مدیریت یکپارچه ساخت مسجد الزامی است/ نمازخانه اولویت آخر مکان‌های عمومی است

خبرگزاری شبستان: شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران در سال 1372 با هدف توسعه و تجهیز فضاهای فرهنگی‌ اجتماعی، هنری و ورزشیِ مورد نیاز شهروندان کلان‌شهر تهران تأسیس شد.  این شرکت مسئول شناسایی پروژه‌های مورد نیاز، طراحی، اجرا و نظارت بر اجرای عملیات ساختمانی و معماری فضاهایی همچون مساجد،  پردیس های سینمایی و تئاتری، کتابخانه ها و خانه موزه ها و .... را برعهده دارد و از این بابت یکی از کلیدی ترین موسسات زیر مجموعه شهرداری تهران بوده که به دنبال رفع نیاز فرهنگی شهر است.

پروژه‌های بزرگ و موثری چون باغ‌موزه دفاع مقدس، باغ‌موزه قصر، خانه موزه استاد انتظامی، پردیس سینمایی ملت، سینما آزادی، بازسازی و توسعه خانه هنرمندان، مرکز تئاتر حرفه‌ای شهر(خاوران)، مرکز نمایش‌های آیینی(صبا)، خانه سیمین و جلال و مسجد هفتاد و دو‌تن، پروژه‌هایی که اینک بخشی از خلأهای فرهنگی مورد نیاز شهروندان را پر کرده‌اند. در حال حاضر نیز پروژه‌های ملی‌ای چون پانارومای خرمشهر، موزه علوم و نجوم، و تعدادی دیگری از پروژه‌های مهم فرهنگی پیش روی شرکت قرار دارند و اغلب آنها در حال تجهیز برای افتتاح و بهره‌برداری هستند. حاصل توان معماری و فنی مهندسی این شرکت بوده است. شرکت توسعه در طول 23 سال گذشته 8 مدیرعامل به خود دیده است که هر کدام منشأ خدمات ماندگاری در ارتقا و اعتلای سطح فعالیت‌های شرکت بوده‌اند.

بر همین اساس پای صحبت آخرین مدیرعامل این شرکت که در دوسال گذشته سکان رهبری آنرا به عهده داشته و اتفاقا با انرژی جوانی و در عین حال پختگی، تعدادی از پروژهای بزرگ اما ناتمام آن را به سرانجام رسانده نشستیم. علیرضا جعفری پیش از این شهرداری مناطق و معاونت نوسازی شهردار تهران را نیز تجربه کرده است. این گفت و گو در سه بخش تنظیم شده که در بخش اول آن به موضوع ساخت و بهینه سازی مساجد تهران پرداختیم و در بخش بعدی، تا حدی به مقوله فضاهای فرهنگی و هنری دیگر ورود کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

همسویی زندگی اجتماعی و عبادی انسان در آموزه های اسلامی فلسفه ساخت مسجد

علیرضا جعفری مدیرعامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران در خصوص لزوم ساخت مسجد در سطح شهر تهران به خبرنگار شبستان گفت: مقوله مسجد در فضاهای شهری از چند زاویه قابل تجزیه و تحلیل است.  اول اینکه در شهر های اسلامی، فلسفه وجود مسجد در محیط فضای شهری، از منظر تاکید بر اجتماعی بودن انسان و نیازشان به مکانی به عنوان یک پایگاه اجتماعی است. از طرفی در یک شهر اسلامی باید بتوانیم محیطی را ایجاد کنیم تا افراد در فضای جامعه بدون مشکل به انجام فرایض دینی شان بپردازند؛ این در حالی است که در آموزه های دینی نیز تاکید زیادی بر جماعت شده است. بنابراین با توجه به اینکه مسجد محل عبادت است و مسیر عبادت با رویکرد فضاهای اجتماعی ما هم یکی است، می طلبد که مساجد به عنوان مراکز و پایگاهی عبادی و سیاسی مد نظر قرار بگیرند.

وی افزود: بعد از پذیرش اینکه مسجد باید در فضای جامعه وجود داشته باشد وارد بحث تخصصی شهری می شویم  به طوریکه از منظر شهر سازی، از یک سو در آن نگاه کالبدی، هویت بخشی و معماری و از سویی دیگر از نظر مکان یابی، نگاه عملکردی در حوزه‌های مختلف و برنامه ریزی شهری بسیار مهم است. در کنار این نکات، مسئله قابل توجه دیگری هم در مورد بحث اقتصادی و اینکه چگونه هزینه‌ها تامین شود را داریم که با توجه به بانیان مساجد، باید آنها را به اصطلاحا دولت ساخت (با حمایت های سازمان های دولتی) یا مردم ساخت (با جذب منابع مردمی ویا موقوفات خیرین )، تقسیم بندی کنیم.

