فقر عامل اصلی رواج ازدواج درسنین کودکی است

دکتر سهیلا صادقی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در نشست تخصصی نگاهی نو به ازدواج زودهنگام در ایران گفت: در جامعه شناسی سنتی مفهوم بچگی مورد غفلت واقع شده است و هیچ وقت بچگی به عنوان یک واحد تحلیلی مطرح نبوده و همیشه به بچگی به عنوان یک امر حاشیه ای نگریسته شده است.

وی بیان کرد: حتی زمانی که دورکیم در سال 1911 راجع به تعلیم و تربیت بحث می کند و به بحث بچگی اشاره می کند به عنوان یک دوره رشد به آن نگاه می کند که افراد چگونه توسعه پیدا کرده و شکل می گیرند اما 80 سال بعد بچه ها به عنوان یک موجود مطرح می شوند به این صورت که آنها می توانند در دنیای اجتماعی به صورت عاملان و کنشگران اجتماعی ظاهر شوند و فرهنگ خود را تعیین کنند، حتی می توانند زندگی بزرگسالان را تحت تاثیر اعمال و رفتارهای خود قرار دهند.

صادقی با بیان اینکه دو رویکرد در حوزه جامعه شناسی نسبت به بچه ها وجود دارد، افزود: یک زمان بچه به عنوان یک موجود و یک زمان هم بچه ها در حال اجتماعی شدن هستند، عمدتا این نگاه که بچه ها در حال اجتماعی شدن، جامعه پذیر شدن و بزرگ شدن هستند تقریبا در 60 سال گذشته دایما در مباحث مختلف جامعه شناسی وجود داشته است ولی اینکه بچه ها به صورت مستقل و مسایل مربوط به خودشان مورد بررسی قرار گیرند این نگاه یک نگاه جدیدی است.

این عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه تصریح کرد: قرن 17 و 18 مفهوم بچگی به آن معنا که ما امروز می شناسیم وجود نداشت و آنجا از بزرگسالان کوچک صحبت می کردند، پس هر اهمیتی که بحث بچگی پیدا کرده یک پدیده ای نسبتا متاخر است. مطرح شدن بحث بچگی موجب شده که بسیاری از حوزه های تحقیقاتی تحت تاثیر قرار گیرد.

وی ادامه داد: مثلا امروزه در حوزه جامعه شناسی به فقر کودکان کار، کودکان خیابانی و تاثیر کودکان بر روابط بین زوجین و خشونت علیه آنها مورد بررسی قرار می گیرد.

کاظمی با بیان اینکه اما در نگاه به حوزه کودکان نیز اشکالاتی وجود دارد، اظهار کرد: یکی از این اشکالات این است که همیشه نگاه، حوزه جامعه شناسی خانواده به بچه ها یک نگاه بزرگ‌سالارانه است یعنی بزرگسالان با نگاه خودشان مسایل و مشکلات بچه ها را می بینند و بررسی می کنند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران اظهار کرد: وقتی مفهومی به نام بچگی وارد حوزه جامعه شناسی می شود و اهمیت می یابد نه تنها موضوعات تخصصی خاص خود را خلق می کنند بلکه در نوع نگاه هم می توانند اثر داشته باشند.

وی تصریح کرد: در نگاه دوم بچه ها به صورت مستقل و به عنوان موجوداتی دیده می شوند با نگاه ،درک و تصور خودشان، به عبارت دیگر در این نگاه،بچگی می توانند بر ساخت اجتماعی باشد که این برساخت اجتماعی با توجه به مکان، زمان، بازده و شرایط تاریخی می تواند متفاوت باشد. بچه امروز با بچه 20 سال پیش و بچه روستایی با بچه تهرانی کاملا متفاوت هستند.

صادقی با بیان اینکه مطالعه زندگی بچه ها می تواند منعکس‌کننده تغییرات اجتماعی باشد، گفت: یکی از راه هایی که می توان تغییرات اجتماعی و اقتصادی را رقم زد همین مراجعه کردن به زندگی بچه ها است. در واقع با تغییرات اجتماعی (صنعتی شدن، شهری شدن، سکولار شدن) حوزه خانواده تغییر کرده و به تبع آن موارد مربوط به بچگی هم تغییر یافته است.

وی با بیان اینکه دفاع از ازدواج بچه ها جایگاه زیادی ندارد، افزود: چون همسان گزینی تابع سه اصل مهم اختیار، تناسب و بلوغ است؛ نمی توانیم بگوییم که بچه های زیر 18 سال این زمینه ها را دارند، چون فقط بلوغ جنسی برای ازدواج مطرح نیست، بلوغ جنسی یکی از زمینه های ازدواج است. از سوی دیگر می توان تصور کرد با توجه به مطالعات تجربی و مطالعات انضمامی و با توجه به ازدواج هایی که زیر سن قانونی رخ داده می بینیم که بسیاری از این ازدواج ها فاقد تناسب است و یکی از تناسبات ،تناسب سن است یعنی عمدتا جایی که این اجازه داده شده، دختربچه ها با مردهایی ازدواج کردند که یک فاصله سنی قابل ملاحظه داشتند لذا اصل تناسب به هیچ عنوان مطرح نیست.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر حتی بچه نمی تواند برای خود تصمیم بگیرد ولی این یک اختلاف سنی قابل ملاحظه ای دارد و نگاهش یک نگاه بزرگسالی است باید به جایش تصمیم بگیرند. بحث اختیار هم در ازدواج بچه ها لحاظ نیست و تنها چیزی که وجود دارد بحث بلوغ است.

