرفته از مردم است. از دیگر ویژگی ها می توان به دنبال ایجاد جامعه ای پیامبرپسند اشاره کرد.
انقلاب اسلامی ایران دارای ویژگی های که منحصر به فردی بود که کمتر دیگر انقلاب ها از آن برخوردار بودند. به نظر شما مهم ترین ویژگی های این انقلاب چه بود که یک ملت را بدون داشتن هیچ گونه امکاناتی به پیروزی رساند؟
انقلاب اسلامی مانند هر انقلاب دیگری خصلت براندازی و جایگزینی نظام مطلوب داشت. هر انقلاب برای معنایابی باید چهار مولفه خشونت، حضور اکثریت مردم، براندازی نظم حاکم و ایجاد نظم مطلوب را داشته باشد. انقلاب اسلامی در براندازی قدرت حاکم به دنبال رفع سه مساله بود: حذف استبداد، حذف فساد و حذف وابستگی به بیگانه. به تعبیر امام خمینی(ره) آنچه که اساس انقلاب اسلامی را تشکیل می دهد وجود شاه و اقدامات او از جمله استبداد و اختناق بود. پس اولین ویژگی انقلاب اسلامی در حوزه براندازی حذف استبداد بود. ویژگی دوم حذف وابستگی و حضور بی قید و شرط بیگانگان در کشور بود. زیرا همه مخازن و نیروی انسانی ما زیرنظر بیگانگان بود. ویژگی بعدی حذف فساد اقتصادی و اداری بود.
در خصلت جایگزینی نظام مطلوب است سه نوع مختصات در انقلاب اسلامی داریم که آن را نسبت به انقلاب های دیگر برجسته می کند که شامل استقلال، آزادی و جمهوریت در سایه سار اسلام است. در زمینه تحقق جمهوری اسلامی امام خمینی(ره) به دنبال ایجاد نظامی متکی بر آرای عمومی بود. امام خمینی(ره) معتقد بود اسلام اجازه نمی دهد دیکتاتوری بر مردم مسلط شود و باید تابع آرای ملت بود.
ویژگی های مهمی که بیان شد دارای اهمیت بالایی هستند و به دلیل استقرار آنها رژیم پهلوی سرنگون شد. اما چرا اکنون بعضی از آفت هایی که نام برده شد دامن انقلاب را گرفته است؟
برای آسیب شناسی انقلاب باید ویژگی های جامعه سالم بیان شود. برای اینکه بدانیم انقلاب به دنبال چه ویژگی هایی بود می توان از شعارهایی که در انقلاب داده شد، توجه کرد. با بررسی های انجام گرفته ۲۱ درصد از شعارهای زمان انقلاب مربوط به وضعیت نامطلوب رژیم پهلوی بود. اما آیا ما اکنون توانستیم اهدافی که انقلاب اسلامی به دنبال آن بود را پیاده کنیم؟ من معتقدم ما گام به سوی حذف فسادها برداشته ایم ولی متاسفانه نتوانسته ایم به صدر در صد اهداف انقلاب برسیم. امروز آفتی که در حوزه عدالت اداری و اقتصادی و سیاسی و قضایی وجود دارد باعث می شود انقلاب اسلامی انقلابی نباشد که به اهدافش رسیده باشد.
ما باید اهداف انقلاب را دنبال کنیم که بتوانیم به اهداف واقعی آن دست پیدا کنیم. انقلابی بودن هنوز به پایان راه خود نرسیده زیرا در کشور فساد اداری و اقتصادی ریشه کن نشده است که مردم در زمان انقلاب به دنبال براندازی آن بودند. اختلاس و ارتشا و سوء استفاده از وظایف شامل همان فسادها می شوند.