جعفری در ادامه گفت:  در سالهای اخیر، با توجه به مسائل بالا و  اینکه نمادهای پذیرفته شده ای همچون مناره ها و گل‌دسته های مساجد و طنین انداز شدن صدای اذان از فراز آنها و موارد متعدد دیگر تجلی دهنده شهر اسلامی در اذهان است، در سیاست‌گزاری مدیریت شهری به این نتیجه رسیده اند که باید در حوزه مدیریت ساخت مساجد وارد شویم.

کمبود مسجد، تراکم مساجد در مناطق

وی افزود: براساس مطالب مختصری که عرض کردم، توسط معاونت محترم شهرسازی شهرداری تهران،  مطالعه ای در خصوص بحث میزان پراکندگی مساجد در سطح شهر تهران شد و نقشه پراکندگی مساجد احصا شد. از نتایج این مطالعه مشخص شد به دلیل اینکه از ابتدا دارای برنامه مشخص و مدونی نبوده ایم، بعضا بر اساس استاندارد جمعیتی در بعضی ازمناطق، به واسطه نوع بافت فرهنگی و بومی موجود،  تعداد مساجد بسیار قابل توجهی شکل گرفته است که در شاخص آماری از منظر مطالعات جغرافیایی و وسعت منطقه و نوع عملکردی که باید هر مسجد داشته باشد، تعداد مازاد بر نیاز ان محیط است و بر عکس در برخی از مناطق کمبود مسجد داریم و اصلا در یک شعاع قابل توجهی فاقد مسجد هستند. که پس از شناسایی، تامین مساجد مورد نیاز 72 نقطه نقاط دارای کمبود، به نیت 72 تن در دستور کار قرار گرفت.

مباحث اقتصادی ساخت و نگهداری مساجد

مدیر عامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی افزود: در این مرحله نکته مهم بعدی، یعنی مباحث اقتصادی مسجد را داریم که شامل هزینه‌های زمین، ساخت و  نگهداری می‌شود که شاید امروز یکی از مهمترین مشکلات مساجد ما مسئله مدیریت نگهداری مساجد و ارئه خدمات است که خود فصل مفصلی در حوزه مدیریت مساجد است. البته این یکی از موضوعاتی است که مخالف و موافق بسیاری دارد زیرا ضمن اینکه نباید به مساجد جنبه تجاری داد اما برای مدیریت، نگهداری و فعالیت‌های مسجد ما نیاز به یک در آمد پایدار هستیم.

از آنجایی که شهرداری تهران در بخش تامین زمین دستش بازتر بود، پروژه مکان یابی مساجد مورد نیاز شامل شناسایی زمین هایی که استعداد ساخت مساجد را دارند، معارض ندارند و موضوعات شرعی زمین هم در مورد آنها لحاظ شده است، در دستور کار قرار گرفت.

مرحله بعد، مرحله  طراحی و ساخت بود که با توجه به نوع سبک معماری و شاخص های معماری مسجد که باید هویت بخش باشد، به عنوان یک کار تخصصی در دستور کار مهندسین شهرداری قرار گرفت.

با توجه به اینکه مسجد را یک بنایی می دانیم که باید هم هویت مذهبی-اسلامی داشته باشد و هم اینکه  از لحاظ کیفی و نوع ساخت  با توجه اینکه در زمان های خاص (همچون برگزاری مراسم مناسبت های ملی و مذهبی و یا حوادث غیر مترقبه) مورد استفاده قرار می گیرند، باید محکم واستوار بماند و بتواند عملکرد خود را داشته باشد.

در عین حال با توجه به مقتضیات امروز، بازنگری در تحوه مدیریت مساجد یک ضرورت است. مسجد صرفا دیگر آن عملکرد قدیمی و سنتی خودش را ندارد. در کنار عملکرد صرفا عبادی مساجد، موضوعات جنبی و خدمات عمومی از جمله موضوعات آموزشی، درمانی و صندوق های قرض الحسنه و فعالیت‌هایی که به عنوان پایگاه فرهنگی می تواند شکل دهد نیز، باید مد نظر قرار بگیرد.

لزوم به روز بودن مساجد در هزاره سوم

علیرضا جعفری افزود: امروز مسجد باید در کنار آن روحیه باصفای سنتی خودش بتواند  نیازهای جوانان امروزی را در عرصه های مختلف فرهنگی ، اجتماعی وحتی ورزشی را هم پاسخگو باشد تا آن نقش پایگاه اجتماعی مسجد بتواند حفظ شود از این منظر وقتی وارد حوزه مساجد می شویم میبینیم مدیریت شهری در این حوزه کاملا یک نگاه بسیار جامع داشته و اقدامات خوبی در ساخت یک سری مساجد انجام داده است.