وی با اشاره به ازدواج بچه ها در کشورهای خارجی گفت: ازدواج بچه ها عمدتا پدیده کشورهای فقیر و کشورهایی است که از فرصت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بی بهره هستند مانند کشورهای آفریقایی، بنگلادش، آمریکای لاتین، هند و برخی از کشورهای اسلامی.

صادقی گفت: آنچه پشت ازدواج بچه ها، خود را نشان می دهد، فقر است و خانواده‌هایی که دارای دختر هستند، برای رفع تکلیف و کاهش هزینه های زندگی آنها، دست به فروش بچه های خود می زنند. تحقیقات صورت گرفته توسط یونیسف و برخی سازمان های بین المللی و دانشگاهیان نشان می دهد که یک اختلاف سنی قابل ملاحظه ای بین مردها و دختربچه هایی که به عقد آنها درآمدند، وجود دارد. نسبت ازدواج بچه ها در این کشورها عواملی مانند فقر، نابرابری، عدم دسترسی به ظرفیت های تحصیلی، فرهنگی، اجتماعی و حاکمیت ایدئولوژی مردسالار و استیلای مردانه می باشد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه افزود: در بسیاری از خانواده ها با تحصیلات دختران مخالفند و سریع ازدواج می کنند، چون آنها تحصیلات را به عنوان یک عامل تهدیدکننده می دانند، این تفکر در جامعه ما هم وجود دارد.

صادقی با بیان اینکه ازدواج بچه ها قابل دفاع نیست، تصریح کرد: این مسئله با عرف ما سازگار نیست، ممکن است در بعضی مناطق روستایی شاهد شکل گیری ازدواج بچه ها در سنین پایین باشیم ولی نگاه جامعه ما بسیار منفی است.

وی با اشاره به تبعات ازدواج بچه ها اظهار کرد: از کودکان برده های خانگی می سازند یعنی در سنین بچگی نه تنها زیر یوغ همسران خود می روند و چون بچه هستند و نمی توانند زندگی را مدیریت کنند استیلای خانواده همسر بر آنها رقم می خورد.

وی با بیان اینکه خشونت یکی دیگر از تبعات ازدواج بچه ها است، بیان کرد: درست است زود ازدواج می کنند ولی به این معنا نیست که بچه نیست لذا در برخی جاها بچگی می کنند ولی چون شما منزلتش را تغییر دادید آدم ها توقع عملکرد بزرگسالانه از بچه ها دارند و چون نمی توانند این عملکردها را داشته باشند مرتبا این تنازع ها و نزاع ها در حوزه خانواده رخ می دهد لذا اختلاف سنی فاحش یکی دیگر از تبعات ازدواج بچه ها است.

وی اظهار کرد: نگاه پاراپنداری به زن در جوامعی که بچه ها سریع از خانواده خارج می شوند و والدین حاضر نیستند هزینه ای برای آنها متحمل شوند پولی تحت عنوان شیربها و یا مهریه می گیرند که این نگاه یک نگاه کالاپنداری است که نه در دیانت و نه در عرف اجتماعی ما آن را تایید می کنند.

وی با بیان اینکه ازدواج بچه ها ضد بچگی است، اظهار کرد: ما بچگی را بیمار و ذبح می کنیم برای جامعه ایران به هیچ عنوان قابل تصور نیست، همین الان هم بخشی از بچگی در سیستم آموزش و پرورش کاملا ذبح می شود به قدری سیستم درسِ‌گرایی سیطره پیدا کرده که بچه های ما بچگی نمی کنند و اوقات فراغت و تفریح ندارند. در واقع بچه ها تحت تاثیر سیطره درس گرایی هستند.

صادقی با اشاره به خروج زودرس از کودکی به عنوان یکی دیگر از تبعات ازدواج بچگی گفت: در واقع ما داریم میوه های کالی را وارد حوزه خانواده می کنیم که می توان از این خانواده ها به عنوان خانواده انگلی نام برد که دایم باید از میزبان خود تغذیه کنند. سالیان سال طول می کشد که اینها هویت خانواده را پیدا کنند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران تصریح کرد: بسیاری از ازدواج های ما با مشکلات جدی مواجه می شوند برای اینکه هویت خانواده را به عنوان یک امر مستقل ندارند و به صورت انگلی باید از خانواده های میزبانشان تغذیه کنند.

صادقی اظهار کرد: طبق آمار یونیسف میزان مرگ و میر مادرانی که زیر 18 سال بارداری دارند 61 درصد بیشتر از مادرانی است که بیش از این سن دارند.

وی گفت:ازدواج کودکان موجب اختلال در فرصت‌های اجتماعی می‌شود و درواقع این نوع ازدواج ذبح کودکی است؛ چراکه باعث خروج ناگهانی و زودرس کودک از مرحله کودکی می‌شود.