ما در حوزه رویکرد نهادی و رویکرد قانون گذاری مشکل نداریم و نهادهایی مانند دیوان عدالت اداری و دیوان محاسبات و کمیسیون اصل نود را ایجاد کرده ایم تا جلوی فساد اداری و اقتصادی را بگیرند، اما متاسفانه مشکلاتی که فساد اداری و اقتصادی می تواند ایجاد کند را نتوانسته ایم مهار کنیم.
اگر بدون سانسور بخواهیم آفت‌ها و چالش‌های انقلاب اسلامی را بیان می کنیم می توانیم به عدم وجود عدالت قضایی و عدالت سیاسی و عدالت اقتصادی اشاره کرد.
به نظر شما برای رفع چنین آفت های مهمی چه راهکارهای برون رفتی وجود دارد؟
ما باید به سمت پیاده سازی آنچه که مردم در ساحت‌های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در انقلاب می‌خواستند، برویم. باید از شعارزدگی خارج شویم و به سوی عمل پیش برویم. باید کارگزاران جمهوری اسلامی نفی طلبی و سودجویی را کنار بگذارند و به سوی قناعت پیش بروند. مسئولان باید از گستاخی و آزمندی نسبت به خزانه ملی پرهیز کنند. در این صورت اعتماد ملی به وجود بیاید.
باید جلوگیری از بروز ناسازگاری قومی و جنسیتی و مذهبی شود. اگر ناسازگاری هایی وجود دارد پوشیده نشوند بلکه به سمت رفع آنها اقدام شود نه اینکه چنین مسائلی امنیتی شود. باید از بی قانونی و بی توجهی به قانون جلوگیری شود. نباید مسئولان و مردم نسبت به قانون سهل انگاری کنند.
امروز در مباحث شهرسازی تفکر میان بخشی که باید وجود داشته باشد، نیست و امروز با مشکلات بزرگ محیط زیستی روبرو هستیم. یکی دیگر اینکه کارگزاران و مسئولان باید از اقدامات قانون شکن پرهیز کنند. باید میان روش تربیتی افراد با سرشت نظام سیاسی همسویی و تلازم باشد. نظام آموزشی ما باید با نظام سیاسی هماهنگ باشند که اگر چنین نباشد حتما چنین چالش هایی بحرانی تر می شوند.
از دیگر راه های برون رفت می توان به فساد اداری و اقتصادی اشاره کرد به عنوان مثال در فساد اداری و اقتصادی فقط نباید اختلاس گر را مجازات کرد بلکه قبل از آن کارگزار باید به این سمت برود که چنین اتفاقی رخ ندهد و پیشگیری انجام شود. همچنین مسئولان باید از نفاق و درگیری در میان خود پرهیز کنند. نخبه های کشور باید طوری عمل کنند که مشکل را در درون خود رفع کنند نه اینکه بدنه نظام را دچار چالش اساسی کنند.
اکنون بعد از گذشت چهل سال از انقلاب، چگونه می توانیم به مبانی انقلاب اسلامی بازگردیم؟
عده ای معتقدند که انقلاب ها مساله مفیدی نیستند، زیرا انقلاب ها به جای اول خود بازمی گردد و دارای آفت می‌شوند. من معتقدم در دستگاه فکری شیعه برای به دست آوردن کرسی قدرت قیام نمی شود بلکه به دلیل تغییر و تحول در وضعیت مردم و جامعه در سایه اجرای احکام سیاسی اقدام می شود.
در این دستگاه سه عنصر وجود دارد که اجازه نمی دهد انقلاب اسلامی دچار مشکل شود زیرا انقلاب آمد تا قدرت عزیز ایجاد کند و در پرتو این قدرت، انسان و کرامت انسانی و آزادی او را معنی کند. آن سه عنصر شامل جهاد (جهاد با نفس و جهاد اکبر و جهاد اصغر)، اجتهاد و امر به معروف و نهی از منکر می شود. اگر این سه عنصر جاری و ساری باشد ما به مبانی انقلاب بازمی گردیم و می توانیم آن را به اهداف اصلی اش برسانیم.
نظر شما