امروزه مساجد علمدار فعالیت های مذهبی ما هستند فعالیت های مذهبی که باید به نوعی برنامه ریزی شود که مورد استقبال جوانان امروزی قرار بکیرد و وجوانان با عشق و علاقه وارد مساجد شوند. ما امروز عملکردی که از مساجد انتظار داریم و باید بدانیم که در پکیج مدیریت مسجد یک نکته دیگر قابل توجه است و آن اینکه که در دنیای مدرنیته و هزاره سومی داریم حرف می زنیم که بحث فناوری، تکنولوژی، آی تی  وهوشمند سازی بسیار حائز اهمیت است. مساجد اگر از این ظرفیتها و پیشرفت زیر ساخت فناوری عقب بماند قطعا در حوزه  عملکرد برای موثر نسلی که در این زندگی می کند عقب میماند؛ لذا امروز عملکرد و مسائل بسیار گسترده شده است و تاثیری که مساجد در حوزه تربیت فرهنگی جامعه و تغییر الگوی رفتاری اجتماعی می‌توانند اجرا کنند بسیار حائز اهمیت است.

وی تاکید کرد: همه این موضوعات موید این نکته است که ما در طراحی و ساخت مساجد باید هم زیبا شناسی، هم کیفیت و پایداری و هم زیر ساخت های فناوری و تکنولوژی که در مساجد مورد نیاز جوانان و بچه های مسجداست را مورد توجه قرار دهیم.

لزوم وجود یک مدیریت تخصصی یک پارچه در مدیریت ساخت مساجد

مدیر عامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران در مورد لزوم وجود یک مدیریت تخصصی یک پارچه در مدیریت ساخت مساجد به خبرنگار شبستان گفت: امروز بسیاری از مساجد به دلایل مختلف از جمله فرسودگی و عدم زیبایی معماری و مشکلاتی که در حوزه تامین هزینه های مساجد است فعالیت کمتری دارند و به جای برگزاری سه وعده نماز جماعت در آنها، تنها یک وعده برگزار می شود. حتی بسیاری از مساجد فرسوده هستند و تجمع در این محیط غیر استاندارد، حادثه آفرین و خطرناک است که باید در مورد آ«ها فکری شود؛ اما در عین حال یک نکته ای وجود دارد که وقتی در محیطی خطبه مسجد خوانده می شود یک سری محدودیت های شرعی و ملاحظاتی بوجود می آورد و یک سری موقوفات در این حوزه است که خودش مشکلات حقوقی برای یک سری مساجد به وجود آورده است؛ تمام این ها تاکید و الزام بر یک مدیریت یک پارچه و ت بسیار خصصی و برنامه ریزی شده برای بحث اداره مساجد است.

نکته مهم این است که امروز شهرداری تهراندر کنار متولیان امر مدیریت مساجد،  ایجاد فرصت کرده تا بتواند آن تکلیفی که در حوزه بحث مدیریت شهر اسلامی و سرانه ها وکاربری های مورد نیاز فضای شهری دارد را انجام دهد. در اینجا بحث عملکرد مساجد مطرح می شود. برخی از مساجد عملکرد محلی دارند که به تبع آن خیرین محلی اقدام به تاسیس و نگهداری مسجد می کنند و شهرداری هم از محل ردیف بودجه «کمک به مساجد» مساعدتی در ساخت و مرمت انجام می دهد؛ اما برخی مساجدی هستند مانند مبادی ورودی شهر، پایانه ها، پارک‌ها و مکان‌هایی که نیاز هست که مساجدی از این دست بنا شوند که عملکردی فرا محلی و منطقه ای دارند که صرفا توسط شهرداری ساخته می شود و مدیریتش به هیات مدیره تحت نظر مرکز امورمساجد سپرده می شود و شهرداری پس از ساخت دیگر دخالتی در آن ندارد.

جعفری در پاسخ به این سوال که آیا در این مدیریت یک‌پارچه ارگان‌های دیگری همچون اوقاف، امور مساجد و ... حضور دارند یا خیر گفت: البته در شهرداری تهران یک شورایی است به اسم شورای امور هیات و مساجدی که در معاونت اجتماعی شهرداری تهران شکل می گیرد و حتی شهردار در این حوزه مشاوری دارند و نکته ای که حائز اهمیت است این است که در آنجا هماهنگی ان مدیریت یک پارچه که عرض کردم دنبال می شود.

