خبرگزاری شبستان – سرویس قرآن و معارف: "آیات قرآن از رهگذر پنج موضوع مؤمنین را به اقامه نماز ترغیب می نمایند: اول: باور ساختن ایمان به غیب ، دوم: تقویت احساس بندگی نسبت به خداوند، سوم: توجه هر چه بیشتر به وحدانیت حق تعالی، چهارم: وعده و مژده دادن به جنات مکرمون، جنة الوراثه و جنات عدن و خلاصه بهره های اخروی که در اکثر آیات مربوط ذکر شده است. پنجم: وعید و ترساندن از عقاب و درکات عذاب الهی، مانند: سقر، سعیر، ویل، غی و جهنم."
آنچه در ادامه می آید سلسله بحث هایی درباره مقامات عرفانی نماز در قرآن برگرفته از کتابی با همین عنوان از سیدرضا هاشمی نجف آبادی است.
خداوند در آیه 56 سوره نور، اقامه نماز، پرداخت زکات و اطاعت از رهبری الهی را، بازیاب استخلاف و قدرت یابی بندگان مؤمن عنوان کرده و آن را تأمین کننده رحمت الهی بیان نموده است. در آیه 41 سوره حج نیز، اقامه نماز، پرداخت زکات و امر به نهی از منکر را از آثار مهم و برکت خیز قدرت و تمکن و فرمانروایی مؤمنین و فرمانروایی مؤمنین دانسته و آن را منشأ عاقبت به خیری و نیک فرجامی قلمداد کرده است.
بنابراین، حکومت صالحان را همین سزاوار است که با اقامه نماز و پرداخت زکات دعوت کرده، همگان را به تعهد و تقید به آن فرا بخواند تا هم مشمول رحمت الهی گردند و هم سرانجام به قرب حق و رضوان الهی نائل شوند. یعنی هم دنیایشان تأمین گردد و هم آخرتشان.
87 آیه قرآن درباره نماز
نکته مهم و لازم دیگری که در همین جا باید به آن بپردازیم این است که در کتاب عزیز خدا، قرآن کریم، 87 آیه درباره نماز نازل گردیده که در آنها کلمه صواة و اشتقاقات آن ذکر شده است، به استثنای آیاتی که کلمات ذکر، رکوع، سجده و قرآن و تسبیح آمده که در بعضی موارد به معنای نماز می باشد و تعداد آنها نیز زیاد است.
آیات نماز بعضی در مکه و برخی دیگر در مدینه نازل شده است و با مراجعه به این آیات، مطالب بس عزیز و مهم به دست می آید که به بعضی از آنها در سلسله مقامات آتیه اشاره خواهد شد. آن شاء الله
اما آنچه فعلاً در این جا یادآوری می کنیم این است که بیش ترین آیات مربوط به نماز پس از هجرت پیامبر (ص) در مدینه نازل شد. اگر چه بعضی از آیات مذکور در سال های قبل از هجرت - از سال دوم تا دوازدهم بعثت - به طور پراکنده وارد شده است، اکثر آیات مربوط به نماز در سوره های بقره، آل عمران، نساء انعام و اعراف آمده که مربوط به بعد از هجرت می باشد. یعنی یازده آیه سوره بقره در سال های پنجم، هشتم و نهم هجری، یک آیه سوره آل عمران بین سال های دوم و سوم هجری، شش آیه سوره نساء در سال های ششم، هشتم و درهم هجری، دو آیه سوره انعام در سال ششم هجری و شش آیه سوره مائده بین سال های هفتم، نهم، دهم و یازدهم هجری نازل شده اند و بدین ترتیب نزول آیات مربوط به نماز به طور میانگین بنی سالهای هشتم نهم و دهم بعد از هجرت صورت گرفته است.
نماز در سال های بعثت پیامبر (ص)
بنابراین بیش ترین تذکر مربوط به اقامه نماز، در سال های هشتم و نهم هجری می باشد، همان گونه که بیش ترین آیات مربوط به دیگر احکام نیز در همین سال های نازل شده است. در سال های اول بعثت، نماز یک رکعتی و یا دو رکعتی بوده، ولی در سال هایی که ذکر شده نمازهای یومیه به ترتیبی که موجود است تأیید گردید.
در سال های نهم و دهم هجرت حدود 20 و 21 سال بعد از بعثت رسول اکرم صلی الله علیه وآله احکام و از جمله سفارش های مؤکد مربوط به نماز نازل گردیده است. می دانیم که همه جنگ های رسول اکرم صلی الله علیه وآله در مدینه رخ داد و بسیاری از اماکن تخریب شد، عده ای به شهدت رسیدند. یعنی ضمن این که انقلاب رسول اکرم تثبیت شده بود ولی مشکلات روحی و اقتصادی کم و بیش خود را می نمایاند و در همان شرایط سفارش به نماز مورد تأکید قرار گرفت و امروز که همان کیفیت تکرار می شود، سفارش به نماز مورد تأکید است.
مطلب مهم قرآنی دیگر این است که از سیاق آیات قرآنی مربوط به نماز چنین استفاده می شود که مسائل نماز به سه شکل مطرح شده است.
یک دسته آیاتی است که به ظواهر موضوعات و مسائل مربوط به نماز اشاره دارد. مثلاً به اقسام طهارت، وضو، غسل و تیمم، یا نماز مسافر، نماز خوف، نماز جنگ و نماز مستحب و یا اوقات نمازهای پنجگانه، نماز انفرادی، نماز جماعت و اذان، که می توانید در این باره به آیات: بقره /43، نساء/102 و 103، مائده /6 و 85 و 91، توبه /99، هود /114، اسراء /78 آل عمران /39 و مائده /58 مراجعه کنید.
مقامات و منازل عرفانی نماز
دسته دیگر از آیات مربوط به نماز، آیاتی است که در مورد ارتباط متقابل نماز و مسائل اقتصادی، نماز و اخلاقیات، نماز و جهاد، نماز و علم، نماز و بعضی مسائل دیگر می باشد که در نشریات دیگر به آنها پرداخته ایم.
دسته سوم از آیات نماز، آنهایی است که به تأثیر در تقویت ملکات فاضله انسانی و ساختار روحی آدمی پرداخته است، همان تأثیراتی که نمازگزار را در رسیدن به مقامات بلند عرفانی و سیر سلوک الی الله، کمک می کند. از جمله مقامات و منازل عرفانی مذکور در آیات مربوط به نماز، عبارت اند از:
احسان، اخبات، اخلاص، اطمینان، انابه، تقوا، تزکیه، تفضل، توکل، رضایت، صبر، طمانینه، طهارت، عبودیت، قنوت، کرامت، وجل، ولایت، هدایت، یقظه و ...، که ان شاء الله در ادامه این بحث، در حد توانمان به توضیح آنها خواهیم پرداخت. البته کتاب هایی که به تفسیر عرفانی نماز پرداخته اند کم نیستند و می توان از کتاب معروف سرالصلوه حضرت امام (ره) یا کتاب مرحوم آیت الله شاه آبادی که سرآمد دیگر کتب مربوط هستند، یاد کرد ولی آنچه ما می خواهیم مطرح کنیم، مقاماتی است که صریحاً در آیات مربوط به نماز ذکر شده است ولا غیر.
قابل توجه این است که عمده مطلب مشترک میان هر سه دسته از آیات ذکر شده، بیان محورها و اساس تشویق و تحریض به نماز است. و به تعبیر دیگر این آیات از رهگذر پنج موضوع مؤمنین را به اقامه نماز ترغیب می نمایند: اول: باور ساختن ایمان به غیب
دوم: تقویت احساس بندگی نسبت به خداوند، سوم: توجه هر چه بیشتر به وحدانیت حق تعالی، چهارم: وعده و مژده دادن به جنات مکرمون، جنة الوراثه و جنات عدن و خلاصه بهره های اخروی که در اکثر آیات مربوط ذکر شده است.
پنجم: وعید و ترساندن از عقاب و درکات عذاب الهی، مانند: سقر، سعیر، ویل، غی و جهنم.
به بیان دیگر، نتایج دنیوی و اخروی به عنوان انگیزه ای کارساز برای نمازگزاران به شمار می آید.
در این سلسله نوشتار، به بعضی از مقامات عرفانی نماز که در آیات قرآنی مذکور است، می پردازیم و تنها آیاتی مورد نظر ماست که نماز و یکی از مقامات در آن آمده است.
نظر شما