متاسفانه در اماکن عمومی نمازخانه  در اولویت آخر است

مدیر عامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران در پاسخ به این سوال که چرا در پردیس‌های معظم و نوسازی که توسط این شرکت (شهرداری) ساخته شده نمازخانه هایی کوچک و در بدترین نقطه ساختمان تعبیه شده اند؟ گفت: وقتی که در یک محیط عمومی اعم از مراکز فرهنگی، تجاری یا تفریحی از جنس مثلا رستوران و .. وارد می شوم، براساس یک دغدغه و کنجکاوی و فارغ از این که خودم به دنبال خواندن نماز باشم یا نه، یکی از جاهایی که خودم حساس هستم که بروم ببینم که چه نگاهی حاکم بر این فضا و مکان غلبه کرده محل اقامه نمازشان است و متاسفانه دیده ام که ما به این مهم کمتر توجه میکنیم و اشکال بسیار زیادی در این حوزه وجود دارد؛ علی رغم اینکه وقتی شما به کشورهای خارجی می روید ممکن است در عین حال که ممکن است طرف هیج قید و بندی در موضوعات دینی نداشته باشند اما دقیقا یکی از شیکترین جاهای ممکن را برای عبادت مسلمانها درنظر میگیرند ولی متاسفانه ما این اشکال فرهنگی ماست چه از نظر نظافت و چه در مورد جانمایی و طراحی، کمترین توجه به محیطی که به عنوان محل اتصال ما با معبودمان است می شود و این بر می گردد به نگاه مدیری بالا دست آن پروژه قرار می گیرد و متاسفانه این موضوع که مکانی برای اقامه نماز مراکز عمومی باشد اولویتی یک و دو بسیاری از فضاها نیست الویت یک نگاه اقتصادی است و الویت دوم فضاهای اداری و مدیریتی باشد الویت سه میشود برای نمازخانه؛ حتی اگر یک مهندس واجد نگاه ارزشی هم بیاید، ممکن است کارفرما با نگاه اقتصادی بگوید مثلا زمین متری فلان ارزش دارد و بنابراین نماز خانه را در نقطه ای پرت ببر که واقعا این یک آسیب جدی فرهنگی ما هست.

من پروژه هایی که در مجموعه خودم داشتم در مراحل تقریبا پایانی بود اما تلاشم این بود که اگر در مورد محل نماز نقصی در پروژه ها وجود دارد این نقص را در صورت امکان رفع کنم و این اتفاق در یکی از پروژه  های فرهنگی تجاری که در دست کار هست افتاد گرچه در زمانی بود که خیلی دستم باز نبود که جانمایی مناسب داشته باشیم.

گنبد و گلدسته صنعتی روح ندارند، معماران اسلامی باید دست به کار طراحی های جدید شوند

علیرضا جعفری در پایان در مورد نصب گنبد و گلدسته هایی با ظاهری سنتی اما شیوه ساخت صنعتی گفت: با توجه به  پیشرفت هایی که در دوران فناوری شکل می گیرد باید مهندسین ، متخصص و طراحان ما به این فکر باشند که عملکرد فضا با تجلی و برونداد فضای کالبدی دو مقوله مختلف است. ما نباید خودمان را صرفا در یک فضای گنبدی و گلدسته ای محصور کنیم و فکر کنیم آن عملکردی  که از فضا انتظار داریم فقط در این دو عنصر ختم می شود. ما باید خلاقیت و نوآوری جدیدی داشته باشیم تا بتوانیم آن ها را به عنوان  پیام های معماری اسلامی ایرانی ارائه کنیم که مبتنی بر آن، حس مکان نیز بتواند بدست بیاید.

 از این منظر به نظر من جا دارد که طراحان ما خلاقیت به خرج بدهند تا بتوانیم با اشکال مختلف موضوعات معماری مورد نظر را برای آن مکان خلق کنیم اما امروز این گنبد و گلدسته عرف شده که نکته اش این است که گنبد و گلدسته با استفاده از نگاه صنعتی فقط شکل میگیرد و این صنعت روح ندارد و با آن حسی که هنرمند معمار سنتی ما این معماری را خلق می کرد در این وجود ندارد و صرفا یک کار صنعتی است که به صورت کارخانه ای و خیلی خشک و بیروح ساخته می شود که این ها یک آسیب در فضای معماری ما است. البته من منکر این نیستم که ما باید نگاه پست مدرن و پسا مدرن داشته باشیم و از تکنو لوژی استفاده کنیم؛ اما بر اساس آن روح معماری سنتی که ان هنر زیبا و قدرت دست هنرمند معمار ما رانشان بدهد این ها شکل بگیرد همانطور که بنا های قدیمی ما به دلایل مختلفی این حس را به ما انتقال می داد

گزارش و گفتگو: محمدصالح حجت الاسلامی

ادامه دارد.....